đổi mới phương pháp dạy học lịch sử

Đổi mới về PPDH môn Lịch sử ở trường THCS.
I. Những vấn đề về đổi mới PPDH môn Lịch sử.
1. Mục tiêu và kết quả cần đạt.
+ Nâng cao nhận thức về việc đổi mới PPDH.
+ Hiểu định hướng về đổi mới PPDH Lịch sử.
+ Biết thiết kế kế hoạch bài học, theo tinh thần đổi mới PPDH.
2. Khái niệm về PPDH.
+ B¾t nguån tõ tiÕng Hy L¹p (Methodo) ph­¬ng ph¸p cã nghÜa lµ con ®­êng ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých. Theo ®ã PPDH lµ con ®­êng ®Ó ®¹t môc ®Ých d¹y häc.
+ PPDH lµ c¸ch thøc hµnh ®éng cña GV vµ HS trong qu¸ tr×nh d¹y häc.C¸ch thøc hµnh ®éng bao giê còng diÔn ra trong nh÷ng h×nh thøc cô thÓ. C¸ch thøc vµ h×nh thøc kh«ng t¸ch nhau mét c¸ch ®éc lËp.
+ C¸c PPDH lµ nh÷ng h×nh thøc vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng cña GV vµ HS trong nh÷ng ®iÒu kiÖn d¹y häc x¸c ®Þnh nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu d¹y häc.
=> PPDH lµ nh÷ng h×nh thøc, c¸ch thøc, hµnh ®éng cña GV vµ HS nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu d¹y häc.
3. Các phương pháp dạy học.
4. §Æc ®iÓm cña PPDH.
PPDH là một khái niệm rất phức hợp, có nhiều bình diện, phương diện khác nhau. Có thể nêu ra một số đặc trưng của PPDH như sau.
+ PPDH là sự thống nhất của PP dạy và PP học.
+ PPDH thực hiện thống nhất chức năng ĐT và GD.
+PPDH là sự thống nhất của lôgích nội dung dạy học và lôgích tâm lí nhận thức.
+PPDH có mặt bên ngoài và bên trong; có tính chất khách quan và chủ quan.
+ PPDH là sự thống nhất của cách thức hành động và phương tiện dạy học.
5. Kĩ thuật dạy học.
KTDH là những biện pháp, cách thức, hành động của GV và HS trong các tình huống nhằm thực hiện và điều khiển qua trình dạy học.
KTDH chưa phải là các PPDH độc lập mà là những thành phần của phương pháp dạy học.
KTDH được hiểu là đơn vị nhỏ nhất của PPDH.
Sự phân biệt giữa KTDH và PPDH nhiều khi không rõ ràng.

6. Vì sao phải đổi mới PPDH?
* Xu thế xã hội.
*Mục tiêu môn lịch sử ở trường THCS.
* Chương trình, SGK đã đổi mới.
Đòi hỏi đổi mới GD, trong đó có đổi mới phương pháp dạy học.
7. Thực trạng của việc đổi mới PPDH môn lịch sử ở trường THCS.
Vấn đề đổi mới PPDH đang là mối quan tâm không chỉ của GV mà còn của các cấp quản lí, chỉ đạo.
Đã có những bước đi đáng khích lệ trong việc đổi mới PPDH ở nhiều địa phương.
Tuy nhiên đôi lúc chưa đồng bộ và thường xuyên.

8. Một số nguyên nhân dẫn đến thực trạng đó.
Thiếu phương tiện, trang thiết bị cần thiết.
Công tác bồi dưỡng và chỉ đạo chưa đồng bộ.
GV chưa nhận thức đầy đủ và toàn diện về đổi mới PPDH.
HS chưa quen với lối học chủ động tích cực.
Việc kiểm tra, thi cử chưa khuyến khích cách học thông minh sáng tạo.

