GD HN: KỸ NĂNG VIẾT TIN, BÀI VÀ KHAI THÁC TƯ LIỆU ĐỂ VIẾT TIN, BÀI

GIÁO TRÌNH CỦA TIẾN SĨ: ĐỨC DŨNG
GIẢNG VIÊN BÁO CHÍ THUỘC HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ
TUYÊN TRUYỀN
====================================

KỸ NĂNG VIẾT TIN, BÀI VÀ KHAI THÁC TƯ LIỆU ĐỂ VIẾT TIN, BÀI
1. Những vấn đề chung
1.1 Báo chí - người làm báo
1.1.1 Những hiểu biết cơ bản về báo chí
Báo chí bao gồm những loại hình khác nhau như: Báo in (còn gọi là Báo viết), Báo nói (Phát thanh), Báo hình (Truyền hình), Thông tấn, Báo ảnh và Báo điện tử (Báo trên mạng Internet).
- Hiện nay, báo chí vẫn là phương tiện thông tin đại chúng nhanh nhất , hiệu quả nhất và có nhiều công chúng nhất... Báo chí đã tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống, trở thành một trong những động lực quan trọng cho sự phát triển của xã hội .
- Báo chí có những cách thức riêng với mục đích nhằm tới nhiều tầng lớp xã hội với những mối quan tâm, sở thích và nhu cầu không giống nhau. Công chúng báo chí đa dạng và phức tạp. Không phải thông tin nào cũng được số đông tiếp nhận dễ dàng.
- Thông tin báo chí đề cập đến mọi mặt của đời sống một cách xác thực, cụ thể, tỷ mỷ. Nó đặc biệt chú ý đến những cái mới (tính thời sự) và việc phản ánh những cái mới đó dưới một góc nhìn thể hiện lập trường của tác giả. Nói cách khác, đặc trưng cơ bản của thông tin báo chí được thể hiện ở ba điểm cơ bản nhất: Tính xác thực, tiêu biểu - Tính thời sự - Tính định hướng trực tiếp.
- Nói về những chức năng của báo chí, người ta thường nhấn mạnh một số chức năng quan trọng như: thông tin, tuyên truyền, giáo dục, dự báo, giải trí, giao tiếp ... Trong đó, thông tin là chức năng cơ bản có tầm quan trọng hàng đầu.
- Trong thực tế, báo và tạp chí có sự phân biệt về chức năng: Báo có nhiệm vụ thông tin thời sự và bình luận kịp thời về những sự việc, sự kiện, con người, tình huống, hoàn cảnh tiêu biểu, điển hình mới xuất hiện, vừa nảy sinh trong đời sống hàng ngày; tạp chí có nhiệm vụ cơ bản là nghiên cứu khoa học và thông tin những vấn đề chuyên ngành.
Tuy nhiên, cũng cần lưu ý là thời gian gần đây khái niệm “tạp chí” đang có những thay đổi. Một số tạp chí có xu hướng mở rộng thông tin với nhiều bài nhỏ, chủ đề rất đa dạng và phần trình bày khá ấn tượng, hiện đại. Những tạp chí này thường đăng nhiều quảng cáo, gía bán khá cao nhưng vẫn tìm được thị trường (như các tạp chí: tạp chí Truyền hình, tạp chí Doanh nhân Sài gòn, tạp chí Sinh viên, tạp chí Điện ảnh, tạp chí Kinh doanh và tiếp thị v.v…
Lưu ý: Theo những tiêu chí nêu trên, Tạp chí Thuế nhà nước với những đặc điểm về nội dung và hình thức như hiện nay là một ấn phẩm đứng giữa báo và tạp chí. Trên ấn phẩm này có cả những thông tin giống như của một tờ báo tuần (Các mục: Tin tức, Sự kiện, Chính sách mới), đồng thời lại có những thông tin giống như của một tạp chí (mục: Nghiên cứu – Trao đổi). Những thông tin trong các mục: Thực tiễn - kinh nghiệm; Diễn đàn doanh nghiệp; Kinh tế - Xã hội nhìn chung là dạng thông tin đứng giữa báo và tạp chí. Do đó, xét cả về nội dung và hình thức, Tạp chí Thuế nhà nước là một ấn phẩm cùng một dạng với các hình thức Thông tin của các ngân hàng hiện nay (ví dụ: Thông tin Ngân hàng Công thương Việt Nam, Thông tin Ngân hàng, Đầu tư - Phát triển Việt Nam v.v…
Thuật ngữ “Báo nói” và “Báo hình” và “Báo mạng điện tử” là để chỉ riêng phần thông tin báo chí được chuyển tải đến công chúng qua đài phát thanh, truyền hình.
