LƯỢC KHẢO VỀ thi thoại vn

LƯỢC KHẢO VỀ “THI THOẠI” VIỆT NAM
Ths. Nguyễn Thanh Tùng (K.Văn - ĐHSPHN)

Đề yếu
Trước hết, bài viết tập trung khảo sát và giới thiệu một cách vắn tắt về thể tài thi thoại ở Việt Nam thời Trung đại. Qua đó, bài viết dựng lại quá trình hình thành và phác ra một vài đặc điểm của thi thoại Việt Nam trung đại. Trên quan điểm xem thi thoại không chỉ như một thể tài văn học mà còn như một hiện tượng văn hóa, bài viết bước đầu lí giải nguyên nhân hình thành và đặc điểm của thi thoại Việt Nam trung đại trong bối cảnh lịch sử văn hóa trong nước và khu vực. Cuối cùng, bài viết cũng đề xuất hướng nghiên cứu toàn bộ thi thoại Việt Nam từ khởi thủy cho đến nay, ngõ hầu cho chúng một lịch sử.
        ĐẶT VẤN ĐỀ
Thi thoại là một thể tài lí luận phê bình thơ ca khá đặc sắc trong các nền văn học dân tộc có sử dụng chữ Hán hoặc chịu ảnh hưởng của văn hóa Hán. Đây là nguồn tư liệu quan trọng để nghiên cứu lịch sử văn học cũng như tư tưởng thi học của các dân tộc này. Mặt khác, thi thoại cũng là một hiện tượng văn học, văn hóa độc đáo. Tuy nhiên, ở Việt Nam do số lượng thi thoại quá ít nên việc nghiên cứu thi thoại như một hiện tượng như vậy chưa được chú ý nhiều lắm. Bởi vậy, bài viết này xin được bước đầu tìm hiểu tình hình thi thoại ở Việt nam thời Trung đại ngõ hầu góp phần bù đắp phần nào sự thiếu khuyết đó.
NỘI DUNG
1. Vài nét về thể tài thi thoại
Thi thoại bắt nguồn từ văn học Trung Hoa. Ở Trung Hoa, theo nhiều nhà nghiên cứu, khởi nguyên của thi thoại có thể truy ngược tới Chung Vinh (đời Lương) với tác phẩm Thi phẩm, nhưng sự hình thành thi thoại với tư cách một thể loại chuyên biệt, có tên gọi và đặc trưng thể loại riêng thì phải đến thời Tống với tác phẩm “mở đường” là Lục Nhất thi thoại (Âu Dương Tu, Tống),v.v... Kể từ đó, thi thoại Trung Hoa phát triển rất rầm rộ và mạnh mẽ. Theo một số thống kê chưa đầy đủ, ở Trung Hoa hiện còn khoảng hơn 150 bộ thi thoại, trong đó có nhiều bộ rất nổi tiếng như: Thương Lang thi thoại (Nghiêm Vũ, Tống), Thăng Am thi thoại (Dương Thận, Minh) Ngư Dương thi thoại (Vương Sĩ Trinh, Thanh), Tuỳ Viên thi thoại (Viên Mai, Thanh)[i], v.v… Sau khi ra đời, thi thoại nhanh chóng có ảnh hưởng ra các nước “đồng văn” như Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam,... Ở các nước này, thi thoại từng bước được biên soạn và dần đóng một vai trò nhất định trong nền văn học các quốc gia đó. Vậy thi thoại là gì?
Theo Phan Khôi: “Thi thoại là một lối trứ thuật chuyên nói về chuyện làm thi. Trong một quyển thi thoại thường góp nhặt những bài những câu thi hay và thường kèm theo ít nhiều lời bình, cốt để lưu truyền những câu đắc ý của tao khách phong nhân mà mong thi giới nhờ đấy cũng có phần phát đạt”[ii]. Hoặc: “Thi thoại là sách nói về chuyện làm thơ. Đại để nó là một thứ sách thuộc về loại sách phê bình văn học. Trong các sách thi thoại xưa của người Tàu không phải là tinh phê bình thơ mà thôi, cũng có bao hàm các chuyện khác, như là nhắc lại những dật sự của thi nhân, hoặc nêu ra những điển cố trên văn đàn; nhưng tóm lại thì cái tính chất phê bình nhiều hơn, nên người ta cho vào loại sách phê bình”[iii].
Như vậy, về mặt nội dung, thi thoại thường thiên về trình bày tri thức, quan niệm sáng tác của tác giả (tức không chỉ có phê bình, tiếp nhận). Hứa Ngạn Chu thời Nam Tống tổng kết: “thi thoại là để, biện luận về cú pháp, đầy đủ [chuyện] xưa nay, ghi những phẩm cách lớn, chép những việc lạ, đính chính lại những sai lầm” (thi thoại giả, biện cú pháp, bị cổ kim, kỉ thịnh đức, lục dị sự, chính ngoa ngộ dã)[iv]. Về mặt hình thức, có thể nói, thi thoại thuộc về văn xuôi tự sự mà cụ thể hơn là thuộc thể kí. Kí là thể loại hết sức mở, đa dạng về hình thức và phong cách nên thi thoại cũng vậy. Nó có thể bao gồm nhiều tiểu loại khác nhau: hồi kí, nhật kí, bút kí, tùy bút, du kí, kí sự, kí khảo cứu, kí nghị luận,... Về mặt ngôn ngữ, lời văn: thi thoại dung hợp trong nó cả vận văn, tản