Tu liệu : dạy học theo chuan kien thưc kĩ nang môn NgữVan 2 năm

Ngữ văn 9 - Tiết 123 - Bài 24 ()
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

A. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT:
1. Kiến thức
- Khái niệm nghĩa tường minh và hàm ý.
- Tác dụng của việc tạo hàm ý trong giao tiếp hằng ngày.
2. Kĩ năng
- Nhận biết được nghĩa tường minh và hàm ý ở trong câu.
- Giải đoán được hàm ý trong văn cảnh cụ thể.
- Sử dụng hàm ý sao cho phù hợp với tình huống giao tiếp, tích hợp với kiến thức Đọc - hiểu văn bản (tác phẩm, chủ đề tác phẩm...); kiến thức Tiếng Việt (các phép tu từ, vận dụng phương châm hội thoại...); kiến thức Tập làm văn (nghị luận văn học).
B. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY - HỌC:
1. Ổn định tổ chức:
2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra việc chuẩn bị bài của HS.
3. Bài mới:
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung cần đạt

Hoạt động 1: Giới thiệu bài mới.
Mục tiêu: Tạo tâm thế và định hướng chú ý cho HS.
Phương pháp: Thuyết trình.
Thời gian: 2 phút.

Hoạt động 2: Hình thành khái niệm nghĩa tường minh và hàm ý.
Mục tiêu: HS nắm được khái niệm về nghĩa tường minh, nghĩa hàm ý.
Phương pháp: Vấn đáp giải thích, minh hoạ; phân tích cắt nghĩa; nêu và giải quyết vấn đề.
Thời gian: 15 phút.

Hướng dẫn HS phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý qua hệ thống bài tập.



Bài 1: Tìm hiểu bài.
- Đọc đoạn trích "Lặng lẽ Sa Pa" (SGK tr. 74, 75) và trả lời câu hỏi:
? Qua câu "Trời ơi, chỉ còn có năm phút!", em hiểu nhân vật anh thanh niên muốn nói điều gì? Căn cứ vào đâu mà em lại cho là như vậy?
Đọc SGK


Làm PHT

Trả lời câu hỏi
I. Tìm hiểu bài:
Bài 1:
- "Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! "
+ Thông báo thời gian... ( nghĩa tường minh.
+ Kín đáo thể hiện sự nuối tiếc... ( hàm ý.

Định hướng trả lời:
a) Muốn thông báo khoảng thời gian còn lại của cuộc gặp gỡ.
b) Muốn nói rằng mình rất tiếc vì thời gian gặp gỡ còn quá ít, vì sắp phải chia tay mọi người rồi.



- Gợi dẫn cho học sinh chọn cả a) và b) và giải thích lý do.
Trả lời câu hỏi.
Rút ra khái niệm ghi bài.


- Từ đó cho HS giải nghĩa từ "tường minh - hàm ý" và rút ra khái niệm:
+ Thế nào là nghĩa tường minh?
+ Thế nào là hàm ý?


Cá nhân trả lời.
II. Bài học:

? Vì sao anh thanh niên không nói thẳng với hoạ sĩ và cô gái rằng mình rất tiếc?



- Từ đó HS rút ra bài học: hàm ý dược dùng khi nào?
- Nhận xét, định hướng để HS lý giải một cách hợp lý. Từ đó giúp HS rút ra bài học.
Cá nhân trả lời.
1. Nghĩa tường minh:
- Phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.
2. Hàm ý:
- Phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
- Hàm ý dược dùng khi người nói không thể hoặc không muốn nói trực tiếp (có khi vì người nói kín đáo, tế nhị, có khi vì không muốn bộc lộ cảm xúc của mình, có khi là để tránh trách nhiệm về điều mình nói...).

Bài 2: Tìm hiểu bài.
- Đọc các ví dụ sau, cho biết các câu in nghiêng chỉ mang ý tường minh hay còn chứa hàm ý? Đánh dấu (X) vào ô trống cho thích hợp. Căn cứ vào đâu để nhận ra hàm ý?




Cá nhân trả lời.


- Giúp HS nắm được hoàn cảnh sử dụng nghĩa tường minh - hàm ý.
- Trong các văn bản hành chính công vụ chỉ được tường minh.

a) Lao động là quyền và nghĩa vụ của công dân. (Điều 55-Hiến pháp 1992)
b) Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra.
- Cơm chín rồi.
- Anh cũng không quay lại. Con bé bực quá, quay lại mẹ và bảo: Con kêu rồi mà người ta không nghe.
- Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu, vừa cười.
c) Lá vàng rơi trên