De tai cua Bui Thi Xuan Mai

A. MÔÛ ÑAÀU
1. Lí do choïn ñeà taøi:
Giaùo duïc laø quaù trình phaùt trieån naêng löïc tieàm aån vaø caùc kó naêng caàn thieát ôû töøng ngöôøi hoïc chöù khoâng phaûi chæ ñôn thuaàn laø quaù trình truyeàn thuï noäi dung kieán thöùc hay coi giaùo duïc laø quy trình coâng ngheä ñeå saûn xuaát ra haøng loaït caùc saûn phaåm theo moät khuoân maãu ñònh saún. Ñieàu ñoù coù nghóa laø chuùng ta trang bò cho hoïc sinh caùc phöông phaùp vaø kó naêng töï hoïc laø chuû yeáu.
Baét ñaàu töø naêm hoïc 2005 – 2006 chuùng ta thöïc hieän chöông trình saùch giaùo lôùp 9 môùi. Ñeå ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu ñoåi môùi giaùo duïc phoå thoâng, moãi giaùo vieân chuùng ta phaûi nghieân cöùu kó chöông trình saùch giaùo khoa cuõng nhö caùc phöông phaùp daïy hoïc tieân tieán nhaát hieän nay maø cuï theå laø moân sinh hoïc 9
Phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc cuûa boä moân sinh hoïc 9 tuy ñaõ ñöôïc aùp duïng qua nhieàu naêm nhöng vaãn chöa trieät ñeå bôûi nhöõng lí do chuû yeáu nhö:
+ Giaùo vieân coù nhöõng thoùi quen khoù thay ñoåi ñöôïc phöông phaùp daïy hoïc cuõ.
+ Hoïc sinh chöa thaät söï höùng thuù trong vieäc hoïc taäp
+ Maët khaùc, do kieán thöùc cuûa chöông AND vaø gen bao gomboä moân sinh hoïc lôùp 9 ngay töø ñaàu naêm ñaõ ñöa vaøo nhöõng kieán thöùc hoaøn toaøn môùi vaø khoù khoâng thuoäc lónh vöïc sinh hoïc cô theå ñaõ ñöôïc ñeà caëp töø sinh hoïc 6 ñeán sinh hoïc 8 nhö: caùc thí nghieäm cuûa Menñen, nhieãm saéc theå, ADN vaø gen goàm caùc baøi lieân quan maät thieát vôùi nhau, treân cô sôû thaønh phaàn hoùa hoïc vaø caáu truùc khoâng gian cuûa AND, hoïc sinh coù theå lieân heä, tieáp thu kieán thöùc veà söï töï nhaân ñoâi cuûa ADN, veà moái quan heä giöõa ADN vôùi ARN, vôùi proâteâin (tính traïng). Caùc baøi trong chöông naøy söû duïng nhieàu hình aûnh, moâ hình moâ taû caáu taïo, caáu truùc phaân töû maø thöïc teá caùc em chöa nhìn thaáy ñöôïc vaø sau moãi baøi ñeàu coù baøi taäp vaän duïng ñôn giaûn maø Hs phaûi thöïc hieän. Neáu giaûng daïy theo kieåu truyeàn thuï kieán thöùc moät chieàu thì vieäc lónh hoäi kieán thöùc cuûa hoïc sinh seõ mô hoà, ghi nhôù kieán thöùc moät caùch maùy moùc, daãn ñeán vaän duïng giaûi baøi taäp cuõng raát khoù khaên.
Töø nhöõng lí do treân neân baûn thaân thieát nghó: Laøm theá naøo ñeå thoâng tin kieán thöùc ñoïng laïi ôû caùc em khoâng phaûi ôû möùc ñoä ghi nhôù maùy moùc maø treân cô sôû hình hình dung, lieân heä cuï theå, giuùp caùc em lónh hoäi kieán thöùc moät caùch nheï nhaøng, hieåu ñuùng, nhôù laâu, bieát vaän duïng kieán thöùc moät caùch khoa hoïc vaø saùng taïo. Bôûi theá, söû duïng phöông phaùp tích cöïc laø ñieàu caàn thieát vaø khoâng theå thieáu ñöôïc trong giaûng daïy boä moân sinh hoïc 9 noùi chung vaø chöông “ADN vaø gen” noùi rieâng. Ñoù laø lí do toâi choïn ñeà taøi: Vaän duïng coù hieäu quaû phöông phaùp tích cöïc ñeå daïy chöông: “ADN vaø gen” trong sinh hoïc 9.
2. Ñoái töôïng nghieân cöùu:
Noäi dung chöông “ADN vaø gen”
Phöông phaùp giaûng daïy moân sinh theo höôùng tích cöïc
Hoïc sinh lôùp 9
3. Phaïm vi nghieân cöùu:
Thôøi gian: töø tuaàn 8 ñeán heát hoïc kì I cuûa chöông trình sinh hoïc 9 naêm hoïc 2008 – 2009
Hoïc sinh lôùp 9 Tröôøng THCS An Thaønh
Giôùi haïn ñeà taøi: Ñeà taøi naøy toâi chæ giôùi haïn trong phaïm vi vaän duïng coù hieäu quaû phöông phaùp tích cöïc ñeå daïy chöông “ADN vaø gen” trong sinh hoïc 9.