9. Các giải pháp.
Xây dựng mô hình lí luận.
Đổi mới các hình thức tổ chức dạy học.
Đổi mới môi trường dạy học.
Đổi mới cách kiểm tra đánh giá.
Đổi mới đào tạo, bồi dưỡng GV.
Đổi mới cơ chế, chính sách lao động của GV.
Nâng cao trình độ học vấn và năng lực sư phạm của đội ngũ GV.
HS tự giác, hứng thú học tập.
Đổi mới kiểm tra đánh giá.
Đảm bảo có đủ đồ dùng dạy học, trang thiết bị và cơ sở vật chất theo đúng quy định của ngành.
10. Điều kiện để đổi mới PPDH môn Lịch sử ở trường THCS.
11.Định hướng chung về đổi mới PPDH ở trường THCS.
* Định hướng chung về đổi mới PPDH đã được quy định trong luật giáo dục và được cụ thể hoá trong những định hướng xây dựng chương trình và biên soạn SGK phổ thông.
* Định hướng đó là: Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS.
=> Có thể nói cốt lõi của đổi mới PPDH ở trường THCS là hướng tới giúp HS học tập tích cực, chủ động, sáng tạo, từ bỏ thói quen học tập thụ động.
12. Đổi mới PPDH trong dạy học môn Lịch sử là gì ?
* Sự vận dụng kế thừa, phát triển các ưu điểm trong hệ thống các PPDH quen thuộc qua đó rèn luyện, phát huy tính tích cực chủ động của HS.
* Dạy học thông qua các tổ chức, các hoạt động của HS.
* Tăng cường hoạt động cá thể phối hợp với học tập hợp tác.
* Kết hợp đánh giá của các thày với tự đánh giá của trò.
Chú ý: Việc đổi mới PP phải phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện dạy học ở đơn vị
II. Một số PPDH cụ thể .
1. Kĩ thuật DH phát huy tính tích cực:
a . Kỹ thuật đặt câu hỏi.
+Dừng lại sau khi đặt câu hỏi.
+ Tích cực hoá tất cả các học sinh.
+Phân phối câu hỏi cho cả lớp.
+ Tập trung vào trọng tâm.
+ Câu hỏi giải thích.
+ Câu hỏi liên hệ.
+ Tránh nhắc lại câu hỏi của mình.
+ Tránh tự trả lời câu hỏi của mình.
+ Tránh nhắc lại câu trả lời của học sinh..
b. Một số kĩ năng đặt câu hỏi.
* Kĩ năng : Đặt câu hỏi "biết".
+ Mục tiêu: Câu hỏi "biết" nhằm kiểm tra trí nhớ của HS về các sự kiện, số liệu, tên người hoặc địa phương, các định nghĩa, định luật, quy tắc, khái niệm.
+Tác dụng đối với HS: Giúp HS ôn lại được những gì đã biết, đã trải qua.
+ Cách thức thực hiện: Khi hình thành câu hỏi GV có thể sử dụng các từ, cụm từ sau đây:Ai.? Cái gì.?Thế nào.? Hãy kể lại.? Hãy trình bày.?
* KÜ n¨ng: §Æt c©u hái “ hiÓu”.
+Môc tiªu:
C©u hái “ hiÓu” nh»m kiÓm tra HS c¸ch liªn hÖ, kÕt nèi gi÷a c¸c sù kiÖn, sè liÖu, c¸c ®Æc ®iÓm… khi tiÕp nhËn th«ng tin.
+ T¸c dông ®èi víi HS:
Gióp HS cã kh¶ n¨ng nªu ra ®­îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n trong bµi häc. BiÕt c¸ch so s¸nh kiÕn thøc, sù kiÖn..trong bµi häc.
+ C¸ch thøc:
Khi h×nh thµnh c©u hái GV cã thÓ sö dông c¸c côm tõ sau ®©y: H·y so s¸nh…;H·y liªn hÖ…; V× sao…? Gi¶i thÝch…
* Kĩ năng đặt câu hỏi "phân tích".
+ Mục tiêu:
Câu hỏi " phân tích" nhằm kiểm tra khả năng phân tích nội dung vấn đề từ đó tìm ra mqh, hoặc chứng minh, hoặc đi tới kết luận.
+ Tác dụng đối với HS:
Giúp HS suy nghĩ, có khả năng tìm ra mqh trong hiện tượng, sự kiện, tự diễn giải hoặc đưa ra kết luận riêng, do đó phát triển được tư duy logic.
+ Cách thức dạy học:
Câu hỏi " phân tích" thường đòi hỏi HS trả lời: Tại sao.?( khi giả thích nguyên nhân); Em có nhận xét gì.?( khi kết luận) Em có thể diễn đạt như thế nào.?( khi chứng minh luận điểm)
- Câu hỏi phân tích thường có nhiều lời giải.

