Đổi mới chương trình dạy tiếng việt

Nguyễn Thị Thu Hằng
THPT Ho�i ??c A
Nội dung cơ bản về đổi mới chương trình, sgk Tiếng Việt 11
+Thời lượng nhiều gấp đôi sách mới (33tiết). + Bố trí theo tính hệ thống của ngôn ngữ, theo quan hệ logic của bản thân hệ thống ngôn ngữ.+ Cấu trúc bài học: Lý thuyết ? thực hành, chủ yếu cung cấp kiến thức, ít gợi mở. + Cấu trúc chung: chưa chú ý đến tích hợp kiến thức.
Nhìn lại SGK Tiếng Việt 11 chỉnh lý hợp nhất năm 2000:

A. Nh?ng ?i?m m?i v? ch??ng trỡnh  Tiếng Việt 11
I. Nh?ng ?i?m m?i v? ch??ng trỡnh  Tiếng Việt 11 (Chương trình chu?n)
Thời lượng: 16 tiết
Nội dung:
a. Có 4 bài duy trì tên bài và đề tài như SGK TV11 tuy nội dung và cách trình bày có nhiều điểm mới.
+ Đặc điểm loại hình của tiếng Việt.
+ Nghĩa của câu.
+ Phong cách ngôn ngữ báo chí.
+ Phong cách ngôn ngữ chính luận.
b. Có 2 bài mới, không có trong SGK TV 11:
+ Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân.
+ Ngữ cảnh.

c. Có 4 bài chỉ thuần tuý thực hành, không có trong SGK TV nhằm ôn luyện và nâng cao kiến thức, kỹ năng mà HS đã được học ở THCS:
+ Thực hành về thành ngữ, điển cố.
+ Thực hành về nghĩa của từ trong sử dụng.
+ Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu.
+ Thực hành về sử dụng một số kiểu câu trong văn bản.
II.Nh?ng ?i?m m?i v? ch??ng trỡnh Tiếng Việt 11(Chương trình nâng cao)
Phần Tiếng Việt trong SGK Ngữ Văn 11 – nâng cao theo quy định của Chương trình Giáo dục phổ thông môn Ngữ Văn ban hành theo Quyết định số 16/2006/QĐ – BGDĐT ngày 5 tháng 5 năm 2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, gồm những nội dung sau:
Phong cách ngôn ngữ chính luận (1 tiết)
Phong cách ngôn ngữ báo chí (1 tiết)
Ngữ cảnh (2 tiết)
Nghĩa của câu (1 tiết)
Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân (1 tiết)
Đặc điểm loại hình tiếng Việt (2 tiết)
Các bài luyện tập (mỗi bài 1 tiết)
Về ngôn ngữ chung và lời nói cá nhân
Về hiện tượng tách từ
Về trường từ vựng và từ trái nghĩa
Về phong cách ngôn ngữ báo chí
Về tách câu
Về từ Hán Việt
Về nghĩa của câu
Về thay đổi trật tự các phần của cụm từ và các thành phần của câu
Về câu nghi vấn tu từ
Về phong cách ngôn ngữ chính luận
Như thế:
Phần lý thuyết (1-6) chỉ chiếm 8 tiết. (Nhưng 1/3 số tiết đó dành cho phần luyện tập cuối mỗi bài).
Phần thực hành (7) chiếm 10 tiết.

Trên thực tế, phần thực hành lên
đến 70% thời lượng.



Phần Tiếng Việt trong SGK Ngữ Văn 11 – nâng cao rất coi trọng tính thực hành.
Xin cảm ơn
c¸c thÇy c« ®· l¾ng nghe!
B. Những điểm mới về nội dung  TiÕng ViÖt 11
I.Những vấn đề chung về chương trình, SGK ngữ văn 11( Phần TiếngViệt).
Chương trình Tiếng Việt lớp 11 tiếp tục thực hiện mục tiêu rèn luyện kỹ năng sử dụng Tiếng Việt, nâng cao ý thức giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt.
Để thực hiện mục tiêu trên phần Tiếng Việt lựa chọn những vấn đề có tác dụng thực tiễn cao; gắn lý thuyết với thực hành, chú ý thực hành nhiều hơn. Có nhiều bài thực hành ôn luyện kiến thức đã học ở THCS. Các bài tìm hiểu kiến thức mới cũng rất coi trọng thực hành.
Các vấn đề tiếp tục được trình bày theo hướng quy nạp, phục vụ yêu cầu đổi mới phương pháp, phát huy tính chủ động sáng tạo của người học.
Trình tự các bài được sắp xếp đảm bảo nguyên tắc tích hợp, đặc biệt là tích hợp ngang. Dạy học Tiếng Việt thông qua các bài Đọc văn, Làm văn.
Chẳng hạn dạy bài Phong cách ngôn ngữ báo chí qua tìm hiểu các bài Làm văn như: Bản tin, Phỏng vấn và trả lời phỏng vấn hoặc qua các văn bản ở phần Đọc hiểu có liên quan tới Phong cách ngôn ngữ báo chí (Nghệ thuật băm thịt gà- ?Việc làng?-Ngô Tất Tố)

