Niels Henrik Abel

Niels Henrik Abel
( 5/8/1802- 6/4/1829),
Niels Henrik Abel ( 5/8/1802- 6/4/1829), là một nhà Toán học người Na Uy, được sinh ra ở Nedstrand, gần Finnøy  nơi cha ông là một mục sư . Vào năm 1815 ông vào học  trường dòng (tên của Oslo lúc đó), và ba năm sau ông đã chứng tỏ tài năng toán học của mình bằng những lời giải xuất chúng cho những bài toán nguyên được đưa ra bởi Bernt Holmboe. Vào khoảng thời gian này, cha ông, Søern Georg Abel , một mục sư Tin Lành nghèo, qua đời, và gia đình lâm vào một hoàn cảnh cực kì khó khăn; nhưng một khoản học bổng nhỏ đã giúp cho Abel vào học trường Đại học hoàng gia Frederick vào năm 1821.
Định lý Abel
Công trình đầu tiên đáng chú ý của Abel là sự không giải được của phương trình bậc năm bởi căn thức (xem  định lí Abel- Rufini)) Kết quả này ban đầu được xuất bản vào năm 1824  dưới một dạng rất khó hiểu, và sau đó (1826) được viết đầy đủ hơn trong tập đầu tiên của Tạp chí Crelle . Bài toán này về sau được  Évariste Galois chứng minh lại và bổ sung rất nhiều
Các học bổng nhà nước tiếp sau đó đã cho phép ông thăm  Đức và Pháp vào năm 1825, và đã ghé thăm nhà thiên văn Heinrich Chrítian Schumacher ( 1780- 1850) ở Altona gần  Hamburg, ông trải qua 6 tháng ở  Berlin, nơi ông làm quen với  August Leopold Crelle, người sau đó chuẩn bị xuất bản tạp chí toán riêng của mình
Đề án này đã được ủng hộ bởi Abel, người đã đóng góp nhiều cho sự thành công của tạp chí này. Từ Berlin ông ghé qua Freiberg, và nơi đây ông đã có nhiều nghiên cứu xuất chúng trong lý thuyết về hàm số:  hàm số elliptic,  hàm số hyperellipic, và một lớp mới bây giờ được biết đến như là hàm số abelian.










Niels Henrik Abel with signature.
Vào năm 1826 Abel di chuyển về  Paris, và trong suốt 10 tháng lưu lại ông đã gặp hầu hết các nhà toán học hàng đầu của Pháp; nhưng ông không được đánh giá đúng đắn, bởi vì các công trình của ông ít người biết đến, và sự khiêm tốn đã kìm hãm việc ông công bố các nghiên cứu của mình.
Sự ngượng ngùng về các vấn đề tài chính, mà ông không bao giờ thoát được, cuối cùng đã làm ông phải bỏ chuyến du hành, và quay về Norway giảng dạy một giai đoạn ở Christiania. Trong đầu tháng 4 năm  1829 Crelle đã tạo ra một vị trí cho ông ở Berlin, nhưng lá thư mời đã tới Norway trễ hai ngày sau khi Abel qua đời vì lao phổi tại Froland Ironworks gần Arendal. Cái chết sớm của nhà toán học thiên tài này, người mà Adrien- Marie Legendre  gọi là "quelle tête celle du jeune Norvégien!" ("một cái đầu Na Uy đáng giá!"), đã cắt ngắn đi sự nghiệp xuất chúng và nhiều triển vọng của ông. 
Dưới sự hướng dẫn của Abel, những điều khó hiểu trong giải thích đã sáng tỏ dần, nhiều ngành mới được mở ra và sự nghiên cứu của các hàm số đã trở nên tiến bộ để cung cấp cho các nhà toán học nhiều công cụ để đẩy mạnh sự tiến triển của ngành. Các công trình của ông, phần lớn xuất hiện lần đầu tiên trong Tạp chí của Crelle , được biên khảo lại bởi Holmboe và xuất bản vào năm 1839 bởi nhà nước Na Uy, và một bản hoàn hảo hơn biên khảo bởi Ludwig Sylow và Sophus Lie được xuất bản vào năm 1881. Tính từ "abelian", xuất phát từ tên ông, đã trở nên thông dụng trong các bài báo và sách toán đến nỗi mà người ta thường viết bằng chữ "a" thường (xem nhóm abelian và abelian category; xem thêm abelian variety và phép biến đổi Abel).
Vào ngày 6 tháng 4, 1929, Abel qua đời khi mới được 28 tuổi . Vào ngày 5 tháng 6, 2002, bốn tem Norwegian được phát hành để kỉ niệm Abel 2 tháng trước 200 năm ngày sinh của ông. Có một bức tượng của Abel ở Oslo. Hố Abel trên Mặt trăng được đặt theo tên ông. Vào năm 2002, giải Abel đã được thiết lập để vinh danh ông.
Tượng Niels Henrik Abel tại Oslo
Giải Abel
Giải Abel là giải thưởng được vua Na Uy trao hàng năm cho những  nhà toán học  xuất chúng.
Năm 2001 chính phủ Na Uy công bố kỷ niệm 200 năm ngày sinh nhà toán học Na Uy Niels Henrik Abel (1802) đánh dấu sự ra đời của một giải thưởng mới cho các nhà toán học, đặt tên là Abel. Mục đích của giải này là để lấp đi sự thiếu vắng  giải Nobel trong toán học, mặc dù thỉnh thoảng huy chương Fields được xem là mang tính chất tương đương.
Hàng năm  Viện hàn lân khoa học và văn chương Na Uy một hội đồng gồm 5 nhà toán học quốc tế tiến hành. Khoản tiền thưởng cùng với giải thường gần bằng một triệu đôla Mỹ, gần như giải Nobel (trao thưởng ở  Thụy Điển và Na Uy nhưng không bao gồm toán học). Na Uy ban đầu cung cấp cho giải 200.000.000 NOK (khoảng 23.000.000 USD) làm quỹ trong năm 2001. Mục đích của giải là phổ biến toán học, làm cho môn khoa học này thêm uy tín, đặc biệt là dành cho những người trẻ tuổi.
Sophus Lie là người đầu tiên đề xướng việc thành lập giải Abel khi ông nhận ra kế hoạch của  Alfred Noel cho giải thưởng hàng năm (bắt đầu từ năm 1897), không có giải dành cho toán học. Vua Oscar II đã đồng ý tài trợ cho giải thưởng toán học mang tên Abel, và hai nhà toán học Ludwig Sylow và Carl Størmer đã phác thảo những quy chế và luật lệ cho giải. Tuy nhiên sự tan rã của liên hiệp giữa Thụy Điển và Na Uy năm 1905 đã kết thúc cố gắng đầu tiên để thành lập giải thưởng Abel.
Tháng 4 năm 2003, Jean – Pierre – Serre được công bố là ứng viên đầu tiên nhận giải Abel, và đến tháng 6 tiếp đó giải đã được trao thưởng.