4. Phöông phaùp nghieân cöùu:
Nghieân cöùu taøi lieäu coù lieân quan ñeán vieäc ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc moân sinh hoïc ôû tröôøng THCS theo höôùng tích cöïc
Döï giôø ruùt kinh nghieäm vôùi baïn ñoàng nghieäp
Theo doõi phaân tích, toång hôïp kieåm tra ruùt kinh nghieäm caùc tieát daïy khi söû duïng hai phöông phaùp khaùc nhau: phöông phaùp truyeàn thoáng vaø phöông phaùp tích cöïc
Duøng phöông phaùp thoáng keâ toaùn hoïc ñeå toång keát kinh nghieäm, so saùnh, ñoái chieáu keát quaû tröôùc vaø sau khi thöïc hieän ñeà taøi.
B. NOÄI DUNG
I. Cô sôû lí luaän:
Nghò quyeát Trung öông 4 khoùa VII ñaõ xaùc ñònh phaûi “Khuyeán khích töï hoïc”, phaûi “aùp duïng nhöõng phöông phaùp giaùo duïc hieän ñaïi ñeå boài döôõng cho hoïc sinh naêng löïc tö duy saùng taïo, naêng löïc giaûi quyeát vaán ñeà”
Luaät giaùo duïc 2005 (ñieàu 5) quy ñònh “Phöông phaùp giaùo duïc phaûi phaùt huy tính tích cöïc, töï giaùc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc, boài döôõng cho ngöôøi hoïc naêng löïc töï hoïc, khaû naêng thöïc haønh, loøng say meâ hoïc taäp vaø yù chí vöôn leân”.
Chöông trình giaùo duïc phoå thoâng ban haønh keøm theo quyeát ñònh soá 16/2006 – QÑ – BGDÑT ngaøy 5/5/2006 cuûa Boä tröôûng Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo cuõng ñaõ neâu: “Phaûi phaùt huy tính tích cöïc, töï giaùc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh; phuø hôïp vôùi ñaëc tröng moân hoïc, ñaëc ñieåm ñoái töôïng hoïc sinh, ñieàu kieän cuûa töøng lôùp hoïc; boài döôõng cho hoïc sinh phöông phaùp töï hoïc, khaû naêng hôïp taùc, reøn luyeän kó naêng vaän duïng kieán thöùc vaøo thöïc tieãn, taùc ñoäng ñeán tình caûm, ñem laïi nieàm vui, höùng thuù hoïc taäp vaø traùch nhieäm hoïc taäp cho hoïc sinh”.
Phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc laø phöông phaùp giaùo duïc daïy hoïc theo höôùng phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc choáng laïi thoùi quen hoïc taäp thuï ñoäng. Hay phöông phaùp daïy vaø hoïc theo höôùng tích cöïc laø bieán quaù trình daïy hoïc thaønh quaù trình töï hoïc khaùm phaù vaø xaây döïng kieán thöùc cuûa moät ngöôøi hoïc vôùi moät vai troø daãn daét kheùo leùo khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa ngöôøi giaùo vieân.
Quan ñieåm cuûa phöông phaùp tích cöïc hieän nay laø:
Phaûi phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh trong moân hoïc
Boài böôõng cho hoïc sinh phöông phaùp töï hoïc, khaû naêng hôïp taùc, taùc ñoäng ñeán tình caûm, tinh thaàn höùng thuù hoïc taäp cuûa hoïc sinh
Reøn luyeän cho hoïc sinh kó naêng quan saùt, nhaän bieát, so saùnh vaø vaän duïng kieán thöùc vaøo thöïc tieån cuoäc soáng.
Caàn löïa choïn phoái hôïp caùc phöông phaùp moät caùch linh hoaït, saùng taïo phuø hôïp vôùi noäi dung baøi hoïc ñeå taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh hoïc taäp tích cöïc, chuû ñoäng, ñoäc laäp, saùng taïo khaùm phaù, tìm toøi, xaây döïng kieán thöùc môùi veà kinh nghieäm, töø kieán thöùc ñaõ bieát vaø döôùi söï toå chöùc ñieàu khieån cuûa giaùo vieân
Caùc phöông phaùp tích cöïc ñöôïc söû duïng xuyeân suoát trong moãi tieát hoïc nhö:
Tröïc quan: Reøn cho hoïc sinh kó naêng phaân tích thoâng tin treân keânh hình vaø keânh chöõ
Vaán ñaùp tìm toøi: Söû duïng heä thoáng caâu hoûi tìm toøi, caâu hoûi ñònh höôùng phuø hôïp vôùi noäi dung baøi hoïc vaø trình ñoä cuûa hoïc sinh ñeå phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh
Neâu vaø giaûi quyeát vaán ñeà: Laø bieán noäi dung hoïc taäp thaønh moät chuoãi tình huoáng coù vaán ñeà. Giaûi quyeát vaán ñeà naøy thì phaùt sinh vaán ñeà môùi, do ñoù thöôøng xuyeân gaây höùng thuù hoïc taäp cho hoïc sinh
Thaûo luaän nhoùm: Laø phöông phaùp maø trong ñoù giaùo vieân toå chöùc cho hoïc sinh trong cuøng moät nhoùm phaân coâng, thöïc hieän hôïp taùc cuøng giaûi quyeát moät vaán ñeà nhaát ñònh naøo ñoù.