Dạy bài Thực hành về thành ngữ và điển cố thông qua các bài Đọc hiểu ở phần văn học trung đại.
Có kỹ năng sử dụng thành thạo Tiếng Việt hỗ trợ cho Đọc văn (tiếp nhận văn bản) và Làm văn (tạo lập văn bản), trong đó bài Làm văn bộc lộ tất cả năng lực ngôn ngữ và văn học, còn gọi là năng lực ngữ văn.
Dạy Tiếng Việt gắn với đời sống, với thực tiễn giao tiếp hàng ngày.
Chẳng hạn dạy bài Phong cách ngôn ngữ báo chí cần hình thành cho học sinh cách tiếp cận thông tin trên báo chí. Tìm hiểu một vấn đề có khi không cần đọc cả bài viết mà chỉ cần đọc nhan đề; nhận ra những cách diễn đạt bất thường thu hút sự chú ý của độc giả; phê phán những cách nói thiếu chuẩn xác, có ý thức giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt, sửa chữa lỗi trong bài Làm văn của mình.

Ngữ liệu để phân tích lấy từ các văn bản đọc hiểu hoặc từ thực tế giao tiếp cụ thể, chân thực trong cuộc sống hàng ngày.
Vận dụng tốt các thao tác cơ bản để tìm hiểu, phân tích các hiện tượng trong Tiếng Việt như: so sánh đối chiếu, thay thế, cải biến.
-Tìm hiểu Nghĩa tình thái của câu có thể đối chiếu các câu có cùng nghĩa sự việc nhưng khác nghĩa tình thái.
-Tìm hiểu câu bị động có thể so sánh với câu chủ động.
Thấy được tác dụng của ngữ cảnh đối với việc tạo lập và lĩnh hội văn bản, phát ngôn. Tìm hiểu ngôn ngữ gắn với ngữ cảnh là đưa ngôn ngữ về trạng thái động, ngôn ngữ được xem xét trong hoạt động hành chức. Qua đó đánh thức vốn ngôn ngữ trong tiềm thức của người học, chuyển ngôn ngữ từ trạng thái tĩnh sang trạng thái động.
Ngôn ngữ nghệ thuật là phương tiện giao tiếp giữa nhà văn và bạn đọc- hình thức giao tiếp căn bản độc đáo của nghệ thuật. Chú ý quan hệ giữa các yếu tố trong hoạt động hành chức (các yếu tố cùng hiện diện trong một văn bản) và chưa hành chức (các yếu tố không cùng hiện diện trong 1 văn bản). Phân tích các yếu tố dựa trên quan hệ đồng nhất và khác biệt. So sánh để khẳng định giá trị của yếu tố được sử dụng so với các yếu tố khác của cùng hệ thống(phát hiện hiện tượng chuyển nghĩa hoặc sắc thái phong cách).

?Có phải duyên nhau thì thắm lại
Đừng xanh như lá bạc như vôi?
Hồ Xuân Hương
(hiện tượng chuyển nghĩa ngữ pháp từ chỉ tính chất sang chỉ hoạt động)
Đặt các yếu tố trong các bình diện để xem xét: ngữ nghĩa, ngữ âm, ngữ pháp, ngữ dụng, phong cách.
Lưu ý hai loại bài tập:
-Bài tập phân tích nhận diện.
-Bài tập sử dụng tạo lập.

