Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử

4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
1


TS. Trần Đình Châu-Bộ Giáo dục & Đào tạo
TS. Đặng Thị Thu Thủy- Viện KHGD VN
Sử dụng bản đồ tư duy góp phần đổi mới phương pháp dạy học và hỗ trợ công tác quản lí


4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
2
MỞ ĐẦU
Hiện nay, chúng ta thường ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường thẳng, con số theo một trình tự nhất định.
Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não - não trái
chưa phát huy hết tiềm năng của não phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về nhịp điệu, màu sắc, không gian ...
Cách ghi chép thông thường khó nhìn được tổng thể của cả vấn đề.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
3
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
5
Thuyết trình
Soạn văn bản
Viết bài
Lập kế hoạch

Ghi chép trong cuộc họp
Ghi những ý tưởng chợt nảy ra
…
Khi ta đang
Khi ta chuẩn bị
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
6
Dùng BĐTD
Nhanh, ngắn gọn,dễ làm
Dễ phát triển thêm ý tưởng mới
Dễ nhìn, dễ hiểu, dễ tiếp thu
Nhìn thấy bức tranh tổng thể của vấn đề
Dễ kiểm tra
Dễ bổ sung
Bố cục tốt hơn theo suy nghĩ của bộ não
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
7
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
8
Thiếu ý
Lủng củng về bố cục
Không rõ ý tưởng
Khó nắm bắt trọng tâm
Khó sửa chữa, bổ sung
Gò bó về tư duy
Mất nhiều thời gian
Nếu sử dụng cách ghi chép truyền thống , thành câu văn đầy đủ thì có thể:
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
9
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
11
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
12
Bản đồ tư duy
không hiểu theo nghĩa của bản đồ địa lí
được thiết kế theo mạch tư duy của mỗi người
một sơ đồ mở
kết hợp nét vẽ, màu sắc và chữ viết
Nghĩa của cụm từ BĐTD
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
13
không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết khắt khe như bản đồ địa lí
có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh
mỗi người vẽ một kiểu khác nhau
dùng màu sắc, hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác nhau
cùng một nội dung nhưng mỗi người có thể “thể hiện” theo một cách riêng
phát huy được tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
14

Phát triển các ý tưởng tới mức gần như vô hạn
Dễ liên kết các ý tưởng
Công cụ hữu ích cho việc soạn thảo, chuẩn bị các bài viết soạn các bài viết, ghi chép nhanh
BĐTD chính là dàn ý, là trọng tâm để phát triển rộng ra
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
15
Ví dụ: đọc sách
kết hợp giữa việc đọc sách và lập BĐTD
Khi nảy ra được vài ý hay hoặc ý quan trọng thì chỉ cần thêm chúng vào đúng vị trí trong BĐTD.
Sau khi đọc xong ta sẽ có được một BĐTD tổng kết tất cả những điểm hay và mấu chốt của cuốc sách đó.
Ta có thể nghĩ ra và phát triển nhiều ý tưởng trong lúc đọc=> tăng hiệu quả của việc đọc sách
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
16
Theo nhiều kết quả nghiên cứu của các chuyên gia tâm lí học BỘ NÃO LÀ MỘT CỖ MÁY LIÊN KẾT TƯ DUY MỞ RỘNG
“Một hình ảnh có giá trị hơn cả ngàn từ” vì nó huy động rất nhiều kĩ năng tư duy trên võ não: màu sắc, hình thể, đường nét, kích thước, kết cấu, nhịp điệu, thị giác đặc biệt là sự tưởng tượng.
BẢN ĐỒ TƯ DUY khai thác được thế mạnh đó, nó phát huy được tiềm năng to lớn của não

Tác giả Tony Buzan
-Tony Buzan là người sáng tạo ra phương pháp tư duy Mind Map (bản đồ tư duy).
Ông nghiên cứu chuyên sâu về bộ não, trí nhớ; tìm ra qui luật khi xây dựng bản đồ gồm nhiều nhánh, giúp bộ não ghi chép các sự kiện một cách hệ thống.
Bản đồ tư duy giúp luyện tập trí não.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
18
Buzan Center in Asia
Trong năm 2007 – 4 Trung tâm Buzan được mở tại Ấn Độ, Hàn quốc, Philippines và Indonesia
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
21
Singapore – First Mind Map Festival World’s Largest Mind Map in 2007
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
22
SINGAPORE
1850 HS từ 15 trường đã làm nên BĐTD lớn nhất thế giới (2007)

BĐTD giới thiệu các điểm chính về lịch sử, văn hóa và thành tựu chính của Singapore.

