TIN SINH HỌC P18

TÌM HIỂU CÁC TÀI LIỆU
VÀ CÁC GEN LIÊN QUAN
ĐẾN BỆNH BÉO PHÌ
TIN SINH HỌC
Chuyên đề
Giáo viên hướng dẫn: TS. Võ Văn Toàn
Học viên thực hiện: Lê Thị Thạch Thảo
NỘI DUNG
1. Béo phì là gì?
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
3. Một số bước tìm tài liệu về béo phì trên NCBI
4. Kết luận
NỘI DUNG
1. Béo phì là gì?
Tổ chức y tế thế giới (WHO) định nghĩa béo phì là tình trạng
tích lũy mỡ quá mức và không bình thường tại một vùng cơ thể
hay toàn thân đến mức ảnh hưởng tới sức khỏe. Béo phì là tình
trạng sức khỏe có nguyên nhân dinh dưỡng.
Hiện nay, Tổ chức y tế thế giới thườg dùng chỉ số khối
cơ thể (Body Mass Index - BMI) để nhận định tình trạng
gầy hay béo của một người.

BMI = cân nặng (kg) / (chiều cao)2
Nếu thể trọng thực tế lớn hơn 120% thể trọng tiêu chuẩn
trung bình hoặc nếu BMI>25 là béo phì.
NỘI DUNG
1. Béo phì là gì?
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân gây béo phì
Hiện nay, cùng với mức sống ngày một nâng cao, số người
béo phì cũng một gia tăng không ngừng. Tình trạng béo phì đã
và đang trở thành một nguy cơ đối với sức khỏe khi béo phì là
nguyên nhân làm tăng các bệnh lý về tim mạch, huyết áp, đái
tháo đường. Vậy nguyên nhân gây ra béo phì là gì?
Trước đây, hầu hết các bác sĩ đều cho rằng nguyên nhân gây
ra béo phì là do ăn quá nhiều và lười vận động. Nhưng nhiều
nghiên cứu hiện nay đã cho thấy rằng 2 yếu tố trên không phải
là tất cả nguyên nhân của béo phì.
NỘI DUNG
1. Béo phì là gì?
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân gây béo phì
TS David B. Allison, giám đốc ĐH University Alabama,
thuộc TT nghiên cứu dinh dưỡng Birmingham và các cộng sự
khẳng định rằng, nếu chỉ tập trung vào 2 nguyên nhân trên thì chúg
ta sẽ vô tình bỏ qua những yếu tố liên quan khác và làm cho các
khẩu phần ăn kiêng và những chế độ luyện tập không mang lại
hiệu quả như mong đợi.
NỘI DUNG
1. Béo phì là gì?
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
TS Allison và các cộng sự đã đưa ra 10 nguyên nhân khác
có thể dẫn tới béo phì và được đăng tải trên Tạp chí quốc tế về
Béo phì:
1. Ngủ quá ít: Nếu bạn bị mất ngủ thường xuyên hoặc bận rộn
đến mức có rất ít thời gian để chợp mắt thì nguy cơ tăng cân trong
tương lai là điều khó tránh khỏi.
2. Ô nhiễm: Có một số loại hormone kiểm soát trọng lượng cơ
thể. Môi trường ngày nay đang bị ô nhiễm bởi các chất thải từ xe cộ,
động cơ… sẽ tác động rất lớn tới những hormone này.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
3. Điều hòa không khí: Bạn có thể đốt cháy một lượng calo
nếu môi trường quanh bạn quá nóng hay quá lạnh để điều hòa
thân nhiệt. Tuy nhiên, nhiều người ngày nay sống và làm việc
trong những ngôi nhà hay văn phòng mà nhiệt độ luôn được
kiểm soát ở mức lý tưởng.
4. Bỏ thuốc lá: Hút thuốc cũng giúp giảm cân. Thế giới ngày
càng có nhiều người bỏ thuốc lá và vì thế cũng ngày càng có
nhiều người béo phì?