II. NHỮNG ĐIỂM CẦN LƯU Ý
Về kết quả cần đạt.
Mục Kết quả cần đạt của từng bài cụ thể thường có những nét riêng. Tuy nhiên, một cách tổng quát, tất cả đều thể hiện các mục tiêu chung như sau:
Củng cố những kiến thức đã được trang bị ở Tiểu học và Trung học cơ sở; cung cấp thêm những kiến thức mới để góp phần hoàn thiện vốn hiểu biết về Tiếng Việt mà một người có trình độ học vấn phổ thông cần phải có.
Nâng cao năng lực sử dụng tiếng Việt, giúp HS biết tự rèn luyện một cách chủ động và có cơ sở khoa học các kỹ năng sử dụng tiếng Việt; đặc biệt nâng cao năng lực viết văn và năng lực đọc-hiểu.
Góp sức trau dồi tình yêu tiếng Việt; có ý thức giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, bảo vệ và phát triển tiếng Việt.
Nhà trường phổ thông tuy cũng có nhiệm vụ cung cấp cho HS những hiểu biết khoa học về tiếng Việt nhưng nhiệm vụ chủ yếu là rèn luyện cho HS các kỹ năng trong việc sử dụng tiếng Việt văn hóa.
Trong sự rèn luyện ấy, cần nắm vững hai nguyên tắc, hai hướng ưu tiên:
Ưu tiên cho những kỹ năng thuộc kênh chữ (viết, đọc) hơn những kỹ năng thuộc kênh lời (nói, nghe).
Ưu tiên cho những kỹ năng chủ động – tích cực (viết, nói) hơn những kỹ năng thụ động – tiêu cực (đọc, nghe).
Những hướng ưu tiên đó
Có tác dụng chỉ đạo nghiêm ngặt đối với người biên soạn.
Có vai trò hướng dẫn đối với người dạy và người học.
2. Về nội dung các bài học
2.1. Các bài về phong cách ngôn ngữ
Trong SGK Ngữ Văn 11 có hai bài về phong cách ngôn ngữ (Phong cách ngôn ngữ chính luận và Phong cách ngôn ngữ báo chí).
Hai bài có cấu trúc giống nhau:
đều gồm hai phần
khái quát
cách sử dụng phương tiện ngôn ngữ
Phong cách ngôn ngữ chính luận, xét về bản chất, là phong cách ngôn ngữ được dùng trong những văn bản trực tiếp bày tỏ chính kiến, lập trường và tư tưởng chính trị.
Tuy nhiên trong thực tiễn, có rất nhiều lĩnh vực khác cũng cần trực tiếp bày tỏ quan điểm, thái độ.

Vì vậy, phong cách chính luận còn được vận dụng rộng rãi trong các văn bản nghị luận nói chung. Đây là lý do đã từng có sách gọi phong cách ngôn ngữ chính luận là phong cách ngôn ngữ nghị luận.

Báo chí ngày nay có nhiều loại:
báo viết
báo nói
báo hình
báo điện tử
Trong các loại báo đó, không phải bài nào cũng sử dụng phong cách ngôn ngữ báo chí. Tình hình đó đòi hỏi phải xác định rõ về cơ bản phong cách ngôn ngữ báo chí được dùng trong văn bản nào.
Theo quan niệm được thừa nhận rộng rãi, phong cách ngôn ngữ báo chí là loại phong cách ngôn ngữ được dùng trong những văn bản mang tính thông tin-sự kiện, như tin tức, phóng sự, quảng cáo.
Cần phân biệt báo với tạp chí.



Phong cách ngôn ngữ trên báo
là loại phong cách
có tính chất thông tin – sự kiện.
Phong cách ngôn ngữ trên tạp chí,
nhất là tạp chí chuyên ngành,
là loại phong cách khoa học.
Tính thời sự cập nhật: Khi thực tế khách quan xuất hiện những sự vật hiện tượng mới thì ngay lập tức được báo chí phản ánh. Sự vật hiện tượng mới cần có những từ mới để biểu hiện. Ví dụ: chứng khoán, cổ phiếu, cổ đông, cổ phần?
Hiểu nghĩa từ là có thêm một kiến thức mới, một kinh nghiệm.
Báo chí là nơi thử nghiệm thành công những yếu tố mới: các từ ngoại lai, cách viết tắt, các biệt ngữ xã hội góp phần bổ sung vào ngôn ngữ dân tộc. Tuy nhiên cần phê phán việc lạm dụng những hiện tượng trên.