Festival MindMap và Hội nghị quốc tế được tổ chức bởi Học viện QL Singapore 13-30/11/2007.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
23
Malaysia
Hội nghị quốc tế về Dạy và Học 4 - 5/8/2008
Nhiều trường THCS trên cả nước đã tập huấn tới tất cả GV, HS. Tổ chức dạy học bằng BĐTD, tổ chức các cuộc thi giữa các lớp, trong công tác Đoàn đội
Nhiều BĐTD gửi về Dự án THCS, nổi bật là huyện Hương Sơn, TX Hồng Lĩnh (Hà Tĩnh), Quận Hà Đông, Cầu Giấy, Hai Bà Trưng (Hà Nội), Lạng Giang (Bắc Giang),…
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
25
Ưu điểm của bản đồ tư duy
Dễ nhìn, dễ viết.
Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của HS
Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não.
Rèn luyện cách xác định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ một cách logic.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
26
Bản đồ tư duy giúp

1. Sáng tạo hơn
2. Tiết kiệm thời gian
3. Ghi nhớ tốt hơn
4. Nhìn thấy bức tranh tổng thể
5. Phát triển ý tưởng, phát triển tư duy,…
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
27
Sử dụng BĐTD trong dạy học
Giới thiệu cho HS một số “BĐTD” cùng với sự dẫn dắt của GV để các em làm quen.
Tập “đọc hiểu” BĐTD
Từ đó, chỉ cần nhìn vào BĐTD bất kỳ HS nào cũng có thể thuyết trình được nội dung một bài học hay một chủ đề, một chương theo mạch lôgic của kiến thức.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
28
Sử dụng BĐTD trong dạy học
Hướng cho HS có thói quen khi tư duy lôgic theo hình thức sơ đồ hoá trên BĐTD.
Từ một vấn đề hay chủ đề chính đưa ra các ý lớn thứ nhất, ý lớn thứ hai, thứ ba... mỗi ý lớn lại có các ý nhỏ liên quan với nó, mỗi ý nhỏ lại có các ý nhỏ hơn ...
Các nhánh này như “bố mẹ” rồi “con, cháu, chắt, chút chít”...
Các nhánh có thể là đường thẳng hay đường cong
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
29
Sử dụng BĐTD trong dạy học
Cho HS thực hành vẽ BĐTD trên giấy: Chọn key words - tên chủ đề hoặc hình vẽ của chủ đề chính cho vào vị trí trung tâm
Ví dụ : đường thẳng song song, hình bình hành, hình chữ nhật, bảo vệ môi trường, truyện Kiều,
Từ đó, HS có thể tự mình ghi tiếp kiến thức vào tiếp các nhánh “con”, “cháu”, “chắt”... theo cách hiểu của các em.
Vẽ BĐTD theo nhóm hoặc từng cá nhân
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
30
Sử dụng vào việc hình thành kiến thức mới

Điều kiện áp dụng
các tiết dạy kiến thức mới mà kiến thức này có liên quan với một số kiến thức HS đã học trước đó
hoặc HS đã biết qua thực tế cuộc sống
hoặc có mạch kiến thức tương tự với một số bài hay nội dung kiến thức đã học.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
31
Các bước thực hiện
Bước 1: HS thảo luận, vẽ BĐTD

