Phương pháp giảng dạy môn LỊCH SỬ - ĐỊA LÍ theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học

TẬP HUẤN


Phương pháp giảng dạy môn
LỊCH SỬ - ĐỊA LÍ theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học
Mỹ Đức, 17/9/2016
MỘT SỐ NĂNG LỰC DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ - ĐỊA LÍ
Năng lực tái tạo hiện thực xã hội
- Năng lực nhận thức xã hội
Năng lực định hướng không gian
Năng lực thực hành và vận dụng
Năng lực giải quyết vấn đề
Năng lực giao tiếp và hợp tác
1. Năng lực tái tạo hiện thực xã hội

HS biết, hiểu và tái hiện được các sự kiện xã hội quan trọng, quá trình phát triển xã hội, một số mối quan hệ xã hội trong bối cảnh thời gian, không gian nhất định.
2. Năng lực nhận thức xã hội

HS khái quát, tổng hợp, nhận xét/ bình luận, đánh giá, ... về các vấn đề lịch sử, địa lí, văn hóa, xã hội,...
HS nhận thức được nguyên nhân và hệ quả của những sự vật, sự kiện, hiện tượng tiêu biểu, nổi bật trong xã hội, mối quan hệ biện chứng giữa chúng, từ đó rút ra những bài học cho hiện tại.
3. Năng lực định hướng không gian

Học sinh biết mình đang sống ở đâu, trong môi trường, thế giới nào; xác định được vị trí của một số khu vực, dãy núi, dòng sông, địa danh, di tích lịch sử... tiêu biểu của Việt Nam và thế giới. Sắp xếp, bước đầu hệ thống hóa các đối tượng, sự vật trong hệ thống tổ chức không gian.
4. Năng lực thực hành và vận dụng (Năng lực phương pháp học tập bộ môn)

- Thực hành bộ môn: vẽ bản đồ, biểu đồ, trục thời gian,… ; phân tích trục thời gian, bản đồ, biểu đồ, bảng biểu thống kê,…

- Vận dụng kiến thức: vận dụng kiến thức giải quyết các vấn đề nhận thức: chứng minh, bình luận, nêu nhận xét của bản thân về một vấn đề lịch sử, địa lí.
Trục thời gian
3/2/1930
19/8/1945
7/5/1954
12/1972
30/4/1975
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời
Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước
Chiến thắng Điện Biên Phủ trên không
Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ
Cách mạng tháng 8 thành công
Điền thời gian ứng với mỗi sự kiện lịch sử dưới đây:
Khởi nghĩa Hai Bà Trưng
Khởi nghĩa Hai Bà Trưng
Khởi nghĩa Hai Bà Trưng
Nhà Lý dời đô ra Thăng Long
Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân
Ngô Quyền với chiến thắng Bạch Đằng
……
……
……
……
5. Năng lực giải quyết vấn đề (thực tiễn)

Học sinh bước đầu có khả năng phát hiện ra các vấn đề (đặc biệt từ thực tiễn), thu thập, xử lí, sử dụng thông tin từ nhiều nguồn để giải quyết vấn đề đó.
6. Năng lực giao tiếp và hợp tác

Học sinh biết giao tiếp bằng ngôn ngữ nói, thông qua văn bản, có khả năng trình bày và thể hiện thông tin hay các ý tưởng; có khả năng làm việc nhóm một cách hiệu quả.

Các
dạng
bài
Lịch
sử
Sự kiện lịch sử
Nhân vật lịch sử
Chính trị, kinh tế
Hỗn hợp
Di tích lịch sử, di sản văn hóa
Giới thiệu một số ví dụ Lịch sử

* Các bài về các sự kiện Lịch sử:
Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (Năm 40).
Cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược lần thứ nhất (981)
Nhà Lý dời đô ra Thăng Long
Cách mạng mùa thu
Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ
Lễ kí hiệp định Pa-ri
(Nguyên nhân => Diễn biến = > Kết quả)

