Thấu đáo hơn khi nghĩ bằng tiếng nước ngoài

Thấu đáo hơn khi nghĩ bằng tiếng nước ngoài
Theo Wired Science, online ngày 24/4/2012

Brandon Keim

/
Một loạt các thí nghiệm trên 300 người Mỹ và Hàn Quốc cho thấy suy nghĩ bằng tiếng nước ngoài giúp người ta giảm được những sai lầm cố hữu trong tư duy, vốn ảnh hưởng rất nhiều tới những đánh giá về mặt lợi và mặt hại trong nhận thức của con người.
“Khi suy nghĩ bằng tiếng nước ngoài, liệu bạn có đưa ra cùng một quyết định như khi suy nghĩ bằng tiếng mẹ đẻ?” là câu hỏi được đặt ra bởi các nhà tâm lý đứng đầu là Boaz Keysar từ Đại học Chicago, trong một nghiên cứu công cố ngày 18/4 trên tạp chí Psychological Science. “Theo trực quan, người ta cứ nghĩ là con người sẽ đưa ra cùng một lựa chọn, cho dù suy nghĩ theo ngôn ngữ nào, hoặc chúng ta sẽ cho là những khó khăn khi phải nghĩ bằng tiếng nước ngoài sẽ khiến các lựa chọn đưa ra một cách thiếu chặt chẽ. Nhưng kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy, điều ngược lại mới đúng: suy nghĩ bằng tiếng nước ngoài giúp giảm bớt những thiên lệch”, nhóm nghiên cứu của Keysar viết trong báo cáo. Các nhà tâm lý cho rằng tư duy của con người được định hình bởi hai trạng thức tư duy: một trạng thức thiên về tính hệ thống, phân tích, có tính lý trí cao; còn trạng thức thứ hai thì nhanh hơn, mang tính vô thức, và bị ảnh hưởng bởi tình cảm. Với cơ sở như vậy, sẽ hợp lý nếu chúng ta cho rằng việc suy nghĩ bằng lý trí trên một ngôn ngữ không phải ngôn ngữ mẹ đẻ sẽ làm tốn năng lượng tinh thần hơn, khiến người ta tăng sự phụ thuộc vào những suy nghĩ nhanh chóng và cảm tính. Nhưng ngược lại, cũng có thể việc tư duy bằng ngôn ngữ của nước ngoài khiến người ta càng phải suy nghĩ một cách thận trọng, qua đó giảm bớt vai trò của những bản năng cảm tính. Nghiên cứu cũng cho thấy rằng trước những ngôn từ có tính tình cảm, cảm xúc của con người bị triệt tiêu nếu đó là những ngôn từ không phải tiếng mẹ đẻ, qua đó càng giúp người ta suy nghĩ được chín chắn hơn. Để điều tra những khả năng trên, nhóm nghiên cứu của Keysar đã xây dựng vài thí nghiệm dựa trên các kịch bản của Daniel Kahneman, người dành giải Nobel về kinh tế năm 2002 nhờ công trình lý thuyết về viễn cảnh, trong đó mô tả nhận thức trực quan của con người về các rủi ro. Trong một thí nghiệm nổi tiếng, Kahneman cho thấy, khi đặt ra lựa chọn có tính giả định, giữa một bên là chắc chắn cứu được 200 trong số 600 người, bên kia là một cơ hội để hoặc là cứu 600 người, hoặc là không cứu được ai, con người thường có xu hướng theo lựa chọn thứ nhất, đó là chắc chắn cứu 200 người – tuy nhiên, khi thay đổi cách diễn đạt cho lựa chọn thứ nhất, đó là chắc chắn để mất 400 người, thì đa số lại muốn đi theo lựa chọn thứ hai, cứu 600 người, hoặc là để mất tất cả. Con người nhìn chung đều có bản năng chọn giải pháp có vẻ ít rủi ro hơn khi cân nhắc lợi và hại trước một nguy cơ mất mát. Điều này thuần túy mang tính cảm tính. Vậy thì nếu suy nghĩ bằng tiếng nước ngoài khiến người ta tư duy kém chặt chẽ hơn, nhóm nghiên cứu Keysar đặt ra giả thuyết là những yếu tố cảm tính sẽ càng gia tăng ảnh hưởng. Ngược lại, nếu suy nghĩ bằng tiếng nước ngoài khiến người ta suy nghĩ thận trọng hơn, những yếu tố cảm tính sẽ bị giảm bớt. Thí nghiệm đầu tiên bao gồm 121 sinh viên Mỹ đã được học tiếng Nhật. Một số người được giao cho một đề bài bằng tiếng Anh: để chống lại một bệnh dịch sẽ làm chết 600 nghìn người, các bác sĩ phải chọn giữa hai loại thuốc: loại thứ nhất có khả năng cứu 200 nghìn người; loại thứ hai có 33,3% cơ hội cứu được 600 nghìn người, và 66,6% không cứu được ai. Có tới 80% số sinh viên chọn giải pháp thứ nhất. Nhưng khi vấn đề được diễn đạt theo cách khác, khi phương thuốc cứu được 200 nghìn người được diễn đạt thành để mất 400 nghìn người, số người chọn giải pháp thức nhất rơi xuống chỉ còn 47%. Tuy nhiên, với cùng một vấn đề khi được đặt ra bằng tiếng Nhật, số lượng người chọn giải pháp thứ nhất là 40% cho cả hai cách diễn đạt. Như vậy, yếu tố cảm tính đã được giảm bớt. Hai thí nghiệm tiếp theo được đặt ra trong tình huống giả định về khả năng con người bị mất việc thay vì bị chết, được đưa ra bằng tiếng Hàn cho 144 sinh viên Hàn Quốc ở Đại học Quốc gia