Lyzosome

I. GI?I THI?U CHUNG
1. C?u t?o :
- Lysosome là bào quan dạng túi bóng, có 1 màng bao bọc chứa nhiều enzim tiêu hóa nội bào.
Lysosome được giới hạn bởi màng lipoprotein và chứa các enzim thủy phân.
Lysosome được cấu tạo từ protein và lipid.

- Lysosome bao quanh bởi membrane
- Lysosome là một protein sản phẩm từ ribosome và sau đó đi đến RE. Từ RE enzim membrane chèn vào trong sau đó phát hành cho sitoplasma tạo thành lisosome.
- Các enzim quan trọng nhất trong lysosome là :
+ Lipase có tác dụng phân hủy mỡ
+ Cacbohydrase có tác dụng phân hủy cacbohydrat ( ví dụ như đường )
+ Protease có tác dụng phân hủy protein
+ Nuclease có tác dụng phân hủy nhân
2. Chöùc naêng :
Baûo veä an toaøn cho teá baøo chaát, coù maøng bao boïc chöùa caùc enzim thuûy giaûi.
Tieâu hoùa thöïc phaåm, dieät vi khuaån. Nhieàu teá baøo “nuoát” thöïc phaåm vaøo beân trong ( thöïc baøo ) taïo neân nhöõng khoâng baøo thöïc phaåm. Lysosome hoaït ñoäng thuûy giaûi baèng caùch dung hôïp vôùi maøng khoâng baøo thöïc phaåm.
Laø trung taâm taùi taïo nhöõng baøo quan hö hoûng.
Tham gia vaøo quaù trình phaân huûy caùc teá baøo giaø, teá baøo bò toån thöông, baøo quan heát thôøi gian söû duïng.

3. Nguoàn goác :
Ñaàu tieân maïng löôùi noäi chaát haït taïo caùc boùng maøng chöùa enzim di chuyeån ñeán theå Golgi. Sau ñoù theå Golgi cheá bieán vaø phoùng thích caùc lysosome tröôûng thaønh.
II. PHÂN LOẠI

Kích thước, hình dạng của lysosome có thể thay đổi tùy vào trạng thái hoạt động chức năng. Vì vậy, người ta phân biệt thành 2 dạng :
+ Lysosome cấp 1
+ Lysosome cấp 2
1. Lysosome cấp 1 :
Là lysosome mới được tạo thành chưa tham gia vào quá trình phân giải.

a. Cấu tạo :
- Có các dạng túi, bóng được bao bọc bởi màng lipoprotein và chứa các enzim thủy phân.
- Lysosome cấp 1 : chứa các enzim thủy phân có hoạt tính trong môi trường axit yếu pH = 5.
- Được tạo thành từ sự nảy chồi của các bể chứa của phức hệ Golgi và các enzim chứa trong đó.

b. Chöùc naêng :
- Tích chöùa caùc enzim thuûy phaân.
- Khi gaëp caùc boïc thöïc aåm baøo, lysosome caáp 1 haáp daãn ñeán caùc boïc naøy vaø tieáp xuùc vôùi chuùng. Caùc enzim cuûa lysosome thuûy giaûi maøng boùng thöïc baøo, aåm baøo. Sau khi tieâu hoùa, lysosome caáp 1 taïo thaønh lysosome caáp 2.
c. Nguoàn goác :
Caùc enzim cuûa lysosome caáp 1 coù nguoàn goác töø löôùi noäi chaát haït, sau ñoù vaän chuyeån qua boä maùy Golgi vaø ñöôïc hình thaønh töø maët trans Golgi.
2. Lysosome caáp 2 :
- Laø lysosome tham gia hoaït ñoäng phaân giaûi.
- Coù 2 loaïi lysosome caáp 2 :
+ Heterolysosome
+ Otolysosome
a. Hetelysosome ( Khoâng baøo tieâu hoùa )
* Caáu taïo :
- Ñöôïc taïo thaønh do söï hoøa hôïp cuûa lysosome caáp 1 vôùi phagosome hoaëc vôùi boùng thöïc baøo, boùng aåm baøo…



* Chức năng :
- Tiêu hóa nội bào
- Bảo vệ, chống lại các chất gây bệnh
- Tiêu diệt được các vi rut và vi khuẩn
- Khử độc
b. Otolysosome ( Không bào tự thực )
* Cấu tạo :
- Được tạo thành do sự kết hợp của lysosome cấp 1 với túi tự thực ( các bào quan già cỗi, hư hỏng.)
* Chức năng :
- Dọn sạch các tế bào chết
- Phân hủy các sản phẩm dư thừa không cần thiết.
- Là phương thức giải độc của tế bào.

* Sơ đồ của lysosome cấp 2
Thực bào ? túi thực bào Không bào tiêu hóa
Golgi ? lysosome sơ cấp ( lysosome cấp 1)
?
Cặn bã
?
Nhân bào
Không bào tự thực
Bào quan
hư cũ
Lưới nội Túi tự thực
chất trơn



III. ỨNG DỤNG
Enzyme hyaluronidase và các enzim thủy phân trong lysosome của đầu tinh trùng đã giúp tinh trùng xuyên qua vành phóng xạ để áp sát trứng ở một điểm của màng trứng đã lồi ra để đón đầu tinh trùng.
Bào thai sử dụng lysosome để phân cắt nhanh chóng các đại phân tử, từ đó sinh ra em bé không có đuôi, tay chân không bị dính liền, nếu có là do lysosome hoạt động không hiệu quả trong quá trình phát triển của bào thai.