5. Thuốc men: Rất nhiều loại thuốc khác nhau, bao gồm thuốc
ngừa thai, thuốc chứa hormone, thuốc tiểu đường, thuốc chống
suy nhược và thuốc áp huyết cao… Đây là nguyên nhân gây ra
sự thay đổi về cân nặng. Sử dụng những loại thuốc này sẽ khiến
cân nặng của cơ thể có xu hướng đi lên.
NỘI DUNG
2.1 Nguyên nhân béo phì
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
6. Tuổi thọ và chủng tộc: Những người Trung Mỹ và những
người Mỹ gốc Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha thường có xu hướng bị
béo phì hơn những người Mỹ gốc Âu.
7. Mẹ nhiều tuổi: Đã có một số bằng chứng cho thấy những
người phụ nữ lớn tuổi mới sinh con lần đầu thì đứa trẻ thường có
nguy cơ bị béo phì cao hơn. Rất nhiều phụ nữ Mỹ sinh con lần đầu
khi lớn tuổi thậm chí đã già.
8. Di truyền từ tổ tiên: Có một số ảnh hưởng sẽ tác dụng lên
thế hệ thứ 2. Sự thay đổi của môi trường đã tác động đến bào thai
và làm cho những gien di truyền của ông bà vốn đã bị “lặn” ở thế hệ
cha mẹ trở thành “trội” ở thế hệ các cháu.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
9. Béo phì liên quan đến khả năng sinh sản: Có một số bằng
chứng cho thấy những người béo phì thường “mắn” hơn những
phụ nữ gầy còm. Nếu như béo phì thực sự có liên quan đến di
truyền học thì tỉ lệ người béo phì sẽ ngày càng gia tăng trong dân
số chung của nhân loại.
10. Sự “liên minh” của những cặp béo phì: Những phụ nữ béo
phì thường có xu hướng kết hôn với những nam giới thừa cân. Nếu
những người gầy ngày càng ít đi và béo phì thực sự là do gien quy
định thì thế giới này sẽ dần là của những người béo phì, quá khổ.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
Ngoài ra, một công trình nghiên cứu do Billie Giles-Corti thuộc
Trường Y tế cộng đồng, ĐH Tây Úc đứng đầu, tiến hành trên
1.803 người dân sinh sống tại Perth, Úc. Cho thấy, những môi
trường “có gen béo phì” thường là những nơi tập trung xe cộ,
không có chỗ cho người đi bộ, đi xe đạp và thiếu những lối
đi riêng.
Nghiên cứu còn phát hiện những người sống bên đường cao
tốc nguy cơ béo phì cao gấp bốn lần, còn sống cạnh những con
đường không có lối đi dành cho người đi bộ chiếm tỉ lệ 62%.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
Hiện nay, các nhà khoa học cũng phát hiện được 2 gen có liên
quan đến béo phì, là gen OB và gen FTO.
Năm 2010, các nhà khoa học thuộc Đại học Oxford và Hội đồng
y khoa Anh đã tìm ra chứng ra có sức thuyết phục chứng minh
được gen FTO là thủ phạm chính gây ra bệnh béo phì.
Theo các nhà khoa học, việc gen FTO hoạt động quá mức đã
khiến cho con con người ăn uống quá liều lượng, qua đó dẫn đến
béo phì.
Trước đó vào năm 2007, các nhà khoa học quốc tế bằng việc
nghiên cứu hệ gen quy mô lớn đã phát hiện gen FTO đột biến có
mối quan hệ với bệnh béo phì
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
Các nhà khoa học đã tiến hành thí nghiệm trên chuột mang nhiều
bản sao gen FTO và phát hiện, mặc dù những con chuột thí nghiệm
rất khỏe mạnh, tuy nhiên so với những con chuột bình thường khác,
khả năng thèm ăn của chuột mang bản sao gen FTO rất mạnh mẽ, và
chúng rất dễ ăn quá liều lượng, khiến cơ thể béo phì.