Vieäc vaän duïng phöông phaùp tích cöïc nhaèm giaùo duïc yù thöùc töï hoïc, töï reøn luyeän. Töø ñoù giuùp hoïc sinh töï tin hôn, maïnh daïn hôn, quyeát ñoaùn hôn khoâng chæ trong vieäc chuû ñoäng lónh hoäi kieán thöùc maø coøn caû trong nhöõng lónh vöïc khaùc trong ñôøi soáng xaõ hoäi haèng ngaøy.
Muốn ñaït ñöôïc muïc tieâu daïy hoïc theo phöông phaùp tích cöïc cuûa moân sinh hoïc noùi chung vaø chöông nhieãm saéc theå noùi rieâng, muoán vaän dung nội dung sách giáo khoa có hiệu quả, đạt được mục đích giảng dạy, phát huy tính tích cực chủ động của học sinh giúp các em lĩnh hội tri thức một cách nhẹ nhàng, biết vận dụng toát kiến thức ôû chöông: “ADN vaø gen” một cách khoa học và sáng tạo vào thực tế cuộc sống… thì vieäc söû duïng phöông phaùp tích cöïc trong boä moân sinh hoïc laø raát caàn thieát.
II. Cô sôû thöïc tieån:
1.Thöïc traïng vaán ñeà:
Ñoái vôùi chöông: “ADN vaø gen” laø chöông coù nhieàu thoâng tin môùi vaø khoù, moâ taû veà caáu truùc nhoû beù trong cô theå maø caùc em chöa töøng bieát vaø khoâng theå tröïc tieáp nhìn thaáy maø giaùo vieân laïi chöa phaùt huy heát caùc phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc neân vieäc lónh hoäi kieán thöùc cuûa hoïc sinh ôû chöông naøy thöôøng bò mô hoà, ghi nhôù maùy moùc, hoïc roài queân, khoâng bieát vaän duïng, chaùn hoïc boä moân, … Cuï theå nhö sau:
Ña soá hoïc sinh chöa vaän duïng toát caáu truùc khoâng gian cuûa phaân töû ADN ñeå giaûi baøi taäp
Chöa chæ ra ñöôïc caùc nguyeân taéc cuûa söï töï nhaân ñoâi ADN
Chöa so saùnh ñöôïc quaù trình toång hôïp cuûa ARN vaø quaù trình töï nhaân ñoâi cuûa ADN
Baøi 18 hoïc sinh khoù phaùt hieän ra caùc yeáu toá quyeát ñònh tính ña daïng vaø ñaëc thuø cuûa Proâteâin
Hoïc sinh khoù tieáp thu kieán thöùc treân moâ hình toång hôïp proâteâin
Do nhöõng thöïc traïng treân neân chaát löôïng hoïc sinh ñaït yeáu keùm trong baøi kieåm tra 1 tieát ôû chöông “Nhieãm saéc theå” cuûa naêm hoïc 2007 – 2008 nhö sau:
Lôùp BAØI KIEÅM TRA 1 TIEÁT CHÖÔNG III: ADN vaø gen (08 – 09)
TS Gioûi Khaù TB Treân TB Tæ leä % Yeáu Keùm Döôùi TB Tæ leä %
9A1 37 5 5 10 20 54.1 11 6 17 45.9
9A2 40 3 5 10 18 54.6 14 1 15 55.4
TC 70 8 10 20 38 54.3 25 7 32 45.7
2. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi:
Moân sinh hoïc lôùp 9 haàu nhö caùc kieán thöùc môùi vaø khoù taäp trung nhieàu ôû hoïc kì I nhö: caùc thí nghieäm cuûa Menñen, nhieãm saéc theå, ADN vaø gen, bieán dò… Trong ñoù ADN vaø gen troïng taâm quan troïng nhaát trong phaàn I “Di truyeàn vaø bieán dò”, maø toâi ñaõ coù giaûi phaùp ôû naêm hoïc 2009 - 2010. ADN mang gen ñaây laø di truyeàn sinh hoïc phaân töû, maø di truyeàn hoïc phaân töû maø di truyeàn hoïc phaân töû laø noäi dung caên baûn.
Do kieán thöùc cuûa chöông ADN vaø gen baét ñaàu töø tuaàn 8 töø tuaàn 8 neân toâi tieán haønh thoáng keâ chaát löôïng phaàn kieán thöùc coù lieân quan ñeán chöông trong baøi kieåm tra 1 tieát nhö sau:
 Keát quaû khaûo saùt chaát löôïng ngay töø tuaàn 4 cuûa hoïc kì I naêm 2008 - 2009.