* Các bài về nhân vật Lịch sử:
- Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân.
“Bình Tây Đại nguyên soái” Trương Định
Nguyễn Trường Tộ mong muốn canh tân đất nước
Phan Bội Châu và phong trào Đông Du
Quyết chí ra đi tìm đường cứu nước
* Các bài về chính trị - kinh tế:
Nhà Trần và việc đắp đê.
Nhà Hậu Lê và việc tổ chức quản lí đất nước
Cuộc khẩn hoang ở Đàng Trong
Hậu phương những năm sau chiến dịch Biên giới
Nhà máy hiện đại đầu tiên của nước ta
Hoàn thành thống nhất đất nước
Xây dựng nhà máy thủy điện Hòa Bình

* Các bài về di tích lịch sử, di sản văn hóa:
Chùa thời Lý.
Trường học thời Hậu Lê
Văn học và khoa học thời Hậu Lê
Kinh thành Huế
Đường Trường Sơn

* Các bài hỗn hợp:
- Ôn tập
Chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo (938).
Nhà Lý dời đô ra Thăng Long
Cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược lần thứ hai (1075-1077)
Một số biện pháp gây hứng thú với môn học Lịch sử

Âm nhạc
- Sử dụng các bài hát gắn với các sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử => để đặt vấn đề, hiểu thêm vấn đề => tạo cảm hứng học tập.

2. Văn chương và lịch sử
Lịch sử là sự tiếp nối của những biến động xã hội, những biến động xã hội ấy được lưu lại qua văn chương.
- Qua văn chương => học sinh sẽ hiểu rõ hơn về lịch sử.

3. Tư liệu lịch sử
Ảnh
Bài viết
Video clip
Nhân chứng sống
…


4. Tham quan thực tế
Di tích lịch sử
Viện bảo tàng
…
5. Sơ đồ tư duy
Sơ đồ cây
Sơ đồ ảnh
…
Lạc hầu
Lạc tướng
Lạc dân
Nô tì
SƠ ĐỒ CÁC TẦNG LỚP XÃ HỘI NƯỚC VĂN LANG
Vua

Quang Trung
(Nguyễn Huệ)
Ông lật đổ chính quyền nhà Trịnh, thống nhất giang sơn (1786)
Ông đã có nhiều chính sách nhằm phát triển kinh tế và văn hóa của đất nước
Nguyễn Huệ quê ở Tây Sơn, Bình Định
Ông đánh tan quân Thanh (1789)
Ý nghĩa của thắng lịch sử 30/4/1975
Thống nhất đất nước
Đánh cho Ngụy thua
Cổ vũ cho
các nước khác
Giải phóng miền Nam
Quân Mĩ thua, rút về nước
BÁC HỒ KÍNH YÊU
Bác sinh ngày 19/5/1890
Bác quê ở xã
Kim Liên,
Nam Đà,
Nghệ An
Bác ra đi
tìm đường cứu
nước
ngày 5/6/1911
Bác rất yêu nước,
thương dân
Chiến thắng 12 ngày đêm
năm 1972
Tiến tới giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước
Mĩ rút quân về nước
Lễ kí hiệp định Pa-ri
Sau thất bại nặng nề năm 1972, Mĩ buộc phải kí hiệp định Pa-ri về chấm dứt chiến tranh lập lại hòa bình ở Việt Nam. Mĩ rút quân về nước, tiến tới giải phóng miền Nam thống nhất đất nước.
5. Kể chuyện, tường thuật
Nước Văn Lang => Sự tích con rồng, cháu tiên; Bánh chưng bánh dầy; …
Nước Âu Lạc => Mỵ Châu, Trọng Thủy
Nhà Lý dời đô ra Thăng Long => Sự tích rồng bay lên
Khởi nghĩa Lam Sơn => Truyền thuyết Hồ Gươm
…
6. Xây dựng các dạng bài tập
Bài tập trắc nghiệm
Vẽ lược đồ, biểu đồ
So sánh lịch sử
Nếu tôi là …
Đi tìm chân dung lịch sử
…
7. Lồng ghép lịch sử địa phương