* Kĩ năng: đặt câu hỏi " đánh giá".
+ Mục tiêu: Câu hỏi " đánh giá" nhằm kiểm tra khả năng góp ý kiến, sự phán đoán của HS trong việc nhận định, đánh giá các ý tưởng, sự kiện đưa ra.
+Tác dụng với HS: Thúc đẩy sự tìm tòi tri thức
+ Cách thức dạy học: Gv có thể tham khảo một số gợi ý sau để xây dựng các câu hỏi đánh giá: Hiệu quả sử dụng nó như thế nào? Việc làm đó có thành công không? Tại sao sự kiện này.có thể được coi là.vĩ đại hay không? Để trả lời câu hỏi này HS phải xác định được thế nào là vĩ đại. Theo em trong số những giả thuyết nêu ra, giả thuyết nào hợp lí nhất và tại sao?

* Kĩ năng đặt câu hỏi "tổng hợp".
+ Mục tiêu: Câu hỏi tổng hợp nhằm khẳng định khả năng HS có thể đưa ra dự đoán, cách giải quyết vấn đề, các câu hỏi hoặc có đề xuất sáng tạo.
+ Tác dụng đối với HS: Kích thích sự sáng tạo của HS , hướng các em tìm đến các nhân tố mới.
+ Cách thức DH:- GV cần tạo ra những tình huống, những câu hỏi, khiến HS phải suy đoán, có thể tự đưa ra những lời giải mang tính sáng tạo riêng của mình.
- Câu hỏi tổng hợp đòi hỏi phải có nhiều thời gian chuẩn bị.

2. Kĩ thuật thông tin phản hồi trong dạy học.
a. Khái niệm: Thông tin phản hồi là quá trình dạy học mà GV và HS cùng nhận xét, đánh giá đưa ra ý kiến đối với những yếu tố có thể ảnh hưởng đến quá trình học tập.
b.Mục tiêu: Là điều chỉnh, hợp lí hoá quá trình dạy và học.

c. Phản hồi mang tính chất xây dựng:
* Khái niệm: Phản hồi mang tính chất xây dựng là một kĩ năng quan trọng đào tạo bồi dưỡng GV
* Mục đích: Chỉ ra cho người thực hiện (GV hoặc HS) thấy được, hiểu được các hành động của mình.
* Phản hồi bao gồm có hai yếu tố:
- Mô tả các hành động đã được diễn ra như thế nào.
- Đánh giá các hành động đó.
* Các bước của quá trình phản hồi mang tính xây dựng.
+Bước 1: Nhận thức sâu sắc.
Quan sát và suy nghĩ(Tôi nhìn thấy gì? Và tôi đánh giá như thế nào về những điều tôi nhìn thấy).
+ Bước 2: Kiểm tra nhận thức:
Đặt các câu hỏi để chắc chắn rằng mình đã hiểu đúng ý của người thực hiện.





+ Bước3: Đưa ra ý kiến đóng góp của mình.
- Xác nhận và thừa nhận những ưu điểm.
- Đưa ra các gợi ý để hoàn thiện hoặc nâng cao( giải thích tại sao mình đưa ra các gợi ý đó )
*Nguyên tắc lắng nghe hiệu quả trong thông tin phản hồi:
+ Giữ yên lặng.
+ Thể hiện rằng bạn muốn nghe.
+ Tránh sự phân tán.
+ Thể hiện sự đồng cảm và tôn trọng.
+ Kiên nhẫn giữ bình tĩnh.
+ Đặt câu hỏi.
+ Lắng nghe cẩn thận, chăm chú và tóm tắt được những gì mình nghe
* Những điều nên làm khi lắng nghe:
- Tập trung.
- Sử dụng ngôn ngữ cử chỉ tích cực.
- Tỏ thái độ tôn trọng và đồng cảm.
- Không tỏ thái độ phán xét.
- Khuyến khích người nói phát hiện khả năng tự giải quyết vấn đề của chính họ.
- Giữ im lặng khi cần thiết.
3. PPDH giải quyết vấn đề.
a. Khái niệm:
Dạy học giải quyết vấn đề dựa trên cơ sở lí thuyết nhận thức.Giải quyết vấn đề có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển tư duy và nhận thức của con người.Tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn đề.
Dạy học giải quyết vấn đề là một quan điểm dạy học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy sáng tạo của học sinh.HS được đặt trong một tình huống có vấn đề, thông qua việc giải quyết vấn đề, giúp HS lĩnh hội tri thức, kĩ năng và phương pháp nhận thức.
b. B¶n chÊt cña PPDH gi¶i quyÕtvÊn ®Ò.
Lµ t¹o nªn mét chuçi nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò vµ ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña HS ,®Ó HS tù gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò .
c. Quy tr×nh thùc hiÖn
+NhËn biÕt vÊn ®Ò .
+§Ò xuÊt gi¶ thiÕt.
+LËp kÕ ho¹ch .
+§¸nh gi¸, kÕt luËn, vËn dông .