Lôùp KHAÛO SAÙT CHAÁT LÖÔÏNG ÑAÀU NAÊM (08 – 09)
TS Gioûi Khaù TB Treân TB Tæ leä % Yeáu Keùm Döôùi TB Tæ leä %
9A1 35 6 9 10 25 71.4 8 2 10 28.6
9A2 31 3 8 12 23 74.2 7 1 8 25.8
TC 66 9 17 22 48 72.7 15 3 18 27.3
Qua baûng thoáng keâ cho thaáy chaát löôïng hoïc sinh döôùi trung bình cuûa boä moân laø khaù cao neân vieäc vaän duïng phöông phaùp tích trong giaûng daïy cuûa boä moân sinh hoïc noùi chung vaø nhaèm naâng cao chaát löôïng daïy - hoïc ôû chöông “nhieãm saéc theå” noùi rieâng laø raát caàn thieát. Ñoù laø lí do toâi choïn ñeà taøi.
III. Noäi dung:
1. Nhöõng vaán ñeà ñaët ra khi thöïc hieän ñeà taøi:
Töø nhöõng cô sôû lí luaän vaø thöïc traïng nhö ñaõ neâu ôû treân neân vieäc daïy vaø hoïc chöa ñaùp öùng ñöôïc muïc tieâu cuûa chöông neân toâi ñeà ra giaûi phaùp: “Vaän duïng coù hieäu quaû phöông phaùp tích cöïc ñeå daïy chöông ADN vaø gen” trong sinh 9 nhaèm giaûi quyeát ba vaán ñeà ñaët ra nhö sau:
/ Giuùp hoïc sinh lónh hoäi toát caùc kieán thöùc troïng taâm cuûa töøng baøi trong chöông
/ Giuùp hoïc sinh vaän duïng toát kieán thöùc ñeå giaûi baøi taäp
/ Giuùp hoïc sinh heä thoáng hoùa kieán thöùc giöõa caùc baøi trong chöông
2. Giaûi phaùp thöïc hieän:
2.1/ Toùm taét quaù trình thöïc hieän:
Trong töøng baøi, töøng hoaït ñoäng toâi ñeàu phoái hôïp nhuaàn nhuyeãn caùc phöông phaùp nhaèm giuùp hoïc sinh ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa töøng hoaït ñoäng nhö sau:
Söû duïng Phöông phaùp ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà ñeå giôùi thieäu baøi. Ñaët vaán ñeà caàn giaûi quyeát trong baøi hoïc nhaèm loâi cuoán caùc em chuaån bò ñi vaøo hoaït ñoäng khaùm phaù. Khi hoïc sinh giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà cuûa hoaït ñoäng 1 thì toâi laïi tieáp tuïc ñaët vaán ñeà cho hoaït ñoäng 2,…
Söû duïng phöông phaùp tröïc quan: Toâi giôùi thieäu phöông tieän tröïc quan vaø yeâu caàu hoïc sinh quan saùt theo söï höôùng daãn cuûa mình baèng heä thoáng caâu hoûi neâu vaán ñeà ñònh höôùng cho hoïc sinh.
Söû duïng phöông phaùp hoûi ñaùp – tìm toøi: toâi nghieân cöùu kó noäi dung baøi hoïc, döïa vaøo thoâng tin, hình veõ, maãu vaät, hình chieáu, sô ñoà, … maø bieân soaïn heä thoáng caâu hoûi thaät loâgic, thaät tö duy sao cho caùc em thaät söï cuoán huùt vaøo töøng hoaït ñoäng tích cöïc. Töø nhöõng ñeà döôùi söï daãn daét cuûa toâi maø caùc em töï ruùt ra ñöôïc noäi dung baøi hoïc caàn ghi nhôù, bieát vaän duïng kieán thöùc ñeå naâng cao möùc ñoä nhaän bieát (toâi thöôøng söû duïng caâu hoûi daãn nhaèm neâu 1 vaán ñeà naøo ñoù hay ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà khoù thì toâi söû duïng caâu hoûi gôïi môû), coù theá môùi kích thích tö duy, höng phaán cho hoïc sinh trong suoát tieát hoïc.
Söû duïng phöông phaùp thaûo luaän nhoùm: Tuøy theo möùc ñoä khoù deã cuûa töøng noäi dung vaán ñeà maø toâi phaân chia caùc nhoùm khaùc nhau: Nhoùm caëp, nhoùm baøn, nhoùm 6 em, nhoùm 4 em. (vieäc phaân chia nhoùm toâi ñaõ hình thaønh ngay töø ñaàu naêm vaø chæ caàn yeâu caàu thöïc hieän hình thöùc nhoùm laø caùc em töï taùch nhoùm thaät nhanh)
+ Ñoái vôùi vaán ñeà khoù thì toâi söû duïng heä thoáng caâu hoûi ñònh höôùng tröôùc khi thaûo luaän (nhoùm lôùn)
+ Ñoái vôùi nhöõng vaán ñeà ñôn giaûn hôn ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi töï quan saùt, tö duy, thoáng nhaát vôùi nhau ñeå tìm ra ñaùp aùn
+ Giôùi thieäu chuû ñeà: Phaùt hieän noäi dung kieán thöùc caàn tìm
+ Giao nhieäm vuï trong nhoùm, caù nhaân, giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh thöïc hieän nhieäm vuï thaûo luaän, quy ñònh thôøi gian vaø phaân coâng vò trí laøm vieäc cho caùc nhoùm
+ Caùc nhoùm thaûo luaän giaûi quyeát nhieäm vuï ñöôïc giao
+ Ñaïi dieän nhoùm trình baøy keát quaû thaûo luaän cuûa nhoùm. Caùc nhoùm khaùc quan saùt, laéng nghe, chaát vaán, bình luaän vaø boå sung yù kieán
+ Giaùo vieân toång keát vaø nhaän xeùt.