Bước 2: HS thuyết trình trước nhóm, lớp

Bước 3: GV, HS bổ sung điều chỉnh
=> hình thành kiến thức mới
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
32
Sử dụng BĐTD trong hệ thống hóa kiến thức
Hệ thống kiến thức 1 bài, 1 chủ đề, 1 chương, …
Bước 1: HS hoặc nhóm HD vẽ BĐTD
Bước 2: HS trình bày
Bước 3: chỉnh sửa, bổ sung=> hoàn thiện
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
33
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
34
Sử dụng BĐTD trong kiểm tra đánh giá
Cuối các tiết học (phần củng cố kiến thức)
Kiểm tra 15 phút (dễ ra đề- dễ đánh giá năng lực sáng tạo của HS - GV dễ chấm)
Kiểm tra 1 tiết (câu cuối để đánh giá, phân loại khá giỏi)
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
35
Ví dụ về một số câu hỏi trong đề kiểm tra
Môn Lịch sử 9: Em hãy nêu diễn biến chiến dịch Điện Biên Phủ bằng một BĐTD.
Môn GDCD: Trình bày việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe bằng một BĐTD (GDCD 6)
Môn Toán: Trình bày kiến thức hình bình hành bằng một BĐTD. (Toán 8)
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
36
Bản đồ tư duy trong việc lập kế hoạch
giúp cán bộ chỉ đạo có cái nhìn tổng quát toàn bộ kế hoạch từ chỉ tiêu, phương hướng, biện pháp,…
Dễ theo dõi quá trình thực hiện
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
37
Nhìn được tổng thể nên không bỏ sót việc
Dễ bổ sung thêm các chỉ tiêu, biện pháp,…so với việc viết kế hoạch theo cách thông thường thành các dòng chữ.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
38
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
39
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
40
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
41
Bản đồ tư duy trong quản lý nhà trường
tiết kiệm thời gian báo cáo của Thủ trưởng tại các cuộc họp
làm cho nội dung họp được ngắn gọn
góp phần khắc phục được các cuộc họp dài nhưng không rõ trọng tâm
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
42
Trình bày báo cáo bằng BĐTD
làm nổi bật được trọng tâm
chỉ rõ được các giải pháp chủ yếu
phát huy được các ý tưởng, sáng kiến trí tuệ tập thể cán bộ, giáo viên trong trường qua việc phát triển thêm các nhánh
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
43
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
44
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
45
Bản đồ tư duy trong quản lý nhà trường
giúp cán bộ, giáo viên cách ghi chép tóm tắt
giúp phát triển ý tưởng và triển khai nhanh chóng
sáng tạo những chỉ đạo, kế hoạch của Hiệu trưởng qua các cuộc họp hội đồng giáo dục nhà trường.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
46
Bản đồ tư duy trong quản lý nhà trường
giúp đổi mới việc họp tổ nhóm chuyên môn:
Một BĐTD do các thành viên của tổ, nhóm thảo luận
cùng thiết kế ngay tại cuộc họp sẽ phát huy được trí tuệ tập thể
giúp cả tổ, nhóm tìm được các biện pháp, cách thức tổ chức dạy học các bài khó, bài ôn tập, ra đề kiểm tra,… một cách có hiệu quả nhất.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
47
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
48
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
49
LẬP BẢN ĐỒ TƯ DUY
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
50
6 quy tắc lập BĐTD
1.
Tờ giấy nên để ngang để có thể bắt đầu BĐTD từ giữa trung tâm của tờ giấy.
giúp tự do thể hiện sáng tác mà không bị gò bó bởi khuôn hình chật hẹp của tờ giấy.
Nên dùng hình ảnh, hình vẽ để làm trung tâm (keyword).
2
có hệ thống phân cấp cho cái khung (cấu trúc) của BĐTD
những nhân tố quan trọng nhất được đặt gần hình ảnh trung tâm
nên viết màu, in hoa,những ý tưởng chính (nhánh cấp 1)

4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
51
3
dùng các mối liên kết để mở rộng BĐTD đến bước cuối cùng
hãy nhìn vào các từ khóa ở các nhánh chính cấp 1
Những từ khóa này giúp ta bừng sáng các ý tưởng mới
Vẽ những nhánh nhỏ hơn từ các nhánh cấp 1 để phù hợp với mối liên quan vừa tạo lập
Vẽ nhánh cấp 2 từ nhánh cấp 1 và có thể vẽ thêm vài nhánh trống (để viết thêm khi ta có thêm ý tưởng)

4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
52
4
Số lượng các cấp độ nhánh là vô tận tùy thuộc vào số ý tưởng mà ta có thể nghĩ được
cần viết ra càng nhiều ý càng tốt, không e ngại khi viết ra những điều bình thường mà ta nghĩ là ngớ ngẩn,
“Cách tốt nhất để có được một ý tưởng tốt là bạn phải có thật nhiều ý tưởng” (The best way to get a good idea is to get a lot of ideas – Linus Carl Pauling – Nobel hòa bình 1963)
5
Các nhánh nhỏ có thể thúc đẩy sự suy nghĩ và ý tưởng liên quan đến từ khóa của nhánh trước
Nên vẽ các nhánh theo thứ tự kim đồng hồ tạo nên hệ thống sắp xếp hợp lí và cảm giác thuận hơn.
6 Tiếp tục quá trình thêm các nhánh nhỏ tới khi nào tất cả ý tưởng và sự suy nghĩ được trình bày trên BĐTD.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
53
Lưu ý khi ghi chép trên BĐTD