d. Ưu điểm .
+Giúp HS tự lực lĩnh hội tri thức mới bằng cách giải quyết những vấn đề học tập, nhờ vậy mà đảm bảo được tính vững chắc của tri thức.
+Với PPDHGQVĐ, HS có thể thể hiện tính tích cực cao.
+Tăng cường hoạt động nhận thức sáng tạo của HS.
e. Hạn chế :
+PP này đòi hỏi nhiều thời gian, cần tính toán kỹ để phù hợp với thời lượng đã quy định .
+Xây dựng tình huống có vấn đề phải phù hợp và vừa sức với HS.
g. Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề.
DHGQVĐ có thể áp dụng trong nhiều hình thức, PPDH khác nhau:
+Thuyết trình GQVĐ.
+ Đàm thoại GQVĐ.
+Thảo luận nhóm GQVĐ.
+Thực nghiệm GQVĐ.
+Có nhiều mức độ tự lực của HS trong việc tham gia GQVĐ.
h.Mét sè cÇn l­u ý :
+D¹y häc nªu vÊn ®Ò kh«ng chØ t¹o ra nh÷ng t×nh huèng vÊn ®Ò rêi r¹c mµ ph¶i tÝnh hÖ thèng tuÇn tù .
+CÇn ph¶i lµm cho HS ý thøc râ vÊn ®Ò häc tËp ®ã vµ tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc, nh»m gióp HS gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
+Ph¶i d¹y cho HS PP ph©n tÝch nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò.
i. VÝ dô:


4. Phương pháp vấn đáp:
a. Bản chất : Vấn đáp là PP mà GV khéo léo đặt hệ thống câu hỏi để HS trả lời nhằm gợi mở cho HS những vấn đề mới, tự khám phá những tri thức mới bằng sự tái hiện những điều đã học hoặc những kinh nghiệm đã được tích luỹ được trong cuộc sống, giúp HS củng cố, mở rộng, đào sâu, tổng kết, hệ thống hoá những tri thức đã tiếp thu được, từ đó HS có thể tự đánh giá việc lĩnh hội tri thức của mình.


b. Quy trình thực hiện :
+GV nêu câu hỏi .
+HS suy nghĩ.
+Gọi HS trả lời .
+Đặt câu hỏi phụ (câu hỏi gợi mở nếu HS chưa trả lời đúng, đủ câu hỏi chính)
+GV đưa nhận xét và kết luận .
c. ¦u ®iÓm:
+§iÒu khiÓn cã hiÖu qu¶ ho¹t ®éng t­ duy, kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS.
+Båi d­ìng n¨ng lùc diÔn ®¹t nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc mét c¸ch chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ, sóc tÝch.
+Gióp GV vµ HS thu ®­îc nh÷ng th«ng tin ng­îc ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng d¹y vµ häc cña thÇy vµ trß.
d. H¹n chÕ :
+ NÕu vËn dông kh«ng khÐo sÏ dÔ lµm mÊt thêi gian, biÕn vÊn ®¸p thµnh cuéc ®èi tho¹i gi÷a GV víi mét vµi HS, kh«ng thu hót ®­îc toµn líp tham gia.
e. Mét sè gîi ý:
+Ph¶i ®Æt c©u hái cho toµn líp råi míi chØ ®Þnh HS tr¶ lêi. Khi HS tr¶ lêi xong, GVnªu yªu cÇu nh÷ng HS kh¸c bæ sung tr­íc khi kÕt luËn .
+ Khi HS tr¶ lêi,GV cÇn l¾ng nghe vµ khi cÇn cã thÓ hái thªm c©u hái phô ®Ó dÉn d¾t, gîi më.
+Cã th¸i ®é b×nh tÜnh khi HS tr¶ lêi sai hoÆc thiÕu chÝnh x¸c.
+ Chó ý rÌn luyÖn cho HS c¸ch diÔn ®¹t.