Đặc trưng của báo nói (phát thanh)
- Thông tin bằng lời nói (cùng với tiếng động, âm nhạc). Viết cho báo phát thanh phải viết đơn giản, ngắn gọn, dễ đọc, dễ nghe, dễ hiểu , dễ nhớ... trên cơ sở tuân thủ nguyên tắc: viết để đọc cho công chúng nghe.
- Viết cho phát thanh nên sử dụng lối viết giàu hình ảnh, viết về những điều vừa mới xảy ra, đang xảy ra hoặc sắp xảy ra.
Đặc trưng của báo hình (truyền hình)
- Thông tin về hiện thực thông qua hình ảnh sống động, xác thực. Sau hình ảnh là vai trò của lời nói cùng với tiếng động, âm nhạc.
- Sự phối hợp, bổ sung cho nhau giữa hình ảnh và lời nói là một nguyên tắc quan trọng khi thực hiện những tác phẩm báo chí truyền hình.
Đặc trưng của báo mạng điện tử (báo trên mạng Internet)
- Báo mạng điện tử là để chỉ loại hình báo chí mới xuất hiện, sử dụng mạng thông tin toàn cầu (Internet) là phương tiện chuyển tải thông tin. Một tờ báo mạng điện tử phải có khả năng kết hợp được những ưu thế của cả chữ viết và hình ảnh (của báo in), âm thanh (của phát thanh) và hình ảnh sống động (của truyền hình). Trên tinh thần đó, các trang web hiện nay chỉ là một dạng đơn giản vì chưa khai thác hết năng lực của báo mạng điện tử.
- So với các loại hình báo chí khác, báo mạng điện tử có rất nhiều ưu thế (về tốc độ lan truyền ngay tức thì, phạm vi tác động không giới hạn, sự hấp dẫn do tính tương tác cao, tính cá nhân triệt để…) nên đã mạnh mẽ thu hút công chúng hiện đại - nhất là giới trẻ.

- Tuy nhiên, cũng cần phải thấy rằng: ở nước ta hiện nay, các loại hình báo chí vẫn tồn tại bên cạnh nhau, bổ sung cho nhau để cùng phát triển. Báo mạng điện tử không thể thay thế hoàn toàn cho báo in, phát thanh, truyền hình... Chính nhu cầu của cuộc sống là nguyên nhân quyết định sự tồn tại của mỗi loại hình báo chí.
1.1.2 Đối tượng phản ánh của tác phẩm báo chí
- Những đặc điểm của nhà báo và nghề báo luôn gắn bó chặt chẽ với những đặc điểm cơ bản nhất của báo chí, trong đó chức năng thông tin kịp thời về những cái mới đóng vai trò như một đặc điểm quan trọng nhất.
- Cái mới là đối tượng, đồng thời là mục đích phản ánh, thông tin của nhà báo. Chính đặc điểm này đã tạo ra sự khác biệt giữa báo chí với các hình thức thông tin khác.
Vậy cái mới là gì ?
+ Cái mới luôn luôn xuất hiện ở mọi lĩnh vực của đời sống.
+ Cái mới - được hiểu với nghĩa là những sự việc, sự kiện, tình huống, hoàn cảnh mới nảy sinh, mới xuất hiện, tiêu biểu cho sự vận động phát triển không ngừng của cuộc sống .
- Việc phát hiện ra cái mới chưa phải là điều có tính chất quyết định. Điều còn quan trọng hơn nhiều, đó là việc phân tích đánh giá để hiểu biết đúng bản chất của cái mới đó .
- Trong nghề báo, cách học tốt nhất là học hỏi chính ngay trong cuộc sống, học bạn bè đồng nghiệp và tự học ngay trong quá trình hoạt động thực tiễn của bản thân mình...
- Không phải cái mới nào cũng có thể trở thành đối tượng của tác phẩm báo chí. Có rất nhiều cái mới chỉ mang tính chất ngẫu nhiên, đơn lẻ, đột xuất nên không thể đưa vào tác phẩm báo chí.
- Báo chí chỉ lựa chọn thông tin về những cái mới tiêu biểu, điển hình nhất. Đó là những cái mới tiêu biểu , điển hình, gắn liền với bản chất và phản ánh xu thế vận động đích thực của đời sống, đồng thời không được xâm hại đến quyền lợi của quốc gia.