Vaäy vieäc phoái hôïp nhuaàn nhuyeãn caùc phöông phaùp tích cöïc nhö neâu toùm taét ôû treân trong moät baøi daïy laø giaûi phaùp toát nhaát ñeå ñi ñeán thaønh coâng. Sau ñaây laø moät soá baøi minh hoïa trong chöông ADN vaø gen ñöôïc xem laø “môùi vaø khoù”ù.
2.2/ Minh hoïa moät soá baøi daïy theo phöông phaùp tích cöïc:
Vaán ñeà 1: Giuùp hoïc sinh heä thoáng hoùa kieán thöùc giöõa caùc baøi trong chöông
Ví duï 1:
Baøi 8: ADN
Môû baøi: Toâi duøng phöông phaùp neâu vaán ñeà vaø cung caáp theâm nhöõng thoâng tin toái thieåu ñeå hoïc sinh bieát: nhieãm saéc theå laø gì? Taïi sao phaûi hoïc noù?. Ñaây laø nhöõng caáu truùc ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän thaáy trong nhaân teá baøo, chuùng laø nhöõng caáu truùc mang gen vaø nhö vaäy, chaéc chaén chuùng coù vai troø ñoái vôùi söï di truyeàn caùc tính traïng maø chuùng ta böôùc ñaàu tìm hieåu ôû chöôngI.
Hoaït ñoäng 1: Tính ñaëc tröng cuûa boä nhieãm saéc theå
Muïc tieâu: Hoïc sinh neâu ñöôïc tính ñaëc tröng cuûa boä NST ôû moãi loaøi, phaân bieät ñöôïc boä NST löôõng boäi vaø boä NST ñôn boäi
Baèng söï phoái hôïp phöông phaùp tröïc quan vaø thaûo luaän nhoùm toâi söû duïng chính boä nhieãm saéc theå cuûa ruoài giaám ñeå daïy nhöõng kieán thöùc trong muïc naøy. Ñöôïc gaén vôùi moät ví duï cuï theå, nhaèm giuùp hoïc sinh deã hình dung vaø hieåu thaáu ñaùo hôn. Ñaây laø caùch daïy taäp trung höôùng daãn hoïc sinh caùch taùch caùc noäi dung chính töø saùch giaùo khoa. Thöïc hieän nhö sau:
Toâi chia hoïc sinh thaønh caùc nhoùm hoïc taäp, treo tranh veõ (hình 8.1 vaø 8.2)
Yeâu caàu hoïc sinh quan saùt tranh hình 8.1 vaø 8.2 saùch giaùo khoa trang 24, ñoïc caùc thoâng tin ôû trang 24 muïc I thaûo luaän theo nhoùm (6 em) ñeå hoaøn thaønh phieáu hoïc taäp
Caùc nhoùm sau khi thaûo luaän xong trao ñoåi phieáu hoïc taäp cho nhau ñoái chieáu vôùi baûng ñaùp aùn chuaån cuûa giaùo vieân  nhaän xeùt, ñaùnh giaù laãn nhau
Ñaùp aùn
Caâu hoûi Caâu traû lôøi
1. Boä nhieãm saéc theå cuûa ruoài giaám caùi coù bao nhieâu chieác, goàm nhöõng hình daïng naøo?
2.Nhieãm saéc theå trong hình toàn taïi thaønh caëp töông ñoàng hay töøng chieác?
3. Ñaây laø boä nhieãm saéc theå löôõng boäi hay boä nhieãm saéc theå ñôn boäi? Boä nhieãm saéc theå naøy toàn taïi trong loaïi teá baøo naøo?
4.Choïn moät caëp nhieãm saéc theå töông ñoàng baát kì vaø moâ taû soá löôïng, so saùnh hình daïng, kích thöôùc caùc chieác nhieãm saéc theå trong caëp ñoù. Ñieåm khaùc nhau giöõa caùc nhieãm saéc theå trong moät caëp töông ñoàng laø gì?
5.Vieát vaø moâ taû hình daïng caëp nhieãm saéc theå giôùi tính cuûa ruoài giaám ñöïc, ruoài giaám caùi?
6. Boä nhieãm saéc theå ñôn boäi cuûa ruoài giaám seõ coù maáy chieác? Vieát boä nhieãm saéc theå ñôn boäi cuûa ruoài giaám ñöïc, ruoài giaám caùi?