8. Giải thích rõ các thuật ngữ
- CN, TCN, đầu thế kỉ, giữa thế kỉ, cuối thế kỉ,…
THIẾT KẾ

CÁC CÂU HỎI – BÀI TẬP KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ

NĂNG LỰC môn lịch sử CỦA HỌC SINH
Tạo sản phẩm:
Hãy viết một bản tấu lên vua Tự Đức thể hiện ý kiến của em về việc Nguyễn Trường Tộ dâng tấu sớ đòi cải cách đất nước. (NL2, 5)
Em hãy giới thiệu với đoàn khách du lịch người Nga về công trình thủy điện Hòa Bình của nước ta (NL1, 2, 4, 6)

3. Em hãy đóng vai là anh Nguyễn Viết Sinh kể lại chặng đường gùi hàng những năm chiến đấu ở Trường Sơn (NL1, 3, 5)
Tranh luận:
1. Bạn Tuấn cho rằng không nên dời đô từ Hoa Lư về Thành Đại La, em hãy giải thích để bạn hiểu vì sao Lý Công Uẩn lại quyết định như vậy? (NL1, 2, 3, 4, 5)

2. Nếu em là anh Tư Lê, em có đồng ý đi sang phương Tây tìm đường cứu nước với anh Nguyễn Tất Thành không? Vì sao? (NL1, 2, 5)
Làm dự án:
Tìm hiểu về di tích lịch sử ở địa phương:
+ Tìm hiểu về lịch sử của di tích
+ Vai trò của di tích đối với địa phương
+ Hiện trạng của di tích
+ Đề xuất giải pháp để bảo tồn và phát huy giá trị của di tích
Thiết kế 3 câu hỏi – bài tập kiểm tra đánh giá năng lực của học sinh theo 3 dạng:

Tạo sản phẩm
Tranh luận
Làm dự án
Địa lí tự nhiên

- Vị trí địa lí, giới hạn, diện tích
- Địa hình
- Khí hậu
- Sông ngòi
- Khoáng sản
- Đất, rừng, vùng biển
- Cảnh quan thiên nhiên,…

Địa lí xã hội

- Dân cư, sự phân bố dân cư, dân tộc,..
- Trang phục
- Lễ hội
- Hoạt động sản xuất (nông nghiệp, công nghiệp, thương mại, giao thông vân tải, thông tin liên lạc,…)

Các
dạng
bài
Địa
lí 4
Điều kiện tự nhiên
Người dân với cách thức sinh hoạt
Hoạt động sản xuất của người dân
Hỗn hợp
Thành phố
Thành phố

Các
dạng
bài
Địa
lí 5
Địa lí tự nhiên Việt Nam
Dân cư Việt Nam
Địa lí kinh tế Việt Nam
Hỗn hợp
Thành phố
Địa lí châu lục
Giới thiệu một số ví dụ Địa lí 4

* Các bài về điều kiện tự nhiên:
Dãy Hoàng Liên Sơn.
Trung du Bắc Bộ
Đồng bằng Bắc Bộ
Đồng bằng Nam Bộ
Dải đồng bằng duyên hải miền Trung
Biển, đảo và quần đảo

* Các bài về người dân với cách thức sinh hoạt :
Một số dân tộc ở Hoàng Liên Sơn.
Một số dân tộc ở Tây Nguyên
Người dân ở đồng bằng Bắc Bộ
Người dân ở đồng bằng Nam Bộ
* Các bài về hoạt động sản xuất của người dân:
Hoạt động sản xuất của người dân ở Hoàng Liên Sơn.
Hoạt động sản xuất của người dân ở đồng bằng Bắc Bộ.
Hoạt động sản xuất của người dân ở đồng bằng Nam Bộ.
Người dân và hoạt động sản xuất ở đồng bằng duyên hải miền Trung.
Khai thác khoáng sản và hải sản ở vùng biển Việt Nam.