2.2. Bài Ngữ cảnh
Đây là bài mới được đưa vào chương trình, không có trong SGK cải cách, cũng không có trong SGK Ngữ văn 11 thí điểm.
Ngữ cảnh bao gồm hai thành tố văn cảnh và hoàn cảnh giao tiếp.
Trong việc tạo lập văn bản, văn cảnh chi phối cách dùng từ, đặt câu; hoàn cảnh giao tiếp ảnh hưởng tới đặc trưng phong cách của văn bản.
Vd: “Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu, một nhà thơ lớn của nước ta, đáng lẽ phải sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn nghệ dân tộc, nhất là trong lúc này.” (Phạm Văn Đồng)
Không thể thay “bầu trời bằng “nền” chẳng hạn.
Trong việc đọc hiểu văn bản, văn cảnh giúp xác định rõ từ ngữ được dùng; hoàn cảnh giao tiếp quy định cách hiểu ý nghĩa đích thực của câu.
Tóc ngang lưng vừa chừng em bới
Để chi dài bối rối dạ anh
(Ca dao)

Để tìm hiểu ý nghĩa đích thực của phát ngôn ta đối chiếu câu trong trạng thái cô lập và phát ngôn trong ngữ cảnh, VD:
-Anh ăn cơm chưa? (tuỳ ngữ cảnh có thể hiểu là câu hỏi, có thể là một lời mời)
-Mai tôi sẽ đến.(có thể là lời hẹn hoặc lời đe doạ)
Ngữ cảnh giúp xác định hiện tượng đồng âm, đồng nghĩa, đa nghĩa (do chuyển nghĩa). Ngữ cảnh, đặc biệt là hoàn cảnh trực tiếp giúp ta hiểu được hàm ý của phát ngôn (ý nghĩa đích thực của lời nói).

Ngữ cảnh còn được coi là tiền giả định giao tiếp, điều kiện cho một cuộc giao tiếp tiến hành bình thường, tránh tình trạng "ông nói gà bà nói vịt".
-Ví dụ 1:
-Thầy giáo: Ai lấy cắp nỏ thần của An Dương Vương?
-Học sinh: Không phải em ạ!
-Ví dụ 2:
-Chàng rể: Mời bố ngồi!
-Bố vợ: Tôi muốn đứng cũng không được à?
-Chàng rể: Hôm nay thời tiết tốt thật!
-Bố vợ: Tốt gì mà tốt. Anh không thấy ở Bắc Cực băng đang tan à?

Dựa vào ngữ cảnh có thể khôi phục được thành phần tỉnh lược.
Ngữ cảnh của một tác phẩm văn học là hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm.
Chú ý rèn cho học sinh kỹ năng nói và viết phù hợp với ngữ cảnh. Hiểu hoàn cảnh rộng tức hoàn cảnh văn hoá xã hội tránh được sự vi phạm các nguyên tắc lịch sự trong giao tiếp(làm tổn thương đến thể diện của đối tác giao tiếp), vớ d?: giao tiếp với người nước ngoài không nên hỏi tuổi tác, thu nhập.


2.3. Bài Nghĩa của câu
Đây cũng là một bài mới, không có trong SGK cải cách, cũng không có trong SGK Ngữ văn 11 thí điểm. Bài này được đưa vào chương trình là để thay cho bài Nghĩa hàm ẩn vốn có trong SGK Ngữ văn 12 thí điểm.
Nghĩa của câu là một lĩnh vực khá phức tạp, bao gồm nhiều vấn đề, nhưng SGK chỉ giới hạn xung quanh vấn đề nghĩa sự việc và nghĩa tình thái; đặc biệt tập trung vào loại nghĩa thứ hai do nghĩa tình thái phức tạp hơn và việc phân tích sâu nghĩa tình thái có ý nghĩa thiết thực trong việc phân tích và tạo lập câu.
Nghĩa sự việc là phần nội dung có được tính đồng nhất và bất biến qua nhiều cách diễn đạt có thể hết sức khác nhau.

Khi hiện thực hóa một nhận định tiềm năng (nói ra một câu), “thế giới khách quan” đã được sắp xếp lại theo cách tri giác của người nói, cái hình ảnh mà người nói dùng để truyền đạt sự tình cho người nghe một mặt được giản lược đi và mặt khác lại được trang trí thêm nhiều yếu tố chủ quan của người nói – nghĩa tình thái.
Nghĩa tình thái là thông tin đi kèm sự việc, là sự áp đặt nhận thức của người nói lên các nhân tố của sự việc.


Chẳng hạn, ta có ba "nhân tố" hay ba "chất liệu" của một nhận định tiềm năng là "nó", "đọc" và "thư".
Nếu ta hiện thực hoá một nhận định theo hướng nghĩa tình thái về khả năng xảy ra của sự việc, ta sẽ có câu: Nó có thể đọc thư.
Nếu ta thêm vào các chất liệu ấy một nghĩa tình thái phủ định, ta sẽ có câu: Nó không đọc thư.
Nếu ta thêm vào các chất liệu ấy một nghĩa tình thái chỉ sự việc có xảy ra, ta sẽ có câu: Nó đọc thư.
Như thế, không một câu nào không có nghĩa tình thái.

