Tin học cơ bản

Các khái niệm cơ bản về Công nghệ Thông tin
BAN CHỈ ĐẠO CNTT
TỈNH HƯNG YÊN
Nội dung chính
Các khái niệm chung về thông tin
Phần cứng
Phần mềm
Mạng máy tính
Máy tính trong cuộc sống hàng ngày
Làm việc với máy tính đúng cách
An toàn thông tin
Bản quyền và luật pháp
Thông tin và dữ liệu
1. Thông tin (Information)
+ Là khái niệm trừu tượng
+ Hiểu biết, nhận thức thế giới
+ Tồn tại khách quan, có thể ghi lại, truyền đi ..
2. Dữ liệu (data)
+ Là cái mang thông tin
+Các dấu hiệu: kí hiệu, văn bản chữ số chữ viết...
+ Các tín hiệu: điện, từ, quang, nhiệt độ, áp suất...
+ Các cử chỉ, hành vi ...
Thông tin và dữ liệu
1. Lượng tin và đơn vị đo lượng tin
Lượng tin bằng không: đó chính là những điều hiển nhiên, chắc chắn, ai cũng biết.
Điều càng bất ngờ, khó xảy ra thì lượng tin càng cao.
Lượng tin tỷ lệ nghịch với xác suất của sự kiện
Thông tin và dữ liệu
Đơn vị đo lượng tin: trong hệ thống máy tính, đơn vị đo lượng tin là bit (b), tương ứng với tin trong hệ thống chỉ có 2 trạng thái đồng khả năng là 0 hoặc 1.
Các bội số của bit: Byte (B), KiloByte (KB), MegaByte (MB), GigaByte (GB), TeraByte (TB)…
1 Byte = 8 bit
1 Kilobyte = 210 B = 1024 B
1 Megabyte = 1024 KB
1 Gigabyte = 1024 MB
1 TeraByte = 1024 GB…
Các khái niệm phần cứng, phần mềm
1. Phần cứng (Hardware): là các thành phần vật lý của máy tính (điện tử và cơ khí).
2. Phần mềm (Software): là tập hợp các chỉ thị cho máy tính làm việc.
Các thành phần chính của máy vi tính
Bộ xử lí trung tâm (CPU)
Bộ nhớ (trong - ngoài)
Thiết bị vào/ra
Các thành phần chính của máy vi tính
Hộp máy chính:
Chứa bảng mạch chính (Mainboard), trên đó có gắn bộ vi xử lý trung tâm - CPU, bộ nhớ trong – RAM
Cũng là nơi chứa ổ đĩa cứng (HDD), ổ đĩa mềm (FDD), ổ đĩa compact (CD-ROM), ổ đĩa DVD, ổ ghi và đọc băng từ. Đó là bộ nhớ ngoài để lưu trữ dữ liệu lâu dài hơn.
chứa nhiều thành phần khác nữa: Card điều khiển màn hình, card điều khiển âm thanh, card giao tiếp mạng...
Các thành phần chính của máy vi tính
Chíp xử lý - CPU
Bản mạch chính - Mainboard
Bộ nhớ - RAM
Ổ cứng - HDD
Các thiết bị ngoại vi
Màn hình
Bàn phím
Chuột
Máy in
Khối xử lí trung tâm – CPU
Hay còn gọi là con chip, hay còn được coi là bộ não của máy tính. Gồm hai thành phần chính:
Khối điều khiển (Control Unit - CU).
Khối tính toán số học Logic (Arithmetic Logical Unit – ALU).
Ngoài ra, CPU còn có một bộ phận tạo nhịp (Clock), tạo ra các xung nhịp để điều khiển hoạt động của CPU theo trình tự cũng như đồng bộ sự hoạt động của các khối trong toàn hệ thống máy tính. Tốc độ CPU dựa trên nhịp đồng hồ này và có đơn vị đo là MHz.