* Các bài về thành phố:
Thành phố Đà Lạt
Thủ đô Hà Nội
Thành phố Hải Phòng
Thành phố Hồ Chí Minh
Thành phố Cần Thơ
Thành phố Huế
Thành phố Đà Nẵng
Giới thiệu một số ví dụ Địa lí 5

* Các bài về địa lí tự nhiên Việt Nam:
Việt Nam – đất nước chúng ta
Địa hình và khoáng sản
Khí hậu
Sông ngòi
Vùng biển nước ta
Đất và rừng

* Các bài về địa lí kinh tế Việt Nam:
Nông nghiệp
Lâm nghiệp và thủy sản
Công nghiệp
Giao thông vận tải
Thương mại và du lịch

* Các bài về dân cư Việt Nam:
Dân số nước ta
Các dân tộc và sự phân bố dân cư
* Các bài về các châu lục:
Châu Á
Các nước láng giềng của Việt Nam
Châu Âu
Một số nước ở Châu Âu
Châu Phi
Châu Mĩ
Châu Đại Dương và châu Nam Cực
Các đại dương trên thế giới
Một số lưu ý khi dạy học môn Địa lý

1. Bản đồ, lược đồ
Đọc tên bản đồ, lược đồ
Đọc chú giải
Xác định phương hướng trên bản đồ, lược đồ.
Cách chỉ bản đồ, lược đồ

2. Quả địa cầu
- Trái đất quay từ Tây sang Đông => Quả địa cầu quay ngược chiều kim đồng hồ.
Một số lưu ý khi dạy học môn Địa lý

3. Biểu đồ, bảng thống kê số liệu
Đọc biểu đồ, bảng số liệu
Khai thác, phân tích

4. Giải thích từ khó hiểu
- Xích đạo, chí tuyến, nhiệt đới, ôn đới, hàn đới, duyên hải, mật độ dân số, bồn địa, xa van, rừng tai-ga, …
THIẾT KẾ

CÁC CÂU HỎI – BÀI TẬP KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ

NĂNG LỰC môn Địa lí CỦA HỌC SINH
Tạo sản phẩm:
Tìm hiểu về tình hình đê điều hoặc môi trường làng nghề ở địa phương em. Đề xuất phương án để bảo vệ. (NL5)
Đề xuất phương án giảm ách tắc giao thông ở Hà Nội hoặc giữ gìn để thủ đô xanh sạch đẹp, văn minh. (NL5)
Đề xuất phương án bảo vệ nguồn lợi thủy sản ở địa phương. (NL5)
Tạo sản phẩm:
4. Làm việc theo nhóm, viết báo tường về nội dung: Cảm nghĩ của em về truyền thống bảo vệ biển đảo của các thế hệ trước và các chiến sĩ hải quân, các ngư dân Việt Nam hiện nay. (NL2, 6)
5. Cô Lan đang dự định phát triển kinh tế bằng các cây trồng ở vùng trung du Bắc Bộ. Em sẽ tư vấn cho cô Lan trồng cây gì? Vì sao em lại tư vấn như vậy?
Trồng dâu, nuôi tằm
Trồng lúa
Trồng chè
Trồng cà phê (NL3, 4, 6)
Tranh luận:
Hãy nêu một điều em thích và một điều em chưa thích về thành phố của em. Nếu em là nhà quản lí thành phố trong tương lai, em sẽ làm gì để thay đổi điều em chưa thích? (NL2, 5)

Gia đình bạn Minh ở Hà Nội, trong lần vào Cần Thơ chơi, bạn được ăn quả sầu riêng và rất muốn mang cây sầu riêng về trồng. Nếu em là bạn của Minh, em sẽ nói với Minh điều gì? (NL3, 6)
Làm dự án:
Điều tra tình hình dân số ở xã (phường) em từ năm 2010 đến 2015.
Vẽ biểu đồ thể hiện sự biến động dân số.
Giải thích nguyên nhân của sự biến động dân số
Tìm hiểu một số tác động do sự biến động dân số gây nên. Đề xuất giải pháp (NL2, 4, 5)
Thiết kế 3 câu hỏi – bài tập kiểm tra đánh giá năng lực của học sinh theo 3 dạng:

Tạo sản phẩm
Tranh luận
Làm dự án