NGHĨA HÀM ẨN

NGHĨA
HÀM ẨN
I.Khái niệm
1.Ví dụ
- “Bài này mà cậu làm không được à?”
+ Người nói (người thể hiện): mình làm được bài này
→ mình giỏi
+ Người nghe (người lĩnh hội): bài này dễ, sao cậu không làm được
→ bị chê yếu hơn bạn


2.Khái niệm


- Nghĩa hàm ẩn dựa vào cách thức thể hiện và cách thức lĩnh hội
Cách thức thể hiện: Nghĩa hàm ẩn không lộ ngay trên mẫu câu và từ ngữ
Cách thức lĩnh hội: người tiếp nhận phải tìm cách suy ra từ mẫu câu và từ ngữ mà lĩnh hội
3. Nguyên nhân phải dùng lối diễn đạt hàm ẩn

Lịch thiệp, tế nhị trong giao tiếp
Ví dụ: Khách ngồi chơi
đã quá lâu, không tiện
giục khách về, phải
dùng cách hỏi giờ
hoặc biểu lộ thái độ
bồn chồn, sốt ruột
→ đuổi khéo
Châm biếm, đả kích
Ví dụ: Một lão nhà giàu ngồi ăn cơm và hợm hĩnh nói với người đầy tớ đang phải quạt hầu
- Mày xem tao ăn có sướng không? Thứ gì tao cũng ăn cả, chỉ có gan trời là chưa ăn thôi
Anh đầy tớ gãi tai nói lại:
- Dạ thưa ông, còn con thì cái gì con cũng ăn cả, chỉ có cứt là chưa ăn thôi
→ phê phán thói khoe khoang

Mục đích văn chương

Ví dụ: Tuồng chi là giống hôi tanh
Thân ngàn vàng để ô danh má hồng
→ phê phán xã hội chà đạp nhân phẩm của con người
4. Phân loại

a, Nghĩa hàm ẩn hội thoại
- Hình thành trong quá trình hội thoại, phụ thuộc vào ngữ cảnh, tình huống giao tiếp
Ví dụ: Một phụ huynh đến hỏi cô giáo:
Thưa cô, cháu Lan sức học thế nào ạ?
Cô giáo trả lời:
Bác ạ, Lan học chuyên cần, đoàn kết với bạn bè.
→ Cô giáo chưa dám nói thẳng: sức học của Lan không giỏi, bình thường

b, Nghĩa hàm ẩn ngôn ngữ

- Hình thành theo
cơ chế nội tại của ngôn
ngữ, độc lập với ngữ cảnh
Ví dụ:
- Nếu hai cộng hai bằng
bốn thì người này vô tội
→ người này vô tội
- Nếu người này vô tội thì
chạch đẻ ngọn đa
→ người này có tội
II. Phân tích nghĩa hàm ẩn của phát ngôn
1. Tình huống phát ngôn
- Tình huống phát ngôn bao gồm
+ Thời gian
+ Không gian
+ Đề tài
+ Diễn biến
- Có nhiều tình huống:
+ Cố ý nói ra ngoài đề tài trao đổi (lợn cưới, áo mới)
+ Không trả lời yêu cầu của câu hỏi (sức học của học trò)
+ Biết rõ vấn đề nhưng lại hỏi nhiều vấn đề (nấu cơm
hay nấu cháo)
2. Cách thức sử dụng câu chữ và quy tắc suy nghĩ hợp logíc


a, Mẫu câu “A không hơn gì B”
Ví dụ: Tác phẩm của Nam Cao
không hơn gì tác phẩm của Vũ Trọng Phụng
→ hai tác phẩm ngang nhau
b, Mẫu câu “A không kém gì B”
Ví dụ: Tác phẩm của Nam Cao không kém
gì tác phẩm của Vũ Trọng Phụng
→ hai tác phẩm ngang nhau
c, Mẫu câu “A nhưng B”
Ví dụ: Chiếc xe này đẹp nhưng đắt quá
→ yếu tố đắt quan trọng hơn yếu tố đẹp
d, Mẫu câu “A thì B”
Ví dụ: Nếu hai cộng hai là bốn thì người này vô tội
→ người này vô tội

III. Luyện tập
Bài tập 2:
a, Tôi không có đũa
b, Lấy vợ để đào mỏ
c, Họ là những người
không hiểu biết về khoa
học và văn chương

d, Không bao giờ có chuyện ta lấy mình
CỦNG CỐ
Nắm khái niệm nghĩa hàm ẩn
Cách phân tích nghĩa hàm ẩn của mỗi phát ngôn
Chú ý các mẫu câu sử dụng nghĩa hàm ẩn
DẶN DÒ
Học bài cũ:
Nắm các khái niệm và cách phân tích nghĩa hàm ẩn
Làm lại các bài tập để khắc sâu kiến thức
Soạn bài mới: TÁC PHẨM VĂN HỌC
Các khái niệm liên quan: văn bản ngôn từ, thế giới hình tượng, các lớp nghĩa
Tìm ví dụ minh họa