La»›p 6

Tiết 101
TIẾNG VIỆT
HOÁN DỤ

I. Hoán dụ là gì ?
1/Ví dụ
- Áo nâu – Nông dân
- Áo xanh – Công nhân
- Nông thôn – Những người sống ở quê
- Thị thành - Những người sống ở thành phố

Áo nâu liền với áo xanh,
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
Các từ : áo nâu , áo xanh , nông thôn, thị thành dùng để chỉ ai?
Chúng có quan hệ như thế nào với sự vật được nói đến?
=>Quan hệ gần gũi
Hoán dụ là gì ?
1/Ví dụ
+ Áo nâu – Nông dân
+ Áo xanh – Công nhân
+ Nông thôn – Những người sống ở quê
+ Thị thành - Những người sống ở thành phố
-> có mối quan hệ gần gũi với nhau.
Hãy nêu tác dụng của cách diễn đạt này ?
- Tác dụng:
-> Làm tăng sức gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt
I.Hoán dụ là gì ?
1.Ví dụ (sgk/82)
Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)
Vậy gọi tên sự vật này bằng tên sự vật khác
có quan hệ gần gũi thì được gọi là
gì ?
Hoán dụ
Vậy thế nào hoán dụ ?
2. Kết luận: Ghi nhớ: (GSK)
Hoán dụ là gọi tên sự vật hiện tượng ,khái niệm
bằng tên của sự vật , hiện tượng ,khái niệm khác
Có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình
gợi cảm cho sự diễn đạt.
Bài tập nhanh:
Chỉ ra phép hoán dụ trong hai câu ca dao? và cho biết dùng hoán dụ để chỉ điều gì dưới đây?
“ Mồ hôi mà đổ xuống đồng
Lúa mọc trùng trùng sáng cả đồi nương”.
Chỉ người lao động
Chỉ công việc lao động.
Chỉ quá trình lao động nặng nhọc,vất vả của nông dân.
D. Chỉ kết quả lao động
=> Phép Hoán dụ là : “Mồ hôi”
=> Chỉ quá trình lao động nặng nhọc, vất vả của người nông dân
II.Các kiểu hoán dụ :

a
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
Các từ in màu đỏ ở 3 ví dụ a,b,c chỉ gì ?
1. Ví dụ:
b
Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè
(Tố Hữu)
c
Bàn tay - Người lao động
- Một : số lượng ít .
- Ba : số lượng nhiều.
- Huế - Người dân ở Huế
- Đổ máu - Chiến tranh
Bàn tay - Người lao động
->Bộ phận – Toàn thể
a
Em thấy giữa sự vật được biểu thị trong 3ví dụ a,b,c,và hiện tượng mà nó biểu thị có quan hệ gì ?
II.Các kiểu hoán dụ :
1. Ví dụ
b
c
- Một : số lượng ít .
- Ba : số lượng nhiều.
->Cái cụ thể - cái trừu tượng
- Huế - Người dân ở Huế
->Vật chứa đựng - Vật bị chứa đựng
- Đổ máu - Chiến tranh
->Dấu hiệu - Sự vật
2. Kết luận:
Ghi nhớ: Có 4 kiểu hoán dụ thường gặp là:
Từ những ví dụ đã phân tích ở bài phần I và phần II, có mấy kiểu hoán dụ ?
Lấy bộ phận để gọi toàn thể
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Bài tập thảo luận- Theo bàn /BT2:
Hoán dụ có gì giống và có gì khác ẩn dụ?
Cho ví vụ minh họa?

Gọi tên sự vật này, bằng tên sự vật hiện tượng khác
Dựa vào quan hệ tương đồng ( Giống nhau )
Cụ thể
- bộ phận – toàn thể
- Vật chứa đựng-Vật bị chứa đựng
- Dấu hiệu của sự vật-Sự vật
- Cụ thể - Trừu tượng
Dựa vào quan hệ tương cận
( Gần gũi)
Cụ thể:
- Hình thức
- Cách thức thực hiện
- Phẩm chất
- Chuyển đổi cảm giác
III.Luyện tập:
Bài 1: Chỉ ra phép hoán dụ và xác định kiểu của chúng trong các ví dụ sau?
a)Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách.Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể.
(Hồ Chí Minh )
b) Vì lợi ích mười năm phải trồng cây,
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người .
(Hồ Chí Minh )
c) Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay. (Tố Hữu )
d) Vì sao? trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên Người Hồ Chí Minh ( Tố Hữu )
BÀI 1
III. LUYỆN TẬP

phép hoán dụ và kiểu trong câu thơ, a,b,c,d
a
b
c
-Làng xóm – Người nông dân
-> Vật chứa đựng- vật bị chứa đựng.
- Mười năm : Thời gian trước mắt
- Trăm năm : Thời gian lâu dài
->Cái cụ thể- Cái trừu tượng.
- Áo chàm - Đồng bào Việt Bắc.
->Dấu hiệu - Sự vật.
d
- Trái Đất – Đông đảo những người sống trên trái đất.
->Vật chứa đựng- Vật bị chứa đựng.
Hoán dụ
Khái niệm
Tác dụng
Gọi tên sự vật,hiện tượng này bằng tên sự vật hiện tượng khác có quan hệ gần gũi.
Tăng sức gợi hình ,gợi cảm cho sự diễn đạt
Bộ phận-toàn thể
Vật chứa đựng-vật bị chứa đựng
Dấu hiếu sự vật –sự vật
Cái cụ thể - cái trừu tượng
Sơ đồ kiến thức bài học
Bài tập củng cố:
1.Dòng nào sau đây không nêu đúng tên gọi của những kiểu hoán dụ thường gặp?
A. Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.
B. Lấy bộ phận để gọi toàn thể.
C. Chuyển đổi tên gọi của vật trên quan hệ tương đồng.
D. Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
E. Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
2. Trong những trường hợp sau trường hợp nào không dùng phép hoán dụ?
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác. (Viễn Phương)
Miền Nam đi trước về sau. (Tố Hữu)
C. Gửi miền Bắc lòng miền Nam chung thuỷ. (Tố Hữu)
D. Hình ảnh miền Nam luôn ở trong trái tim tôi. (Hồ Chí Minh)

A
C

Cả nước: Những người sống trên đất nước ta
=> Vật chứa đựng – vật bị chứa đựng