Hương dẩn ôn van

HƯỚNG DẪN ÔN THI MÔN NGỮ VĂN

PHÂN TÍCH ĐỀ CHO BÀI LÀM VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC


Mỗi tác phẩm Văn học là một thành quả nghệ thuật tuyệt vời mà nhà văn, nhà thơ- chủ thể tinh thần của sự sáng tạo- gởi gắm từ lí tưởng, khát vọng, đến xúc cảm, ước mơ…trước thế giới đời sống vật chất, tinh thần muôn màu muôn vẻ. Vì thế, khi phân tích, cảm nhận dù là một khía cạnh nào đó của tác phẩm, chúng ta cũng phải trình bày sự cảm thụ, hiểu biết thật sâu sắc, tinh tế… Có như thế mới không bỏ phí những giá trị tinh thần to lớn, vĩnh cửu mà Văn học mang lại cho đời sống con người.
Ở vị trí của mình, mỗi thí sinh cũng lại là một chủ thể của quá trình sáng tạo trên phương diện khám phá, phát hiện cái hay, cái đẹp và với công cụ là những sản phẩm của tác giả. Nói một cách đơn giản, tác giả văn học là chủ thể sáng tạo thứ nhất; thí sinh làm nghị luận văn học là chủ thể sáng tạo thứ hai. Cả hai cùng là chủ thể, và cùng soi chiếu vào nhau trên một bình diện là Văn học. Nhìn từ góc độ nghiên cứu, chủ thể này tuy không phải làm công việc chuyên môn như những nhà nghiên cứu, phê bình văn học nhưng cũng góp phần to lớn vào việc nuôi dưỡng sức sống, bảo tồn sự bền vững các giá trị tác phẩm trước sự biến chuyển của thời gian.
Tuy nhiên, Phần lớn học sinh khi nghị luận văn học thường lúng túng trước những yêu cầu đề đòi hỏi người viết phải thể hiện khả năng cảm thụ tác phẩm ở tầng sâu. Cách giải thích chỉ có thể là lỗi ở phương pháp học chưa đúng;chưa đủ; thiếu sự chăm chút, đầu tư nên tiếp cận hời hợt, nhớ mang máng, mơ hồ bề nổi của tác phẩm; không hiểu hết tâm tư, ý tưởng tác giả đề cập… Và hậu quả là không thể phân tích đúng yêu cầu đề, không xác định được hướng khai triển, dẫn đến bài Làm văn lạc đề.

Thực ra, khâu phân tích đề không khó nếu thí sinh hiểu rõ, nắm chắc mọi khía cạnh tác phẩm và biết xác định đúng thể loại nghị luận. Thể loại thì đa dạng, và đi cùng với nó là những yêu cầu riêng về phương thức khai triển cũng như thao tác lập luận. Trước hết, để xác định, hãy đọc thật kỹ đề, ghi nhận những từ ngữ then chốt để biết đề thuộc thể loại nào, có sẵn luận điểm chưa… Những đề làm văn có sẵn luận điểm là những đề mà yêu cầu đã rõ ràng trên câu chữ. Ví dụ như “ Phân tích nhân vật Mị từ ngày về làm dâu nhà thống lí Pá Tra cho đến khi chạy thoát khỏi Hồng Ngài” trong tác phẩm “Vợ chồng A Phủ” của Tô Hoài, hoặc “ Phân tích tác phẩm Vợ chồng A Phủ qua đó làm sáng tỏ giá trị nhân đạo của tác phẩm”… Với những đề này, không khó cho việc lập dàn ý. Tuy nhiên, bên cạnh đó, đề thi Tốt nghiệp Trung học phổ thông năm 2009- 2010: “ Phân tích giá trị nhân đạo của tác phẩm Vợ chồng A Phủ”, hay như đề yêu cầu “phân tích giá trị nghệ thuật của tác phẩm “Rừng Xà Nu”( Nguyễn Trung Thành), hoặc “phân tích tình huống truyện “ Vợ nhặt”- tác phẩm của tác giả Kim Lân…là những dạng đề chưa có sẵn luận điểm, đòi hỏi thí sinh phải vận dụng những kiến thức đã học kết hợp khả năng tư duy, suy luận để phân tích, tổng hợp…

Qua quá trình giảng dạy và trực tiếp chấm bài thi Tốt nghiệp THPT nhiều năm, tôi nhận thấy đa số học sinh thực sự không triển khai đúng yêu cầu của đề vì rơi vào những lỗi đã nêu trên. Cụ thể như đề thi TN THPT 2009-2010, các em cứ sa vào phân tích nhân vật Mị và A Phủ trong khi đề thuộc thể loại phân tích một khía cạnh của giá trị tác phẩm. Giá trị có từ đâu ? Từ cuộc đời, số phận các nhân vật; từ những hình tượng nghệ thuật mà tác giả xây dựng để gián tiếp gởi gắm ý tưởng của mình. Như vậy, phân tích hình tượng nhân vật Mị và A Phủ là để chứng minh.Việc phân tích nhân vật và phân tích nhân vật để chứng minh cho một khía cạnh giá trị tác phẩm là hoàn toàn khác nhau. Hay như phân tích tình huống “ Vợ nhặt ” thì phải xác định kiểu bài là phân tích khía cạnh nghệ thuật xây dựng truyện, từ đó khai thác bối cảnh nạn đói, tình cảnh của các nhân vật Tràng, thị… để thấy được tác giả đã xây dựng một tình huống truyện “ vừa độc đáo lạ lùng vừa éo le đau xót…” như thế nào.

Nói tóm lại, nếu các