Đôi mắt

Tiết 28-29-29a- Đọc văn
ĐÔI MẮT
(Nam Cao )
A/ Tác gỉa Nam Cao ( 1915-1951)
- Là một trong những nhà văn hiện thực xuất sắc ở giai đoạn trước năm 1945 ( với hai đề tài người trí thức nghèo và người nông dân nghèo).
- Sau năm 1945, Nam Cao là một nhà văn chiến sĩ với nhiều đóng góp nhiệt tình cho cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc. Đề tài chủ yếu trong các sáng tác của Nam Cao giai đọan này là đề tài về kháng chiến.
B/ Tác phẩm :
I.Xuất xứ- hoàn cảnh sáng tác :
-Truyện ngắn “Đôi mắt” trích trong “Ký ở rừng” của Nam Cao .
-Tác phẩm được viết vào mùa xuân năm 1948 trong những ngày nghỉ Tết của Nam Cao tại chiến khu Việt Bắc.
Đôi mắt” ra đời ở thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp
( Lúc này đa số các nhà văn cũ đã đi theo cách mạng tham gia kháng chiến; nhưng cũng còn một số nhà văn sống xa rời quần chúng, chưa hoà nhập vào cuộc kháng chiến của nhân dân)
II/ Cốt truyện và ý nghĩa nhan đề tác phẩm :
- Cốt truyện :
Hoàng và Độ là hai nhà văn sống ở Hà Nội trước Cách mạng tháng Tám.Kháng chiến bùng nổ, Hoàng tản cư về nông thôn nhưng vẫn giữ lối sống trưởng giả và đặc biệt là hoàng nhìn người nông dân nơi mình tản cư bằng một cái nhìn phiến diện- chủ quan.
Trong khi đó, Độ lại tham gia cách mạng, sống gần gũi với nhân dân và nhiệt tình tham gia kháng chiến.Anh đến định rủ Hoàng tham gia kháng chiến,nhưng thấy hoàng vẫn có cách nhìn lệch lạc khó thay đổi…Độ thấy thất vọng và âm thầm từ bỏ ý định của mình.
-Ý nghĩa nhan đề “Đôi mắt”:
-Truyện ban đầu có tên là “Tiên sư thằng Tào Tháo”; sau đó tác giả đổi tên là “Đôi mắt”.
- “Đôi mắt” vừa có nghĩa đen, vừa có nghĩa bóng : nghĩa đen là cơ quan thi giác để nhìn và quan sát sự vật, sự việc; nghĩa bóng là khả năng cảm nhận, nhận biết của trí tuệ, tâm hồn trước cuộc sống.
-Từ nghĩa bóng ấy, Nam Cao đã đặt tên cho tác phẩm là “Đôi mắt” với ý nghĩa : Đôi mắt là cách nhìn đời và nhìn người của giới văn nghệ sĩ với nhân dân và kháng chiến.
Đây là vấn đề chi phối quan điểm -lập trường sáng tác của họ .
. III/ Phân tích :
1.Vấn đề cách nhìn của giới văn nghệ sĩ với nhân dân và kháng chiến :
a. Nhân vật Hoàng : ( tiêu biểu cho lớp trí thức chưa chuyển mình theo kháng chiến)
- Lai lịch và cung cách sinh hoạt :
+Là nhà văn từng có tên tuổi “ thuộc lớp đàn anh trong văn giới”.
+Có cung cách sinh hoạt phong lưu : quen tiện nghi, cách nói năng, đi đứng, ăn mặc kiểu cách.
+Ngoại hình mập mạp, phốp pháp.
+Có tài buôn chợ đen và có tật hay đá bạn
 Là một trí thức có trình độ, có tài nhưng trưởng giả.
- Cách nhìn của Hoàng :
*Với người nông dân, Hoàng thấy họ:
+ là những người tàn nhẫn, thiếu tình người .
+ là những người tò mò, tọc mạch.
+ Vừa ngố vừa nhặng xị…
 Thái độ của Hoàng khi nói về người nông dân :Chê bai, khinh bỉ, giễu cợt.
=> Cách nhìn thiếu thiện cảm, phiến diện, một chiều ( chỉ thấy hiện tượng đáng cười mà không thấy tinh thần và ý nghĩa tốt đẹp qua việc làm của họ )
*Với cuộc kháng chiến của dân tộc :
- Anh ta tỏ ra coi thường những cán bộ kháng chiến xuất thân từ tầng lớp nghèo.
- Giễu cợt cuộc kháng chiến của dân tộc.
- Thiếu niềm tin vào quần chúng (lực lượng chủ yếu của cách mạng)  thiếu tin tưởng vào tương lai của kháng chiến.
- Đề cao và tôn sùng lãnh tụ  đề cao chủ nghĩa cá nhân.
 Cái nhìn thiếu biện chứng, thiếu khoa học với cách mạng của một trí thức “ trùm chăn”; “vẫn giữ đôi mắt ấy….càng thêm chua chát và chán nản”

=>Tóm lại, Cách nhìn của Hoàng về người nông dân và về cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc, là cách nhìn của một trí thức nhạy cảm , sắc bén trước hiện thực.