Đi sâu vào nghĩa tình thái, SGK tập trung quan tâm tới mấy loại:
nghĩa tình thái hướng về người đối thoại
nghĩa tình thái hướng về sự việc
nghĩa tình thái chỉ sự việc xảy ra hay chưa xảy ra
nghĩa tình thái chỉ khả năng xảy ra của sự việc

Lưu ý: Một câu thường có nhiều loại nghĩa tình thái đan xen. Chẳng hạn, trong câu Có lẽ tôi sẽ cần đến cuốn sách ấy có nghĩa tình thái chỉ khả năng xảy ra của sự việc lẫn nghĩa tình thái chỉ sự việc chưa xảy ra.








Vd: Trong Trời mưa mất!, mất phỏng đoán về một nguy cơ hầu như chắc chắn xảy ra, tức thuộc loại nghĩa tình thái chỉ khả năng xảy ra của sự việc.
Nhưng mất hàm ý đánh giá tiêu cực:
có thể nói Thế này thì tán gia bại sản mất.
chứ không thể nói Thế này thì giàu mất.

Cái hàm ý đó cũng là một nghĩa tình thái.
Những nghĩa tình thái đó chẳng qua là một số loại quan trọng, chứ không phải tất cả các nghĩa tình thái có thể có.

Cần chú ý thích đáng đến "kĩ thuật" chứng minh.
Ví dụ:
(a) Phải trả những nghìn rưỡi phơ-răng […]
(b) Chỉ phải trả nghìn rưỡi phơ-răng […].
Dễ dàng khẳng định nghĩa tình thái của hai câu khác biệt ở chỗ giá nghìn rưỡi phơ-răng đối với người nói câu (1a) là cao, trong khi đối với người nói câu (1b) là thấp.
Chứng minh: xem xét khả năng kết hợp đắt quá hay rẻ quá.
câu (a) và rẻ quá vào sau câu (b), chứ không thể ngược lại.
chỉ có thể thêm “đắt quá” vào sau
Một ví dụ khác: chứng minh câu “Tôi liền gật đầu, chạy vút đi” có nghĩa tình thái chỉ sự việc đã xảy ra.
Không thể thêm vào, chẳng hạn, “nhưng nghĩ thế nào lại thôi".


Như thế, có thể chứng minh câu đang xét
là có một nghĩa tình thái nào đó bằng cách
cho thấy không thể gắn vào câu đó
một nhận định trái ngược.

Về mặt ngữ pháp, nghĩa tình thái có thể biểu hiện bằng :
từ tình thái (à, ư,... ; chỉ, những,...)
động từ (cần, phải, nên,…)
phó từ (cũng, bèn, vẫn,…)
liên từ (nên, vì,…)
kiểu câu (câu trần thuật khẳng định, nếu không chứa những từ chỉ sự việc chưa xảy ra như toan, định, suýt,… thì chỉ sự việc đã xảy ra…).
Từ ngữ biểu đạt nghĩa tình thái có thể tác động đến:
cả câu (ví dụ : Hình như trời mưa)
hay vị ngữ (Anh nên về)
hoặc chỉ một bộ phận của vị ngữ (Việc ấy phiền lụy đến cả ông)
2.4. Bài từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân
Lời nói bao giờ cũng mang dấu ấn cá nhân, là kết quả sáng tạo của cá nhân, là nơi thử nghiệm, xác lập những nhân tố mới. Những nhân tố mới này được củng cố qua thời gian, góp phần vào sự phát triển của ngôn ngữ chung.
Vd: “Nụ cười” và “suối khô dòng lệ” đều là ẩn dụ, nhưng “nụ cười” là ngôn ngữ, mà “suối khô dòng lệ” là lời nói.
Quan hệ hai chiều giữa ngôn ngữ và lời nói
-Ngôn ngữ là cơ sở sản sinh và lĩnh hội lời nói cá nhân
-Lời nói là sản phẩm cụ thể khi người nói sử dụng ngôn ngữ chung
-Những biến đổi của lời nói cá nhân dần dần được xã hội chấp nhận và trở thành tài sản chung của xã hội. Sự sáng tạo của cá nhân làm giàu ngôn ngữ chung, làm cho ngôn ngữ chung biến đổi, phát triển.