7. Tính ñaëc tröng cuûa boä nhieãm saéc theå ruoài giaám ñöôïc phaân bieät vôùi boä nhieãm saéc theå cuûa nhöõng loaøi khaùc theå hieän ôû nhöõng ñieåm naøo? 1. 8 chieác, goàm: 2 ñoâi hình chöõ V, 1 ñoâi hình haït, 1ñoâi hình que
2. Toàn taïi thaønh töøng caëp töông ñoàng
3. Ñaây laø boä NST löôõng boäi vì chuùng toàn taïi thaønh töøng caëp töông ñoàng vaø toàn taïi trong teá baøo sinh döôõng
4. Toàn taïi thaønh töøng caëp. Giöõa 2 nhieãm trong caëp gioáng nhau veà hình daïng, kích thöôùc nhöng khaùc nhau veà nguoàn goác
5. - Caëp nhieãm saéc theå giôùi tính cuûa ruoài giaám ñöïc goàm 2 chieác khaùc nhau laø XY (khoâng töông ñoàng)
- Caëp nhieãm saéc theå giôùi tính cuûa ruoài giaám caùi goàm 2 chieác gioáng nhau laø XX (töông ñoàng)
6. Boä NST ñôn boäi cuûa ruoài giaám coù 4 chieác:
- Ruoài giaám ñöïc goàm 4 chieác: 3 chieác NST thöôøng vaø 1 chieác NST giôùi tính hoaëc X, hoaëc Y
- Ruoài giaám ñöïc goàm 4 chieác: 3 chieác NST thöôøng vaø 1 chieác NST giôùi tính X
7. Moãi loaøi sinh vaät coù boä nhieãm saéc theå ñaëc tröng veà hình daïng vaø soá löôïng
Sau khi hoïc sinh ñoïc saùch giaùo khoa, thaûo luaän tìm yù traû lôøi, toâi höôùng daãn hoïc sinh heä thoáng hoùa laïi kieán thöùc noäi dung maø caùc em caàn lónh hoäi trong muïc naøy, naâng leân taàm cao môùi, chung cho caùc loaøi nhö sau:
Caëp nhieãm saéc theå töông ñoàng:
+ Soá löôïng
+ Ñieåm gioáng nhau giöõa 2 chieác trong caëp
+ Ñieåm khaùc nhau giöõa 2 chieác trong caëp
Phaân bieät giöõa boä nhieãm saéc theå löôõng boäi vaø boä nhieãm saéc theå ñôn boäi
Chæ tieâu phaân bieät Boä NST löôõng boäi Boä NST ñôn boäi
- Ñöôïc kí hieäu laø n hay 2n?
- Toàn taïi ôû loaïi teá baøo naøo?
- NST toàn taïi thaønh töøng caëp hay chieác
Tính ñaëc tröng cuûa boä nhieãm saéc theå ôû moãi loaøi sinh vaät:
+ Soá löôïng NST trong boä NST löôõng boäi
+ Hình daïng NST
+ Caáu truùc NST
Baèng phöông phaùp hoûi ñaùp tìm toøi phoái hôïp vôùi quan saùt. Yeâu caàu hoïc sinh nghieân cöùu baûng 8 cho bieát:
 Soá löôïng NST trong boä löôõng boäi coù phaûn aùnh trình ñoä tieán hoùa cuûa loaøi khoâng?
Sau ñoù toâi yeâu caàu Hs ñoïc muïc I vaø quan saùt hình 8. 3 (trang 25), ñeå boå sung thoâng tin veà NST
* Ñaët vaán ñeà sang phaàn II
Hoaït ñoäng 2: Caáu truùc cuûa NST
Muïc tieâu: Hoïc sinh lieät keâ ñöôïc caùc thaønh phaàn hoùa hoïc vaø moâ taû ñöôïc caáu truùc hieån vi ñieån hình cuûa NST ôû kì giöõa cuûa nguyeân phaân
Toâi tieáp tuïc söû duïng phöông phaùp quan saùt vaø thaûo luaän nhoùm cho hoaït ñoäng naøy nhö sau:
 Toâi yeâu caàu hoïc sinh quan saùt tranh hình nhieãm saéc theå keùp :
Ñoïc 5 doøng ñaàu muïc II, laáy thoâng tin ñeå chuù thích cho hình 8. 5 SGK / 25 vaøo 2 vò trí a, b
Ñoïc 2 doøng cuoái muïc II, lieät keâ caùc thaønh phaàn hoùa hoïc caáu taïo neân NST
Ñoïc laïi caû muïc II ñeå hình dung moái lieân heä giöõa thaønh phaàn hoùa hoïc vôùi caáu truùc hieån vi cuûa NST
Quan saùt laïi caëp nhieãm saéc theå töông ñoàng ñeå so saùnh vôùi nhieãm saéc theå keùp
Caùc em thaûo luaän theo 6 nhoùm hoaøn thaønh phieáu hoïc taäp baèng caùch ñieàn vaøo coät NST keùp ñeå so saùnh söï khaùc nhau giöõa NST keùp vôùi NST töông ñoàng: (thôiø gian thaûo luaän 3 phuùt)