Bộ nhớ trong
Bộ nhớ trong bao gồm bộ nhớ truy cập ngẫu nhiên (RAM) và bộ nhớ chỉ đọc (ROM):
1. Bộ nhớ truy cập ngẫu nhiên (RAM - random access memory) là nơi mà HĐH đựpc tải vào khi PC khởi động, các chương trình hay các ứng dụng được tải vào và lưu trữ tạm thời trong quá trình vận hành  Dữ liệu trong RAM chỉ tồn tại khi máy tính có điện và chương trình đang hoạt động.
2. Bộ nhớ chỉ đọc (ROM - read-only memory).
Dữ liệu được ghi sẵn một lần khi sản xuất.
Không bị mất nội dung khi mất nguồn điện hay khi tắt máy.
Không sửa đổi được.
Ví dụ, ROM-BIOS: Basic I/O System
Flash ROM
Bộ nhớ ngoài
Đĩa cứng, đĩa mềm.
Đĩa quang CD-ROM, DVD và đĩa Zip
Băng từ
Thẻ nhớ PCMCIA, RAM stick
Các tham số chính quyết định năng lực (và giá) của
máy vi tính
Tốc độ của bộ vi xử lý (CPU)
Dung lượng của bộ nhớ RAM
Tốc độ và dung lượng của ổ đĩa cứng (Hard Disk - HDD)

Ví dụ: Máy Pentium IV: 3GHz, Ram 512 MB, HDD 40GB
Khả năng vận hành của máy tính.
Tốc độ đồng hộ bộ vi xử lý.
Dung lượng bộ nhớ RAM.
Tốc độ và dung lượng của ổ cứng.
Không gian trống trong đĩa cứng.
Hiện tượng phân mảnh các tệp tin.
Đa nhiệm.
Các loại máy tính
MicroComputer hay Personnal Computer - PC : máy tính cá nhân.
Máy tính xách tay (laptop).
Máy trạm (Workstation): tốc độ cao hơn; tính toán khoa học- kĩ thuật, các ứng dụng đồ hoạ như CAD, CAM, dịch vụ mạng
Mini Computer: dùng cho các doanh nghiệp cỡ trung bình: ngân hàng, hàng không
Máy tính lớn (Mainframe): (Cray, NEC .. ): dùng cho các doanh nghiệp cỡ lớn và rất lớn
Siêu máy tính (SuperComputer): quân sự, nghiên cứu khoa học, giải mã gen,...
Thiết bị trợ giúp cá nhân PDA.
Phần mềm
Phần mềm (software): gồm toàn bộ các chương trình chạy trên máy tính.
Có 2 loại phần mềm: Phần mềm hệ thống và phần mềm ứng dụng

Phần mềm hệ thống
1. Hệ điều hành (Operating System) - không thể thiếu trên mọi máy vi tính.
- Bật điện  ROM  nạp hệ điều hàn
2. Các Phần mềm hệ thống khác
Các ví dụ về phần mềm hệ thống
Hệ điều hành
DOS (Microsoft)
Windows, Win2000, WinXP(Microsoft)
Linux – của cộng đồng mã nguồn mở - miễn phí
.…
Phần mềm ứng dụng
Là chương trình được thực thi nhằm giải quyết một công việc nào đó theo nhu cầu của người dùng.
Ví dụ:
Phần mềm soạn thảo văn bản MS Word

Phần mềm bảng tính điện tử: MS Excel

Phần mềm cơ sở dữ liệu: MS Access

Phần mềm trình diễn: MS PowerPoint

Phần mềm truy cập Internet: MS Internet Explorer
Cơ bản về mạng máy tính
Mạng máy tính là gì
Tập hợp các máy tính được kết nối với nhau qua các đường truyền vật lý (cáp đồng, cáp quang, sóng vô tuyến ..), tuân theo các quy ước – giao thức truyền thông.
Mạng máy tính đơn giản
Các máy tính độc lập
Đường truyền tín hiệu vật lý
(hữu tuyến hoặc vô tuyến)
Cùng quy ước truyền thông
Thiết bị đấu dây chung
Lợi ích của mạng máy tính
Trao đổi thông tin giữa các máy xa nhau rất nhanh chóng
chia sẻ tài nguyên, sử dụng chung: các thiết bị, dữ liệu, chương trình

Internet
Proxy
Mạng nội bộ trong cơ quan
Đường điện thoại
Chia sẻ đường kết nối Internet trong cơ quan
Chia sẻ máy in trong cơ quan
Phân biệt LAN - WAN
Mạng cục bộ
(Local Area Network - LAN)