g. VÝ dô : Khi d¹y bµi 4 C¸c quèc gia cæ ®¹i ph­¬ng §«ng trong SGK LÞch sö 6

5. Phương pháp trường hợp (phương pháp tình huống)
a. Bản chất.
Đây là PPDH, trong đó trọng tâm của quá trình dạy học là việc phân tích và giải quyết các vấn đề của một trường hợp (tình huống) được lựa chọn trong thực tiễn, tức là HS nghiên cứu một tình huống thực tiễn và giải quýêt các vấn đề của tình huống đó đặt ra.
b. Quy trình thực hiện:
*Phần mô tả trường hợp:
+ Các trường hợp cần được mô tả rõ ràng.
+ Trường hợp cần chứa đựng vấn đề và xung đột.
+Trường hợp có thể có nhiều cách giải quyết.
+Cần tạo điều kiện cho người học có thể trình bày theo cách hiểu của mình.
*Phần nhiệm vụ:
. +Xác định những nhiệm vụ HS cần giải quyết .
+ Các nhiệm vụ cần xác định rõ ràng vừa sức
*Phần yêu cầu về kết quả:
Cần đưa ra những yêu cầu sẽ phải thực hiện trong nghiên cứu => Nhằm định hướng cho việc nghiên cứu tiếp theo.
c. Ưu điểm:
Phương pháp này tạo điều kiện gắn lí thuyết với thực tiễn, phát triển các năng lực then chốt như : năng lực quyết định, năng lực giải quyết vấn đề, tư duy hệ thống sáng tạo, khả năng giao tiếp và tinh thần phối hợp.
d. Hạn chế:
+ Đòi hỏi nhiều thời gian . Do vậy, GV cần tính toán kĩ cho phù hợp với thời lượng.
+ Nếu không xác định được những trường hợp cần giải quyết phù hợp với điều kiện thời gian, giải quyết trên cơ sở kiến thức thì sẽ không kích thích được tính tích cực, sáng tạo của HS.
e. Một số lưu ý:
+Các trường hợp cần được mô tả rõ ràng, có chứa đựng vấn đề và xung đột.
+Trường hợp cần vừa sức, phù hợp với yêu cầu thời gian và khả năng của HS nhằm đạt mục tiêu bài học.
g. Ví dụ về PP trường hợp :
Ví dụ 1: Bà Lương Thị Minh Nguyệt ở làng Chuế Cầu( ý Yên- Nam Định) lập quán bán rượu, thịt ở thành Cổ Lộng để điều tra tình hình quân giặc và tìm cách dùng mưu giết chúng. Bà cùng với dân làng có nhiều hoạt động giết giặc và chuẩn bị phối hợp với nghĩa quân vây hãm thành Cổ Lộng.Sau khi bà mất, dân làng lập đền thờ bà.



Ví dụ 2: Cô gái người làng Đào Đặng (Tiên Lữ- Hưng Yên) đã dùng nhan sắc, lời ca tiếng hát của mình để giết giặc trong những buổi tiệc. Thông thường sau những buổi tiệc, ca hát, quân giặc trong thành nhiều kẻ chui vào bao vải ngủ.cô cùng trai làng bí mật khiêng chúng quẳng xuống sông.
* Nhiệm vụ:
Đọc đoạn văn trên trong SGK Lịch sử 7 và nêu dẫn chứng về sự ủng hộ trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn từ cuối năm 1424 đến cuối 1426.
* Kết quả mong muốn:
Khi thảo luận về trường hợp này.
+ Cần phân tích và hiểu được sự ủng hộ nhiệt tình về mọi mặt của nhân dân đối với nghĩa quân Lam Sơn.
+ Rút ra được những bài học trong cuộc sống hiện tại.


III . Thiết kế bài dạy học Lịch sử.
1. Mục tiêu:
+ Kiến thức.
+Thái độ.
+ Kĩ năng.
2. Quá trình chuẩn bị:(GV- HS).
3. Tiến trình dạy học.
+ổn định tổ chức.
+ Kiểm tra bài cũ.
+ Giới thiệu bài mới.
+ Bài mới: - Hoạt đông1.
- Hoạt động 2...
.......
+ Củng cố
+ Dặn dò
Kết luận:
*Khái niệm phương pháp dạy học rất phức hợp, có nhiều bình diện và phương diện. PPDH được hiểu theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp với nhiều mức độ khác nhau.
* Cần vận dụng phối hợp các PPDH phù hợp với mục tiêu và nội dung, điều kiện dạy cụ thể.
* Không có một PPDH nào phù hợp với mọi HS.Điều GV cần làm là sử dụng những PPDH khác nhau để có thể kích thích nhiều mặt khác nhau trong trí thông minh của HS.
C©u hái bµi thu ho¹ch :
C©u 1 H·y nªu quan ®iÓm c¬ b¶n cña m×nh vÒ ®æi míi PPDH vµ ®æi míi kiÓm tra ®¸nh gi¸ m«n LÞch sö ë tr­êng THCS ?
C©u 2 Th«ng qua líp tËp huÊn c¸c ®ång chÝ cã nh÷ng ®Ò xuÊt g× ?