+ Nhoùm 1, 2 : Soá löôïng
+ Nhoùm 3, 4 : Tính chaát
+ Nhoùm 5, 6 : Caáu taïo
Ñaëc ñieåm phaân bieät NST keùp NST töông ñoàng
Soá löôïng Goàm 2 NST ñoäc laäp gioáng nhau veà hình daïng vaø kích thöôùc
Tính chaát Mang tính chaát 2 nguoàn: 1 chieác coù nguoàn goác töø boá, 1 chieác coù nguoàn goác töø meï
Caáu taïo Hai NST cuûa caëp töông ñoàng hoaït ñoäng ñoäc laäp nhau
Ñaïi dieän caùc nhoùm 1, 3, 5 baùo caùo  nhoùm 2, 4, 6 nhaän xeùt, boå sung
Gv nhaän xeùt vaø hoaøn chænh ñaùp aùn ñuùng ôû baûng ñoái chöùng:
Ñaëc ñieåm phaân bieät NST keùp NST töông ñoàng
Soá löôïng Chæ laø 1 chieác NST goàm 2 croâmatit gioáng nhau, dính nhau ôû taâm ñoäng Goàm 2 NST ñoäc laäp gioáng nhau veà hình daïng vaø kích thöôùc
Tính chaát Chung 1 nguoàn goác: Hoaëc coù nguoàn goác töø boá hoaëc coù nguoàn goác töø meï Mang tính chaát 2 nguoàn: 1 chieác coù nguoàn goác töø boá, 1 chieác coù nguoàn goác töø meï
Caáu taïo Hai croâmatit hoaït ñoäng nhö 1 theå thoáng nhaát Hai NST cuûa caëp töông ñoàng hoaït ñoäng ñoäc laäp nhau
Hoïc sinh söûa chöõa neáu caàn
* Toâi duøng phöông phaùp vaán ñaùp tìm toøi nhaèm giuùp caùc em vaän duïng toát kieán thöùc ñeå giaûi baøi taäp nhö sau:
 Nhieãm saéc theå keùp goàm 2 croâmatit dính nhau ôû taâm ñoäng. Vaäy ôû caëp nhieãm saéc theå töông ñoàng coù croâmatít hay khoâng?
 Xaùc ñònh soá taâm ñoäng ôû caëp nhieãm saéc theå töông ñoàng vaø nhieãm saéc theå keùp?
Hoaït ñoäng 3: Chöùc naêng cuûa nhieãm saéc theå
MT: Hoïc sinh neâu ñöôïc vai troø cuûa NST ñoái vôùi söï di truyeàn caùc tính traïng
Neâu vaán ñeà: Nhieãm saéc theå mang gen. Vaäy nhieãm saéc theå coù vai troø gì ñoái vôùi söï di truyeàn caùc tính traïng?
Muïc naøy toâi yeâu caàu hoïc sinh nghieân cöùu trong saùch giaùo khoa ñeå traû lôøi
Hoaït ñoäng 4: Cuûng coá vaø luyeän taäp
Toâi söû duïng sô ñoà heä thoáng hoùa kieán thöùc cho muïc naøy
Ñeå cuûng coáá laïi kieán thöùc cho hoïc vaø ñeå tieát kieäm thôøi gian hôn toâi cuõng coù theå heä thoáng caùc caâu hoûi treân thaønh 1 baûng vôùi caùc thoâng tin hoïc sinh caàn ñieàn theâm hoaëc tích vaøo thoâng tin ñuùng hoaëc caùc thoâng tin cho saún ñeå ñaùnh giaù khaû naêng lónh hoäi kieán thöùc cuûa hoïc sinh qua tieát daïy baèng caùch thu moät soá baøi laøm nhanh ghi nhaän ñieåm nhaèm ñoäng vieân khích leä caùc em hoïc taäp
Baøi taäp: Choïn caùc cuïm töø: sinh döôõng, töø boá, töøng caëp, gioáng nhau veà hình thaùi, löôõng boäi, trong giao töû ñieàn vaøo choã troáng (…….)Thay cho caùc soá (1, 2, 3 …)ñeå hoaøn chænh caùc caâu sau:
Trong teá baøo … (1) …(teá baøo xoâma), NST toàn taïi thaønh töøng caëp töông ñoàng … (2) …, kích thích. Trong caëp NST töông ñoàng, moät coù nguoàn goác … (3) ... coøn moät coù nguoàn goác töø meï. Do ñoù, caùc gen treân NST cuõng toàn taïi thaønh … (4) .. töông öùng. Boä NST chöùa caùc caëp NST töông öùng goïi laø … (5) … ñöôïc kí hieäu laø (2n). boä NST ... (6)..chæ chöùa moãi NST cuûa caëp töông ñoàng ñöôïc goïi laø ñôn boäi, kí hieäu laø (n)
Ví duï2: Haõy gheùp caùc chöõ caùi a, b, c, d, e ôû coät B cho phuø hôïp vôùi caùc chữ soá 1, 2, 3, 4, 5 ôû coät A
