MĂCXIM GORKI

MĂCXIM GORKI
Họ và tên thật của nhà văn là Alêchxây Măcximôvich Pêscôp (1868-1936) sinh ra tại thành phố công nghiệp Nigiơni Nôpgôrôt nằm ven sông Vônga. Alêchxây Pêscôp mồ côi cha từ năm lên ba và mồ côi mẹ từ năm lên mười. Alêchxây đã trải qua thời thơ ấu thiếu tuổi thơ. Nhà văn nhớ đến thời thơ ấu của mình như một ác mộng hãi hùng. Từ bé Alêchxây đã chứng kiến thói thù hằn độc ác của mấy người cậu trong gia đình ông ngoại. Bà ngoại là người bạn duy nhất, nguồn yêu thương sưởi ấm tâm hồn thơ dại của Alêchxây. Chính bà đã khơi dậy trong chú bé lòng yêu thích văn học dân gian. Alêchxây mãi mãi cảm động về lòng nhân hậu và tâm hồn trong sáng của bà. Ông ngoại dữ đòn, keo kiệt, khô khan nhưng chính ông dạy Alêchxây biết đọc biết viết và qua ông, chú bé bắt đầu lờ mờ cảm nhận được cái gai góc của cuộc đời.
Thời thơ ấu trải qua nhiều đắng cay, tủi nhục: nghỉ học sớm, mới hơn mười tuổi đã phải vào đời, tự lực kiếm sống thật vất vả bằng nhiều nghề: rửa bát, chài lưới, gác đêm, coi hàng ở ga xe lửa, khuân vác, làm tá điền, đi làm ở mỏ muối, hái nho thuê, quai búa lò rèn, kế toán trong xưởng sửa chữa, đắp đường, bới rác, đi ở, vẽ tượng thánh, phụ bếp... Bước chân Alêchxây đã in dấu khắp nước Nga. Hòa mình vào dòng người đói khát, lang thang, Alêchxây đã nhận biết tất cả thói đê mạt của cuộc đời trĩu nặng như chì.
Vừa đi làm kiếm sống, vừa tự học, sống nhân hậu và độ lượng, say mê đọc sách, tôi rèn mình qua trường đời khắc nghiệt, qua lao động vất vả, và với nghị lực phi thường, anh vươn tới ánh sáng văn hóa, trở thành nhà văn Măcxim Gorki.
Bước vào làng báo, làng văn chuyên nghiệp từ năm 1892, đầu năm 1898, Gorki đã có tuyển tập truyện ngắn và nổi tiếng khắp nước Nga. Năm 1902, Viện hàn lâm khoa học Nga nhất trí bầu Gorki làm viện sĩ danh dự. Nga hoàng Nicôlai II đã bác bỏ quyết định của Viện hàn lâm.
Trong hơn 40 năm cầm bút, Gorki đã thể hiện tài năng trong nhiều thể loại. Ông là bậc thầy về truyện ngắn và chân dung văn học. Ông đã viết tới trên 20 vở kịch và nhiều tiểu thuyết như "Người mẹ", bộ ba tự thuật, "Cuộc đời Kim Xanghin"... Tiểu thuyết "Người mẹ" từng có ảnh hưởng tích cực ở Việt Nam, đặc biệt trong thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám 1945. Gorki tham gia hoạt động cách mạng sớm và bị cảnh sát Nga hoàng bắt giam nhiều lần. Ông đã trở thành bạn chiến đấu của Lênin. Đánh giá cao tài năng của Gorki, Lênin coi ông là "đại diện vĩ đại nhất của nghệ thuật vô sản".
Gorki là người thợ cả có công đầu trong việc xây dựng nền văn hóa và văn học mới. Năm 1934, tại Đại hội nhà văn Xô Viết lần thứ nhất, ông trình bày bản báo cáo dài về "Văn học Xô Viết" và được bầu làm chủ tịch Hội nhà văn Liên Xô. Gorki là một trong những người đề xướng chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa. Coi đây là phương pháp sáng tác của văn học nghệ thuật vô sản.
Nói đến Gorki là nói đến lòng tin yêu, thậm chí sùng bái con người: "Tất cả ở trong con người, tất cả vì con người! (...) Con người! Tiếng ấy thật tuyệt diệu! Tiếng ấy vang lên kiêu hãnh và hùng tráng xiết bao!" (Kịch "Dưới đáy").
Gorki biết say đắm trước cảnh đẹp thiên nhiên, nhưng ông thích thiên nhiên thứ hai hơn, nghĩa là cái thiên nhiên do con người cải tạo, xây đắp. Gorki ca ngợi lao động, quý trọng khoa học và say mê văn học nghệ thuật vì cả ba đều góp phần tạo dựng cuộc sống văn hóa cho con người.
Gorki khuyên con người nên sống tốt hơn trước khi sống sướng hơn. Ông ước ao sự hòa hợp trong cái Tốt và cái Đẹp. Vì thế, ông coi mỹ học là đạo đức học của tương lai. Từ năm lên mười, trước khi cầm bút viết văn, con người đó đã lao động vất vả, nếm trải đủ cảnh đời cay đắng gần mười lăm năm trời. Sau này, Gorki đã tả lại những năm tháng cay đắng này trong bộ ba tự thuật: "Thời thơ ấu"(1913), "Kiếm sống"(1916) và "Các trường đại học của tôi" (1923). Tất cả đều đã được dịch sang tiếng Việt.
Kế tục truyền thống văn học Nga thế kỷ XIX, M.Gorki đặt nền móng cho văn học Xô Viết và là một trong những nhà văn lớn của thế kỷ XX.

Buồn làm chi cho đời ủ rũ
Chán làm chi cho chí hướng tiêu tan