Mạng diện rộng
(Wide Area Network - WAN)

Mạng toàn cầu Internet
Mạng cục bộ - LAN
Quy mô nhỏ, có bán kính dưới vài trăm mét.
Tốc độ truyền cao,
Độ tin cậy cao (truyên tin ít lỗi)
Mạng vùng rộng - WAN
Vùng rộng, khoảng cách hàng trăm km, hàng nghìn km
Tốc độ chậm, kém tin cậy hơn
Phải qua các đường truyền điện thoại, đường mạng tích hợp dịch vụ số ISDN (Integrated Services Digital Network), đường vô tuyến, vệ tính ...
Mạng WAN thường là kết nối của các mạng LAN với nhau.
Mạng Internet
Internet là liên mạng máy tính toàn cầu.
Nhiều mạng LAN và WAN được kết nối với nhau theo một chuẩn chung - giao thức TCP/IP để trở thành một mạng máy tính toàn cầu.
Hay lầm lẫn với các dịch vụ: trang tin toàn cầu (World Wide Web), thư điện tử (Email), truyền tệp tin (FTP)
đã trở thành nhu cầu của hàng trăm triệu người hiện nay.
Internet – liên mạng máy tính toàn cầu
Máy tính trong cuộc sống hàng ngày
Máy tính trong gia đình
Giải trí: nghe nhạc, xem phim, chơi Games
Thông tin liên lạc: kết nối Internet, dùng thư điện tử, chat,
Học tập: xem báo điện tử, tra cứu Web
Soạn thảo văn bản
Những việc máy tính làm tốt hơn con người
Những việc lặp lại nhàm chán
Máy móc, dễ tự động hoá
Tính toán số học (bảng tính excel !)
Môi trường nguy hiểm
Những việc con người làm tốt hơn máy tính
Tự thích nghi, phản ứng linh hoạt với thay đổi bất ngờ
Nhận dạng, hiểu hình vẽ
Sáng tạo, nghệ thuật

Một thế giới điện tử
Những lĩnh vực sử dụng máy tính:
Quản trị kinh doanh: doanh nghiệp điện tử, thương mại điện tử (e-bussines, e-commerce).
Hàng không : đặt vé, kiểm soát bay ..
Bảo hiểm: hồ sơ, thanh toán .
Tài chính-ngân hàng: ngân hàng trực tuyến, ví tiền điện tử (e-banking, e-money).
Giáo dục : CBT, e-learning, đào tạo từ xa (e-University).
Tele-working / home-working: làm việc từ xa / làm việc tại nhà.
Hành chính, dịch vụ công (e-governement).
Mua bán trực tuyến.


Làm việc với máy tính đúng cách
Giữ gìn sức khoẻ
Ghế ngồi: có thể nâng lên hạ xuống, có tựa lưng, có thể ngả đầu nghỉ
Màn hình: Không bị phản xạ ánh sáng, không được đặt gần mắt quá (> 50cm). Nên sử dụng kính chắn
Bàn phím: đúng quy cách, sẽ không mỏi tay
Chuột: không gian đủ rộng cho chuột di chuyển. cần thỉnh thoảng vệ sinh viên bi. Nên sử dụng bàn di chuột.
Nghỉ giải lao đều đặn, khoảng 30-45 phút 1 lần
Làm việc với máy tính không đúng cách sẽ hại sức khoẻ !!!
Mở mắt, mỏi mắt
Đau lưng, nhức đầu
Bức xạ từ màn hình


Giữ gìn máy tính ..
Máy tính thích
Môi trường sáng sủa, sạch sẽ, thoáng gió
Cáp điện, ổ cắm gọn gàng, chắc chắn
Máy tính không thích
Bụi, ẩm, nóng
Nhiễu điện từ
Đồ ăn uống đặt lên bàn phím.
Nhiều khía cạnh
Chống vi rút, tin tặc (phá hoại, ăn cắp dữ liệu)
Chống truy cập trái phép: xác thực bằng mật khẩu, thẻ thông minh, sinh trắc …
Sao lưu dự phòng (back up) hỏng phần cứng, hỏng phần mềm, thao tác nhầm
Nguyên tắc: phòng bệnh hơn chữa bệnh vì hậu quả có thể rất lớn
An ninh và an toàn dữ liệu