Lưu ý: Cũng như các ngành khác, trong lĩnh vực Thuế, những cái mới có thể xuất hiện một cách vô cùng đa dạng, phong phú trong mọi hoạt động của ngành. Ví dụ:
+Những Chỉ thị, Nghị quyết có liên quan đến ngành Thuế.
+Những chính sách mới (hoặc được bổ sung, điều chỉnh…).
+Những chủ trương, biện pháp, điều chỉnh mới của ngành.
+Những nhiệm vụ mới.
+Những thành tích mới, cố gắng mới.
+Những sự kiện, tình huống, vấn đề, tình hình… mới xuất hiện, mới nảy sinh (đang cần được thông tin, phản ánh, giải thích, đánh giá, bàn luận để rút kinh nghiệm…).
+Những con người mới (trong ngành hoặc là ĐTNT), tiêu biểu cho cả hai mặt: tích cực, tiêu cực.
1.1.3 Kỹ năng của người làm báo
- Người làm báo giỏi nếu chỉ có phẩm chất chính trị và đạo đức nghề nghiệp thì vẫn chưa đủ. Họ còn phải có những phẩm chất nghề nghiệp như:
+Vốn sống phong phú và kiến thức sâu, rộng về nhiều mặt để nắm bắt được công nghệ làm báo hiện đại.
+Trình độ văn hoá tạo cơ sở cho phương pháp hoạt động thực tiễn một cách khoa học, hiệu quả...
+ Kỹ năng nghề nghiệp thành thạo
+Năng động, linh hoạt và say mê thâm nhập cuộc sống để phản ánh những điển hình và nhân tố mới. Có năng lực phân tích để rút ra những kết luận cần thiết.
+Có tinh thần dũng cảm đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, chống lại cái xấu, cái ác vì lợi ích của nhân dân...
Đặc trưng lao động của người làm báo được biểu hiện tập trung ở một số yếu tố như:
- Tính chất chính trị, xã hội.
- Sự kết hợp giữa năng khiếu và trí thức, kỹ năng nghề nghiệp
- Tính tập thể và tính nguyên tắc cao.
- Sự năng động trong quá trình phản ánh thực tiễn...
Các nguồn thông tin của người làm báo
- Thông qua nghiên cứu thực tiễn đời sống
- Thông qua giao tiếp xã hội.
- Thông qua các thông tin viên, cộng tác viên và các chuyên gia tư vấn.
- Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng trong và ngoài nước (như: sách, báo, tạp chí, phát thanh, truyền hình, Internet v.v...).
- Thông qua các văn bản, tài liệu đang lưu hành và những tài liệu lưu trữ.
- Thông qua các quan sát trực tiếp, cụ thể của người làm báo và đồng nghiệp.
Các phương pháp công tác của người làm báo
- Khi nói về những phương pháp hoạt động thực tiễn của người làm báo, người ta thường lưu ý một số phương pháp cơ bản như: Phương pháp quan sát, Phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp phỏng vấn.
1.1.3.1 Phương pháp quan sát
Hoạt động quan sát của con người thường có nhiều cấp độ. Phương pháp quan sát nằm trong cấp độ cao nhất là quan sát lý tính. Nó kết hợp hàng loạt những phương pháp nhận thức khác như lựa chọn, phân tích, tổng hợp , phán đoán, suy luận logic... Quan sát ở đây không chỉ còn riêng ý nghĩa là “nhìn” mà là sự phối hợp đồng bộ của các giác quan và các phương pháp nhận thức khác.
- Trong hoạt động báo chí, quan sát có thể được tiến hành qua các bước kết hợp như: Quan sát từ bộ phận đến toàn thể; Quan sát từ gần đến xa; Quan sát trong sự vận động; Quan sát trong sự so sánh v.v…
- Một người quan sát giỏi chưa chắc đã là người làm báo giỏi, nhưng một người làm báo giỏi dứt khoát phải là một người quan sát giỏi.
- Người làm báo phải liên tục quan sát về toàn bộ những điều xảy ra trong cuộc sống xung quanh. Luôn luôn quan sát kết hợp với suy nghĩ để phân tích, đánh giá để qua đó rút ra những kết luận cần thiết.
- Ưu thế lớn nhất của phương pháp quan sát là sự tin cậy, xác thực của những điều đã trực tiếp nhìn thấy.
- Nhược điểm cơ bản của phương pháp này là dễ bị sa vào những cái ngẫu nhiên, đột biến - những cái có thể không thể h