Nhưng qua cách nhìn ấy, ta thấy đáng tiếc cho Hoàng : là anh đã thiếu mất một tấm lòng, thiếu một niềm tin vào nhân dân, vào Đảng và vào cuộc sống.
- Từ đó, Hoàng đã trở thành người đứng ngoài cuộc, dửng dưng trước trước số phận của nhân dân và đất nước; đi ngược lại dòng chảy của cuộc kháng chiến toàn dân.
*Nghệ thuật xây dựng nhân vật Hoàng của Nam Cao :
-Nam Cao đã khá thành công trong việc xây dựng nhân vật Hoàng như một con người thật ở ngoài đời :
+Hoàng hiện lên trong tác phẩm thật sinh động từ hình dáng, điệu bộ, giọng nói, thái độ,tư tưởng…
+Ngôn ngữ của Hoàng sắc sảo để tự bộc lộ thái độ yêu ghét của mình một cách thoải mái.
+Là một nhà văn rất sành điệu trong thú ăn chơi tao nhã,có nhận xét về người nông dân sâu sắc, hài hước, châm biếm nhưng phiến diện, một chiều ….
b.Nhân vật Độ (điển hình cho lớp nhà văn đi theo kháng chiến ).
- Lai lịch và cung cách sinh hoạt :
+ Là nhà văn “mới tập tọng vào nghề”.
+ Sống hoà mình vào quần chúng nhân dân; nhập cuộc với kháng chiến :
Anh “khoác cái ba lô lên vai, đi hết làng nọ sang làng kia” để “làm một anh tuyên truyền nhãi nhép” , để “nhận xét nông thôn một cách kỹ càng hơn”
-Về cách nhìn của Độ :
* Cách nhìn về người nông dân :
+ Cũng như Hoàng : Độ thấy được những hạn chế của họ ( phần đông dốt nát,nheo nhếch, nhát sợ, nhịn nhục một cách đáng thương).
+Nhưng khác Hoàng, Độ còn thấy được những ưu điểm về cơ bản của người nông dân ( nông dân mình làm cách mạng hăng hái lắm)
+Phát hiện ra ý nghĩa mỗi hành động của người nông dân chứ không dừng lại ở những hiện tượng bên ngoài.
=> Cách nhìn của Độ về người nông dân là cách nhìn toàn diện, khách quan của một người cảm thông, biết trân trân trọng nhân dân.
* Cách nhìn về cuộc kháng chiến:
-Tin tưởng vào cuộc kháng chiến của dân tộc ( vì tin vào sức mạnh và lòng yêu nước của nhân dân - lực lượng nòng cốt của Cách mạng).
- Trân trọng những đóng góp cho kháng chiến của những nhà văn - những trí thức đang chuyển mình theo kháng chiến.
=> Cách nhìn biện chứng, khoa học của một người có trách nhiệm với đất nước.
2.Vấn đề cách sống và thái độ sống:
-Cách sống của Hoàng nơi tản cư :
+ Vẫn sống tiện nghi ( nhà ba gian rộng rãi,nuôi chó ngoại, ăn món ăn cầu kỳ; ngủ chăn bông thoang thoảng nước hoa…).
+Thu mình, ích kỷ :Đóng cổng. Không quan hệ với ai ngoài mấy trí thức cặn bã (đốc học…, tuần phủ…).
+Bất hợp tác :Từ chối tham gia kháng chiến…
 cách sống dư thừa, cách sống của một người quen hưởng thụ >< nhân dân đói khổ đang dốc toàn lực cho cuộc kháng chiến khó khăn và gian khổ của dân tộc.
-Cách sống của Độ :
+ Dấn thân nhập cuộc vào cuộc kháng chiến lớn của dân tộc.
+ Sẵn sàng chịu đựng gian khổ , cùng ăn, cùng ngủ cùng làm việc với nhân dân.
=> Độ đã tìm được chỗ đứng trong cuộc sống lớn của nhân dân, của dân tộc; đóng góp sức mình cho đất nước , cho nhân dân.
Tóm lại,
Cách nhìn – cách nghĩ – cách cảm về người nông dân và cuộc kháng chiến của dân tộc của Hoàng và Độ hoàn toàn đối lập nhau.
-Thái độ của Nam Cao :
+ Nhà văn đã tỏ thái độ một cách nhẹ nhàng – thâm thuý, sâu sắc khi phê phán Hoàng.
+Với Độ, Nam Cao tỏ thái độ thiện cảm, biểu dương và ca ngợi.
@/ Những đặc sắc về nghệ thuật xây dựng tác phẩm :
1.Cốt truyện đơn giản, cách dẫn chuyện tự nhiên nhưng lại đặt ra được những vấn đề sâu sắc và cấp bách.
2.Nghệ thuật kể chuyện theo quan điểm của nhân vật Độ, thuận theo suy tưởng, hồi ức, liên tưởng tạo cho kết cấu tác phẩm liên hoạt, tự nhiên nhưng vẫn chặt chẽ.
3.Nghệ thuật khắc hoạ tính cách nhân vật tự nhiên ,sắc nét và ấn tượng( nhân vật Hoàng) .