Biện pháp – thao tác đúng
Bảo vệ mật khẩu: không quá đơn giản, dễ đoán, không cho ngươì khác, không ghi ra giấy
Tắt máy đúng cách: dùng lệnh shutdown, không ngắt điện
Dùng UPS: mất điện đột ngột có thể làm hỏng hệ thống tệp file.
Dùng ổn áp: điện áp lên xuống đột ngột làm hỏng phần cứng, mất dữ liệu dữ liệu.
Sao lưu dự phòng
Dữ liệu đắt hơn thiết bị nhiều lần !
Lịch sao lưu thường kì: hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng ..
Giờ sao lưu nên vào ban đêm: các tệp đang làm việc sẽ không sao lưu được
Tổ chức thư mục riêng chứa dữ liệu cần sao lưu
Sao lưu toàn phần hay chỉ phần mới thêm, mới thay đổi (incremental)
Lưu trữ dữ liệu sao lưu ở chỗ khác

Virus máy tính
Virus máy tính là gì:
Là một chương trình thâm nhập bất hợp pháp vào máy tính của bạn.
Đặc điểm: khả năng tự sao chép bản thân nó.
Lây lan đến các máy tính khác qua sao chép bằng đĩa mềm, ổ USB, qua mạng máy tính...
Một virus máy tính có hai phần: phần lây nhiễm và phần ngòi nổ.
Phần ngòi nổ thực hiện công việc phá hoại,có thể xoá toàn bộ ổ đĩa cứng hoặc một phần


Phòng chống virus máy tính
Dùng phần mềm phòng chống virus:
Chức năng phát hiện và tiêu diệt virus.
Có thể cho chạy khi phát hiện máy bị nhiễm.
Có thể định giờ tự động chạy
Có thể thường trực kiểm tra khi sao chép các tệp vào máy tính, báo động ngay
BKAV,
NORTON ANTIVIRUS
Phòng chống virus máy tính
Hạn chế của phần mềm chống virus.
Chỉ phát hiện và diệt được những virus mà người viết phần mềm đã biết.
Luôn có virus mới phải cập nhật thường xuyên.

Phòng ngừa virus
Cảnh giác khi sao chép.
Cảnh giác khi mở email, nhất là mở các tệp đính kèm.
Cảnh giác khi download.
Không vi phạm luật bản quyền: những phần mềm trò chơi bẻ khoá vi phạm bản quyền thường chứa những hiểm hoạ không lường trước
Bản quyền và pháp luật

1. Các loại phần mềm
Phần mềm thương mại – commercial software: có đăng ký bản quyền : không cho phép sao chép dưới bất kỳ hình thức nào.
Phần mềm chia sẻ - Shareware: có bản quyền, dùng thử trước khi mua. Nếu muốn tiếp tục sử dụng chương trình thì được khuyến khích trả tiền cho tác giả.
Phần mềm miễn phí - Freeware: cho phép người khác tự do sử dụng hoàn toàn hoặc theo một số yêu cầu bắt buộc. Ví dụ phải kèm tên tác giả …
Phần mềm nguồn mở - Open source software: công bố cả mã nguồn để mọi người tham gia phát triển
Phần mềm mã nguồn tự do - Free source software: đảm bảo thêm quyền tư do, người phát triển nâng cấp không được thêm các hạn chế của mình

Vấn đề bản quyền
Site licence: bản quyền dùng cho một đơn vị - số người dùng: không hạn chế, có hạn chế
User licence agreement: bảo vệ nhà sản xuất, chống ăn cắp. Phải chọn “accept” khi cài đặt. Khá dài (15 trang !)
Phần mềm tải về từ Internet: có thể là không hợp pháp. Cần xem kĩ.

Luật bảo vệ thông tin riêng tư
Những người nắm giữ các thông tin riêng tư của người khác có trách nhiêm đạo đức và luật pháp bảo vệ nó, không được lạm dụng.
Ông chủ, quan chức chính phủ
Ngân hàng, bảo hiểm,..
Bác sĩ
..
Tuỳ theo từng quốc gia !