Ngôn ngữ có những quy tắc chung mà mọi cá nhân đều phải tuân thủ.
Chẳng hạn quy tắc trật tự từ trong tiếng Việt: số từ thường đứng trước danh từ, ít khi đứng trước động từ, tính từ, trừ một vài trường hợp như:
Một thương?
Hai thương?
là những kết hợp rút gọn.
Thay đổi trật tự từ dẫn tới sai nội dung của câu:
Những người chống phát xít Đức.
Những người Đức chống phát xít.
Trong văn chương có hiện tượng vi phạm trật tự từ, trật tự các tiếng để tạo hiệu quả diễn đạt:
?Nay hoàng hôn đã lại mai hôn hoàng?

Sự sáng tạo của cá nhân trong sử dụng ngôn ngữ hình thành Phong cách ngôn ngữ cá nhân
Cơ sở của sự phân tích ngôn ngữ văn chương là sự đối lập ngôn ngữ và lời nói, phát hiện ở ngôn ngữ văn chương những cách nói bất thường độc đáo, có giá trị nghệ thuật
Nụ cười (ẩn dụ ngôn ngữ) không còn tính biểu cảm
?Suối khô dòng lệ chờ mong tháng ngày?(là ẩn dụ lời nói của cá nhân, có tính biểu cảm.
?Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên
Còn những bí và bầu thì lớn xuống?(cách kết hợp bất thường)

2.5. Bài đặc điểm loại hình Tiếng Việt
TiÕng ViÖt thuéc hÖ Nam ¸- xem xÐt trong quan hÖ lÞch ®¹i.
TiÕng ViÖt thuéc lo¹i h×nh ng«n ng÷ ®¬n lËp- xem xÐt cÊu truc cña TiÕng ViÖt trong quan hÖ ®ång ®¹i (2 lo¹i h×nh ng«n ng÷ c¬ b¶n: Lo¹i h×nh ng«n ng÷ ®¬n lËp vµ lo¹i h×nh ng«n ng÷ hoµ kÕt).

Đặc điểm của Tiếng Việt: ngôn ngữ thuộc loại hình đơn lập.
Tiếng Việt không biến đổi hình thái khi biểu hiện ý nghĩa ngữ pháp nên còn được gọi là ngôn ngữ không biến hình.
Biểu thị ý nghĩa ngữ pháp(ngôi, giống, số,cách, thời) bằng trật tự từ và hư từ mà không biến đổi hình thái như các ngôn ngữ châu Âu.
Ví dụ: Quyển sách này của nó
?của? là hư từ, có ý nghĩa ngữ pháp, biểu thị sự sở hữu. Về vị trí nó đứng ngay trước đại từ. Đại từ ?nó? không biến hình dù thực hiện vai trò ngữ pháp nào và ở bất cứ vị trí nào của câu.
Mỗi tiếng là một âm tiết độc lập (khác với ngôn ngữ hoà kết, tiếng có thể gồm nhiều âm tiết) là cơ sở bố trí luật thơ, tạo nhạc điệu cho câu thơ câu văn.
Khác với các ngôn ngữ châu Âu, Tiếng Việt không có hiện tượng đọc nối âm giữa các chữ
- xem ôtô - xe mô tô
- phát hành - phá thành



Vì thế, trong tiếng Việt, âm tiết có một cương vị ngôn ngữ học rất lớn, Nó là đơn vị cấu tạo từ.

Như thế, khác với tiếng Việt, trong các ngôn ngữ biến hình sự chia cắt lời nói theo âm tiết và theo hình vị tỏ ra không liên quan gì đến nhau.

Không dùng sự biến đổi hình thái để thể hiện ý nghĩa ngữ pháp, thì bù lại, tiếng Việt đẩy mạnh việc sử dụng trật tự từ. Như thế, vai trò quan trọng của trật tự từ là một vấn đề có ý nghĩa loại hình học.
Điều đó không có nghĩa các ngôn ngữ thuộc loại hình phi đơn lập không sử dụng trật tự từ, nhưng có thể nói ngôn ngữ càng đẩy mạnh việc biến đổi hình thái thì trật tự từ càng mất đi tầm quan trọng.
Cần lưu ý rằng không phải bao giờ thay đổi trật tự từ cũng dẫn đến sự thay đổi về quan hệ ngữ pháp hay về thông tin cơ bản của câu; nhưng ngay trong trường hợp này, so với trật tự từ thông thường, bao giờ cũng có cái thường được gọi là "thông tin bổ sung".
Trong văn chương, nhất là thơ, để đạt hiệu quả cần thiết, nhiều tác giả không ngần ngại vi phạm trật tự từ.
Tản Đà vẫn viết: Cỏ vàng cây đỏ bóng tà tà dương.
Nguyễn Du vẫn viết: Nay hoàng hôn đã lại mai hôn hoàng.
Chú ý: Khi dạy bài Đặc điểm loại hình tiếng Việt, cần khai thác hai bài luyện tập về hiện tượng tách từ (tập 1) và về thay đổi trật tự các phần của cụm từ và các thành phần của câu (tập 2) đã dạy trước đó.

