NƯỚC ĐẠI VIỆT THỜI TRẦN và LÊ SƠ

 
Lịch sử Việt Nam
Nước Đại Việt thời Trần (Từ thế kỷ 13 đến cuối thế kỷ 14)
I - nhà Trần thành lập
Sự suy sụp của nhà Lý
   Từ nửa sau thế kỷ 12, tình hình đất nớc ngày càng khó khăn. Vua ít tuổi, chỉ biết chơi bời, phung phí. Các đại thần trong triều tranh chấp nhau quyền hành. Quan lại bên dới cùng họ hàng nhân đó quấy nhiễu, bóc lột nhân dân.
   Nhà nớc không còn chăm lo phát triển nông nghiệp và sửa đắp đê điều nh trớc nữa. Lụt lội, hạn hán, mất mùa xảy ra liên tiếp. Nhiều nông dân nghèo phải bán vợ, đợ con làm nô tì cho các nhà giàu. Một số khác chạy vào chùa, cày ruộng kiếm sống. Các nớc phía Nam thỉnh thoảng đem quân vào cớp phá. Nhân dân sống cơ cực.
   ở nhiều nơi nh Nghệ An, Thanh Hóa, Ninh Bình, dân nghèo nổi dậy đấu tranh. Một viên quan hồi ấy nhận xét: "Nay, dân loạn nớc nguy, chúa thợng thì chơi bời không điều độ, chính sự của triều đình thì rối loạn, lòng dân chia lìa, đó là điều bại vong".
   Một số thế lực phong kiến địa phơng thu nạp bọn trộm cớp lu vong, quấy phá nhân dân, đánh giết lẫn nhau và chống lại triều đình. Đầu thế kỷ 13, cuộc loạn lan đến kinh thành. Nhà Lý suy yếu buộc phải dựa vào họ Trần để chống lại các thế lực nổi loạn. Trên bớc đờng chinh chiến, họ Trần nắm dần các chức vụ quan trọng trong triều. Năm 1226, khi thời cơ đến, họ Trần buộc vua Lý cuối cùng phải nhờng ngôi. Nhà Trần thành lập.
   Sử cũ chép: Bấy giờ vua Lý không có con trai phải nhờng ngôi cho ngời con gái mới lên bảy tuổi, tức là Lý Chiêu Hoàng. Họ Trần nhân đó buộc Lý Chiêu Hoàng nhờng ngôi lại cho Trần Cảnh, mới lên sáu tuổi. Trong ngày lễ lên ngôi của Trần Cảnh, tổng chỉ huy cấm quân Trần Thủ Độ nhấn mạnh: "Hiện nay, giặc cớp đều nổi, hoạ loạn mỗi ngày một tăng... nhà Lý suy yếu, thế nớc nghiêng đổ nguy ngập, nữ chúa Chiêu Hoàng không thể gánh vác nổi mới ủy thác cho chồng".
Chính quyền mới dới thời Trần
   Lên nắm chính quyền, nhà Trần nhanh chóng dẹp yên cuộc nội loạn, rồi chuyển sang xây dựng bộ máy quan lại và phục hồi nền sản xuất.
   Đứng đầu Nhà nớc là vua. Nhng khác ở thời Lý, các vua Trần đặt lệ nhờng ngôi sớm cho con và tự mình xng là Thái Thợng hoàng, cùng trông nom việc nớc.
   Các chức đại thần văn, võ đợc giao cho ngời trong họ nắm giữ. Hệ thống quan lại bên dới vẫn giữ nh cũ, nhng đợc sắp xếp vào các sảnh, viện một cách quy củ hơn. Nhà Trần đặt thêm một số chức quan nh: Hà đê sứ trông coi việc sửa, đắp đê điều; Khuyến nông sứ chăm lo, khuyến khích nông dân sản xuất; Đồn điền sứ chuyên mộ ngời đi khẩn hoang.
   Cả nớc đợc chia lại thành 12 lộ. Đứng đầu lộ có các chức chánh, phó An phủ sứ. Dới đó là phủ, châu, huyện, do các chức tri phủ, tri huyện trông nom. Dới cùng là xã. ở xã, bên cạnh các chức quản lý do dân bầu, nhà Trần đặt thêm một xã quan của mình.
   Ban đầu,