Những con chuột cái mang hai bản sao gen FTO, mặc dù liều
lượng ăn tương tự như những con chuột cái bình thường khác, tuy
nhiên sau 20 tuần trọng lượng cơ thể đã tăng lên gấp 20% so với
những con chuột cái bình thường khác
Kết quả thí nghiệm cho thấy gen FTO là nguyên nhân chính có
liên quan đến béo phì.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
Gen FTO hoạt động quá mức đã khiến cho cảm giác thèm ăn
của chuột tăng lên, qua đó khiến cho trọng lượng cơ thể của chúng
gia tăng. Đây là lần đầu tiên các nhà khoa học tìm được chứng cứ
thuyết phục chứng minh gen FTO có liên quan đến béo phì. Và hiện
nay, các nhà khoa học đang cố gắng để tìm ra cơ chế gây béo phì
của gen FTO, mong muốn tìm ra loại thuốc giúp điều trị béo phì
hiệu quả.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
Gen đầu tiên được phát hiện có liên quan đến béo phì là gen OB,
gen OB (Obesity: béo phì) nằm trên nhiễm sắc thể số 7 ở người và
là gen quy định protein Leptin.
Leptin (leptos tiếng Hy Lạp có nghĩa là mỏng) nặng16 kDalton,
Là protein kích thích tố đóng vai trò quan trọng trong việc điều
chỉnh lượng năng lượng và chi phí năng lượng của cơ thể, bao gồm
cả sự thèm ăn và sự trao đổi chất.
Việc tìm ra vai trò của leptin được xem là một trong những khám
phá khoa học quan trọng nhất liên quan đến béo phì trong thế kỉ 20.
Người ta phát hiện ra rằng, Leptin được tiết ra từ các tế bào béo
(fat cells). Và nếu cơ thể thiếu leptin, bộ não tưởng rằng cơ thể đang
đói và ra “lệnh” ăn uống thêm, do đó gây nên tình trạng béo phì.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
Những ảnh hưởng của leptin được phát hiện đầu tiên bằng các
nghiên cứu trên những con chuột béo phì đột biến phát sinh một
cách ngẫu nhiên trong phòng thí nghiệm Jackson - một trong những
trung tâm nghiên cứu nổi tiếng trên thế giới, tọa lạc tại thành phố
Bar Harbor, bang Maine (Mĩ), vào những năm 1950.
Bản thân Leptin được phát hiện vào năm 1994 bởi
Jeffrey M. Friedman và đồng nghiệp tại Đại học Rockefeller cũng
Thông qua các nghiên cứu từ chuột.
Đến năm 1998, các nhà nghiên cứu béo phì thuộc Đại học
Cambridge (Anh) đã điều trị thành công một trường hợp béo phì bằng
cách tiêm leptin. Và đây là phát hiện đầu tiên về mối liên quan giữa
leptin với béo phì ở người.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
Nhưng đó chỉ là trường hợp đặc biệt mà sau này y khoa gọi là
(congenital leptin deficiency: thiếu leptin bẩm sinh) rất hiếm trong
dân chúng. Chưa ai biết có tỉ lệ thiếu leptin bẩm sinh trong dân số
là bao nhiêu, nhưng các chuyên gia ước đoán dưới 0.1 %. Và vì
vậy,giấc mơ chữa béo phì bằng leptin đến nay vẫn chưa thể thực
hiện được.
Trong đại đa số những người béo phì, nguyên nhân chính không
phải do thiếu leptin. Rất nhiều nghiên cứu trên con người cho thấy
người có tỉ lệ chất béo trong cơ thể càng cao thì leptin trong máu
càng cao.
Hình ảnh 3D của protein Leptin
Việc khám phá ra leptin mặc dù đến giờ vẫn không đem đến cho
con người một viên thuốc thần diệu nào để chữa béo phì, nhưng nó
làm cho chúng ta phải suy nghĩ lại vai trò của gen và tâm lí trong vấn
đề thèm ăn, nó giải thích tại sao một số người dù với bất cứ biện
pháp giảm cân nào cũng chỉ đem đến thất bại.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
2.2 Tác hại của béo phì
Béo phì ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan trong cơ thể như:
- Tim mạch: cao huyết áp, suy mạch vành, suy tĩnh mạch,
các biến chứng tim mạch khác…
- Phổi: giảm chức năng hô hấp, hội chứng khó thở khi ngủ.