Bên cạnh việc sử dụng trật tự từ, tiếng Việt còn sử dụng hư từ. Như thế, đây cũng là một vấn đề có ý nghĩa loại hình học.
Một cách tổng quát, có thể cho hư từ là từ không có ý nghĩa từ vựng chân thực. Thuộc vào hư từ là những từ loại như:
liên từ (và, với,...),
giới từ (của, trong,...),
tình thái từ (à, ư,... ; chỉ, những,...),...
Cần lưu ý là nhiều hư từ vốn bắt nguồn từ thực từ và cùng tồn tại song hành với thực từ ấy. Điều này gây khó khăn trong việc nhận diện hư từ.
Lấy cho1 tôi cuốn sách ấy và Anh cho2 nó cuốn sách.
Xin chị đi1 đi2 !
Số tiền ấy không khéo mất1 mất2 !
Mặt khác, cũng nên lưu ý hiện tượng một hư từ có thể có nhiều cách dùng.
So sánh: Những người bạc ác tinh ma và Đi đâu mà quần áo những bùn là bùn.

2.6. Về các bài luyện tập
* Về phong cách ngôn ngữ chính luận, Về phong cách ngôn ngữ báo chí, về nghĩa của câu, về ngôn ngữ chung và lời nói cá nhân) là sự tiếp tục thực hành đối với những bài học lý thuyết tương ứng.
* Về hiện tượng tách từ, về trường từ vựng và từ trái nghĩa, về thay đổi trật tự các phần của cụm từ và các thành phần của câu, về tách câu, về câu nghi vấn tu từ) là sự tiếp tục thực hành đối với một số vấn đề lý thuyết vốn đã được học ở THCS, nay cần được củng cố và nâng cao, do tác dụng thiết thực của chúng.
Bài luyện tập về tách câu được thiết kế là nhằm giúp HS:
Phân biệt được hiện tượng tách câu với lỗi viết câu thiếu thành phần nòng cốt.
Biết vận dụng hiểu biết về hiện tượng tách câu vào việc đọc - hiểu văn bản và làm văn.
Những bài này đáp ứng thiết thực những đòi hỏi của sự tích hợp ba phần Tiếng Việt, Làm văn và Văn học trong chương trình môn Ngữ văn.
Cần lưu ý đến hai bài luyện tập còn lại.
Trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn có ghi nội dung giảng dạy về từ Hán Việt. Sách giáo khoa Ngữ văn 11 - nâng cao thực hiện nội dung đó bằng một bài luyện tập.
Xử lý như vậy là bởi vì ở THCS, học sinh đã được học khá nhiều và có hệ thống về từ Hán Việt.
Học thêm từ Hán Việt ở THPT cốt là để trau dồi cho học sinh ý thức thường xuyên rèn luyện về nghĩa và cách dùng lớp từ đặc biệt này.
Trong bài luyện tập, có yêu cầu học sinh phải tra từ điển về một số trường hợp. Đối với một số địa phương vùng sâu vùng xa, yêu cầu đó có thể khó đáp ứng, do không có loại sách công cụ ấy.
Tuy nhiên, rất cần thiết để cho học sinh thấy rằng khi học bản ngữ cũng phải biết tra cứu các sách công cụ như khi học ngoại ngữ.
Các bài luyện tập (và phần luyện tập cuối mỗi bài lý thuyết) được thiết kế thành 6 loại chính:
Nhận diện các trường hợp theo lý thuyết đã học;
Nhận diện câu đúng/sai;
Đặt câu;
Khái quát để quy loại;
So sánh để thấy sự khác biệt;
Mở rộng: tìm những trường hợp tương tự.
Xin cảm ơn
c¸c thÇy c« ®· l¾ng nghe!
C. Những điểm mới  về phương pháp dạy học TiÕng ViÖt 11
I. Sử dụng đồng bộ sách giáo khoa, sách giáo viên, sách bài tập
Sử dụng đồng bộ sách giáo khoa, sách giáo viên và sách bài tập là một đòi hỏi nghiêm túc.
+ Sách giáo khoa chứa đựng những nội dung cơ bản nhất.
+ Sách giáo viên là tài liệu tham khảo có tính chất công cụ, cung cấp thêm cho giáo viên những hiểu biết cần thiết khi triển khai giảng dạy những nội dung tương ứng trong sách giáo khoa.
Mỗi bài trong sách giáo viên thường đề cập tới ba phương diện:
Bổ sung kiến thức: nói rõ giải pháp lựa chọn kiến thức được đưa vào sách giáo khoa, hoặc mở rộng, nâng cao những kiến thức ấy.
Gợi ý tiến trình lên lớp từng bài.
Hướng dẫn trả lời tất cả các câu hỏi hoặc cách giải tất cả các bài tập có trong SGK.
Sách bài tập cũng là một tài liệu cần thiết phải tham khảo đầy đủ. Sách bài tập đưa thêm một số lượng khá lớn những bài tập không có trong SGK, những bài tập này lại được gợi ý cách giải khá chi tiết.

