Phân loại lớp cúc 03

PHÂN LOẠI THỰC VẬT
3. Bộ Hoa môi - Lamiales

Là một bộ tiến hoá cao hơn với lối cấu tạo hoa thích nghi thụ phấn nhờ sâu bọ. Bộ này gồm có 3 họ, trong đó ở Việt Nam có 2 họ có quan hệ rất gần gũi với nhau là: họ Cỏ roi ngựa và họ Hoa môi.
a. Họ Cỏ roi ngựa - Verbenaceae
Cây gỗ, cây bụi hoặc cây thân cỏ, thân non thường có 4 cạnh (thân già có thể tròn - đặc điểm để phân biệt với họ Hoa môi). Lá mọc đối hoặc vòng; lá đơn hay kép, nguyên hay xẻ thuỳ; không có lá kèm.
Mò đỏ –
Clerodendrum squamatum
Găng dậu - Duranta plumeri
Tếch - Tectona grandis
Cụm hoa thường tập hợp thành các dạng cụm hoa khác nhau, thường là dạng xim;
Mò trắng – Clerodendrum fragrans
hoa phần lớn là không đều, mẫu 5 (4). Các thuỳ của tràng không bằng nhau hoặc 2 môi: môi trên 2 thuỳ, môi dưới 3 thuỳ. Bộ nhị gồm 4-2 nhị. Bộ nhuỵ gồm 2 lá noãn dính thành bầu trên, 2 ô; thường có vách ngăn giả chia bầu thành 4 ô; vòi nhuỵ dính trên đỉnh bầu(đặc điểm để phân biệt với họ Hoa môi). Quả hạch.
Công thức hoa: ↑K(5-4)C(5-4)A4-2G(2)
Giá trị: làm cảnh, thuốc, rau ăn...
Đại diện:
Mò (Clerodendrum): nhiều loài hoa đẹp được trồng làm cảnh, thuốc.
Cỏ roi ngựa (Verbena officinalis): làm thuốc
Găng dậu (Duranta plumeri): mọc dại hay làm cảnh, hàng rào
Bông ổi (Lantana cama): trồng làm cảnh, hàng rào hay làm thuốc
Tếch (Tectona grandis): gỗ cứng và bền dùng đóng tàu, thuyền....
3. Bộ Hoa môi - Lamiales

b. Họ Hoa môi – Lamiaceae
Hầu hết là cây thân cỏ. Thân và cành luôn có dạng vuông 4 cạnh (đặc điểm khác biệt với họ Cỏ roi ngựa). Lá mọc đối chéo chữ thập. Trong thân và lá có tế bào tiết tinh dầu thơm.
Bạc hà - Mentha arvensis
Kinh giới - Elsholtzia cilliata
Ích mẫu - Leonurus artemisia
Hoa nhỏ mọc thành cụm hoa hình xim, có khi xim 2 ngả mọc đối nhau nên trông như mọc vòng. Hoa luôn không đều, mẫu 5 (4). Đài có các thuỳ hoặc các răng không đều, có khi 2 môi, tồn tại trên quả và bao lấy quả. Tràng luôn 2 môi với nhiều hình dạng khác nhau, có khi 2 thuỳ của môi trên dính lại với nhau làm cho tràng trở thành 4 thuỳ. Bộ nhị gồm 2 nhị dài, 2 nhị ngắn hoặc 2 nhị với 2 nhị lép (đôi khi không có). Trong hoa có tuyến mật 2 hoặc 4 thuỳ.
Bầu trên, 2 ô, sau xuất hiện vách ngăn giả chia bầu thành 4 ô; vòi nhuỵ bị chìm trong hốc giữa 4 thuỳ của bầu (đặc điểm phân biệt với họ Cỏ roi ngựa). Quả đóng, khi chín chia thành 4 hạch nhỏ.
Giá trị: đây là một trong những họ có tầm quan trọng lớn vì có nhiều loài cho nhiều loại tinh dầu khác nhau, được dùng trong kỹ nghệ hương phẩm, trong y học dùng làm thuốc. Một vài loài có hạt chứa dầu béo rất quý.
Công thức hoa: ↑K(5-4)C(5-4)A4-2G(2)
Họ này là một họ lớn, gồm 200 chi với 3500 loài, phân bố rộng ở khắc các miền có khí hậu khác nhau, thường phong phú ở Địa Trung Hải và Trung Á. Việt Nam hiện biết khoảng 40 chi với 145 loài.
Đại diện:
Tía tô cảnh (Coleus scutellaroides): làm cảnh
Tía tô (Perilla frutescens): làm thuốc, gia vị, rau ăn...
Ích mẫu (Leonurus artemisia): thuốc bổ cho phụ nữ sau khi sinh đẻ
Bạc hà (Mentha arvensis): làm thuốc, làm gia vị, lấy tinh dầu
Húng quế (Ocimum basilicum): làm gia vị, thuốc...
Hương nhu trắng (Ocinum gratissimum): làm thuốc, làm
Kinh giới (Elsholtzia cilliata): làm rau ăn, thuốc, ...
Dùng đặc điểm về thành phần của hoa hãy phân biệt họ Cỏ roi ngựa và họ Hoa môi?
Nếu không có hoa quả nhờ vào đặc điểm nào để nhận ra cây thuộc họ Hoa môi?