- Xương khớp: khớp chịu lực cao như: đầu gối, khớp háng, cột
sống thắt lưng dễ bị thoái hóa, thoát vị đĩa đệm, trượt đốt sống gây
đau lưng, đau thần kinh tọa, loãng xương.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.1 Nguyên nhân béo phì
2.2 Tác hại của béo phì
- Nội tiết: đái tháo đường không phụ thuộc insulin
Sinh dục: giảm khả năng sinh sản, chu kỳ kinh kéo dài không
phóng noãn, rậm lông, hội chứng buồng trứng đa nang.
Đối với quá trình chuyển hóa: rối loạn chuyển hóa lipid: dẫn
đến tăng cân, rối loạn chuyển hóa glucid: dễ dẫn đến bệnh đái
tháo đường, rối loạn chuyển hóa acid uric: có thể gây cơn
gout cấp tính.
NỘI DUNG
2. Nguyên nhân và tác hại của bệnh béo phì
2.2 Tác hại của béo phì
Ngoài ra, béo phì còn gây ra một số biến chứng khác như:
- Da: nhiễm trùng, nhiễm nấm da ở các nếp gấp.
- Trong ngoại khoa: nguy cơ khi gây mê, hậu phẫu (viêm tĩnh
mạch, bội nhiễm)…
- Trong nội khoa: nhiễm khuẩn nặng…
- Trong sản khoa: sinh khó…
- Ảnh hưởng tâm lý xã hội: béo phì làm cho thiếu tự tin,
mặc cảm…
3. Một số bước tìm tài liệu liên quan đến béo phì trên NCBI
4. Kết luận
Tóm lại, hiện nay vẫn chưa thể kết luận chắc chắn rằng béo
phì là hoàn toàn do gen hay do điều kiện sống. Nhưng chắc hẳn
là sau những gì đã biết về béo phì và các công trình nghiên cứu
nổi tiếng liên quan đến béo phì mà hơn nửa thế kỷ qua, các nhà
khoa học đã miệt mài nghiên cứu, mỗi chúng ta cũng đã tìm
được cho mình câu trả lời khá chính xác. Là tình trạng thừa cân
và béo phì không hoàn toàn do gen mà còn do cả thói quen sinh
hoạt và môi trường sống của chúng ta gây ra.
Chúng ta không thể phủ nhận thực tế rằng có một số người
rất dễ tăng cân dù họ đã áp dụng những chế độ ăn kiêng và cố
gắng vận động. Còn một số người lại rất khó tăng cân dù họ ăn
rất nhiều. Những trường hợp trên liệu có phải là do “gen”?
4. Kết luận
Chúng ta cũng không thể phù nhận ảnh hưởng tai hại của việc
ăn uống vô tội vạ và việc lười vận động trong thời đại mà thị
trường đồ ăn nhanh và thức ăn nhiều dầu mỡ phát triển như cồn,
cùng với ô nhiễm môi trường và thói quen làm việc ít vận động
cả ngày ở văn phòng,….đã làm cho số lượng người bị thừa cân,
béo phì ngày càng tăng, đặc biệt là ở những nước phát triển như:
Mĩ, Châu Âu,…
“Kiểu hình” là kết quả của sự tác động qua lại giữa “kiểu gen”
và “môi trường”. Vì vậy, chính bản thân mỗi người phải biết
“lắng nghe” tiếng nói từ chính cơ thể của mình, để lựa chọn cho
mình cách sinh hoạt và làm việc khoa học, hợp lý nhất, đồng thời
bền bỉ thực hiện chúng như là một thói quen. Làm được điều này
sẽ giúp chúng ta có được sức khỏe và vóc dáng mong muốn.