Do vậy, sách bài tập chắc chắn góp phần mở rộng phạm vi bao quát của giáo viên, đáp ứng thiết thực cho yêu cầu dạy những bài tương ứng trong SGK.

II. Đáp ứng những đổi mới của môn Ngữ văn
Phần tiếng Việt trong SGK Ngữ văn 11 quán triệt tinh thần đổi mới chung của môn Ngữ văn ở THPT, với những điểm chính dưới đây:
1.Thống nhất về mục tiêu: Mỗi phần Văn học, Tiếng Việt và Làm văn trong môn Ngữ văn có những mục tiêu cụ thể riêng, nhưng vẫn có thể khái quát thành mục tiêu chung là củng cố, nâng cao và hoàn thiện năng lực ngữ văn của học sinh.

Năng lực ngữ văn ấy có thể có nhiều cách thể hiện, phong phú và đa dạng, nhưng tập trung hơn cả là ở bài viết của học sinh.

Thông qua bài viết, có thể đánh giá được kết quả của việc dạy ngữ văn trong nhà trường. Đây chính là sự thể hiện tính tích hợp của môn học Ngữ văn.


2. Gắn với đời sống: Yêu cầu này cần được quán xuyến trong từng bài học. Chẳng hạn:
học bài phong cách ngôn ngữ báo chí, học sinh phải biết cách đọc đầu đề một bài báo rồi dự đoán nội dung bài báo đó để quyết định có nên đọc kỹ cả bài báo hay không;
dạy bài luyện tập về tránh một số cách diễn đạt thiếu trong sáng thường gặp, cần khuyến khích học sinh có tinh thần phê phán về mặt sử dụng tiếng Việt khi đọc sách, đọc báo, đọc các bài viết của người khác và của chính bản thân mình.

3.Tăng cường thực hành: Phần tiếng Việt vốn đã coi trọng nội dung thực hành (luyện tập), dành cho nội dung này một tỷ lệ thời lượng khá cao.
Từ nội dung thực hành có trong mỗi bài của SGK, học sinh cần biết tìm và xử lý những trường hợp tương tự về tiếng Việt ở ngoài sách, trong cuộc sống.
Hơn nữa, thực hành còn đòi hỏi phải biết vận dụng kiến thức được trang bị về tiếng Việt vào việc đọc - hiểu các loại văn bản, vào việc viết các loại văn bản.

4. Khuyến khích tự học: Cụm từ “dạy học” có một nghĩa rất đáng lưu ý, đó là dạy cho người ta học, tức là dạy cách học. Dạy cách học chính là dạy để người học biết tự học.
Cần làm cho học sinh xem mỗi bài tiếng Việt trong SGK là một văn bản đọc - hiểu, như vậy học sinh phải biết lập lại dàn ý của bài, từ đó hiểu được luận điểm, luận cứ… trong bài.
Mỗi hiện tượng ngôn ngữ, mỗi ngữ liệu được dẫn ra trong các bài luyện tập đều tồn tại trong thực tế tiếng Việt, đều tiềm ẩn trong bộ nhớ của mỗi người.
Phải làm cho học sinh biết tự suy nghĩ để cho cái tiếm ẩn thành cái hiện thực, cái được nhận thức.
Phải giúp học sinh biết tự đánh giá bài viết của mình theo những yêu cầu của việc sử dụng tiếng Việt, biết phát hiện và sửa chữa những lỗi mắc phải trong bài viết…

Xin cảm ơn
c¸c thÇy c« ®· l¾ng nghe!