Nghĩ trước khi viết
Viết ngắn gọn
Viết có tổ chức
Viết lại theo ý của mình, nên chừa khoảng trống, vẽ thêm nhánh trống để có thể bổ sung ý (nếu sau này cần)
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
54
Điều cần tránh khi ghi chép trên BĐTD

Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài dòng
Ghi chép quá nhiều ý vụn vặt không cần thiết
Dành quá nhiều thời gian để ghi chép.
Tránh cầu kì (tô vẽ nhiều quá) hoặc BĐTD đơn giản quá không có thông tin, chỉ có các đề mục như 2 bản đồ tư duy sau đây
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
55
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
56
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
57
GIỚI THIỆU MỘT SỐ BĐTD VẼ TRÊN MÁY TÍNH VÀ VẼ TRÊN BẢNG, GIẤY, BÌA…
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
58
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
59
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
60
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
61
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
62
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
63
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
64
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
65
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
66
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
67
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
68
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
69
HS TIỂU HỌC HỒNG LĨNH HÀ TĨNH
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
70
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
71
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
72
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
73
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
74
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
75
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
76
Phương tiện thiết kế BĐTD
Giấy, bìa, bảng phụ, phấn màu, bút chì màu, tẩy,…
Phần mềm Mindmap
Vận dụng với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay
Trên lớp học nên dùng phấn màu vẽ BĐTD lên bảng và bút màu vẽ trên giấy, bìa
HS nên vẽ tay giúp tiếp thu, phát triển ý tốt hơn, sáng tạo hơn
Tập thói quen lập BĐTD trước hoặc sau khi học một bài hay một chủ đề, một chương, để giúp các em phát triển tư duy lôgic.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
77
Vận dụng
Cán bộ quản lí giáo dục, GVCN sử dụng BĐTD để lập kế hoạch công việc
GV, HS có thể sử dụng BĐTD hệ thống hoá một vấn đề, một chủ đề, ôn tập kiến thức…
HS hoạt động nhóm thông qua BĐTD trên lớp học , hoặc hoạt động cá thể, ôn luyện tập ở nhà…
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
78
Lưu ý
Chỉ khi nào TỰ MÌNH thiết lập BĐTD thì mới thấy rõ được hiệu quả mà khó có thể diễn tả được bằng lời của BĐTD
Dễ phát triển ý, ghi nhớ lâu hơn, sâu hơn
HS tránh được học vẹt và đặc biệt là cảm nhận được niềm vui của sự học, thích học hơn,...
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
79
Kết luận
Sử dụng thành thạo và hiệu quả BĐTD trong dạy học
Mang lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của HS và PP giảng dạy của GV
Có thể vận dụng nó cho các môn học ở trường phổ thông và cho lập kế hoạch công tác quản lí
Học sinh sẽ học được phương pháp học, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
80
Kết luận
Hình thành thói quen tư duy bằng bản đồ tư duy
Việc sử dụng BĐTD giúp:
cán bộ quản lí có cái nhìn tổng quát toàn bộ vấn đề
Cán bộ NC phát triển ý tưởng, tìm cái mới
GV đổi mới PPDH, HS học tập tích cực
triển khai nội dung “dạy học có hiệu quả” một trong năm nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng Trường học thân thiện, học sinh tích cực”
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
81
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Trần Đình Châu (kì 2, tháng 9/2009), Sử dụng bản đồ tư duy – một biện pháp hiệu quả hỗ trợ học sinh học tập môn toán, Tạp chí Giáo dục.
Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (số chuyên đề TBDH năm 2009), Sử dụng bản đồ tư duy góp phần TCH HĐ học tập của HS, Tạp chí Khoa học giáo dục.
Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (tháng 10, năm 2010), Thiết kế bản đồ tư duy giúp HS tự học và tập dượt nghiên cứu toán học, Tạp chí Toán học & Tuổi trẻ
Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy, Dạy tốt, học tốt các môn học bằng BĐTD, Nhà xuất bản GD VN 2011
Stella Cottrell (2003), The study skills handbook (2nd edition), PalGrave Macmillian.
Tony Buzan (2007), Bản đồ Tư duy trong công việc, NXB Lao động – Xã hội.
4 November 2014
TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy
85
XIN TRÂN TRỌNG CÁM ƠN!