Coät A Coät B Traû lôøi
1. Caëp NST töông ñoàng
2. Boä NST löôõng boäi
3. Boä NST ñôn boäi
4. Caëp NST giôùi tính
5. Tính ñaëc tröng cuûa boä NST ôû moãi loaøi sinh vaät a. Laø veà hình daïng vaø soá löôïng
b. Laø caëp NST gioáng nhau veà hình thaùi, kích thöôùc
c. Laø boä NST chöùa caùc caëp NST töông ñoàng
d. Laø boä NST chöùa moät NST cuûa moãi caëp töông ñoàng
e. Laø NST toàn taïi thaønh töøng caëp töông ñoàng (XX) hoaëc khoâng töông ñoàng (XY)
Vaán ñeà 2: Giuùp hoïc sinh töï moâ taû ñöôïc söï bieán ñoåi hình thaùi, caùc dieãn bieán cô baûn cuûa nhieãm saéc theå qua caùc kì cuûa nguyeân phaân
Ví duï2: Baøi 9 “NGUYEÂN PHAÂN”
Do muïc tieâu caàn ñaït laø hoïc sinh phaûi trình baøy ñöôïc söï bieán ñoåi hình thaùi cuûa NST (ñoùng duoãi xoaén) trong chu kì teá baøo vaø nhöõng dieãn bieán cô baûn cuûa NST qua caùc kì cuûa nguyeân phaân. Neáu söû duïng giaùo aùn ñieän töû thì hoïc sinh coù theå deã daøng lónh hoäi kieán thöùc, maø ñieàu kieän cuûa tröôøng chöa ñuû ñeå thöïc hieän. Neân toâi ñaõ khaéc phuïc baèng söï chuaån bò nhö sau:
Tranh veõ 9.1, 9.2, 9.3 SGK / 27, 28
Tranh veõ caùc kì cuûa chu kì teá baøo taùch rôøi
Baûng trong veà quaù trình nguyeân phaân
Ñaùp aùn baûng 9.2
5 maûnh bìa ghi teân 5 kì
Maùy chieáu
Môû baøi: Cô theå lôùn leân nhôø quaù trình naøo?. Voøng ñôøi cuûa moãi teá baøo coù khaû naêng phaân chia goïi laø gì?söï bieán ñoåi hình thaùi cuûa NST trong chu kì teá baøo nhö theá naøo?. Baøi hoâm nay ta seõ tìm hieåu söï bieán ñoåi hình thaùi NST trong chu kì teá baøo ñaëc bieät laø nhöõng dieãn bieán cô baûn cuûa noù qua caùc kì cuûa nguyeân phaân
Hoaït ñoäng 1: Bieán ñoåi hình thaùi nhieãm saéc theå trong chu kì teá baøo:
* Baèng phöông phaùp tröïc quan vaán ñaùp:
Toâi treo tranh hình 9.1, 9.2 SGK / 27. Giaûi thích: Chu kì teá baøo goàm kì trung gian vaø thôøi gian phaân baøo nguyeân nhieãm hay goïi laø nguyeân phaân. Quaù trình nguyeân phaân bao goàm 4 kì: kì ñaàu, kì giöõa, kì sau vaø kì cuoái
 Chu kì teá baøo xaûy ra maáy giai ñoaïn?
2 giai ñoaïn: Kì trung gian vaø nguyeân phaân
 Neáu coi toaøn boä chu kì teá baøo laø moät ñôn vò thôøi gian, em haõy nhaän xeùt veà thôøi gian dieãn ra kì trung gian?
Kì trung gian chieám thôøi gian nhieàu nhaát
Toâi giôùi thieäu kì trung gian:
+ Laø thôøi kì sinh tröôûng cuûa teá baøo, laø giai ñoaïn chuaån bò tröôùc khi teá baøo tieán haønh nguyeân phaân
+ NST nhaân ñoâi: Daïng sôïi ñôn chuyeån sang daïng sôïi keùp goàm 2 sôïi nhieãm saéc gioáng nhau dính vôùi nhau ôû 1 ñieåm goïi laø taâm ñoäng
Toâi yeâu caàu Hs quan saùt hình 9.2. Giaûi thích: Trong chu kì teá baøo hình thaùi NST cuõng thay ñoåi coù tính chaát chu kì
Yeâu caàu Hs ñoïc thoâng tin muïc I vaø quan saùt laïi tranh hình 9.2 SGK /27, gaïch chaân nhöõng doøng chöõ chæ söï bieán ñoåi hình thaùi cuûa NST coù tính chaát chu kì
Hs thöïc hieän yeâu caàu cuûa Gv. (1 Hs ñoïc thoâng tin ñaõ gaïch chaân  Hs khaùc nhaän xeùt)
* Ñaët vaán ñeà: Möùc ñoä ñoùng, duoãi xoaén cuûa NST qua caùc kì nhö theá naøo?
Toâi yeâu caàu Hs quan saùt hình 9. 2, laøm vieäc caù nhaân ñeå ñieàn vaøo baûng 8 SGK/27. (Gv ghi ôû goùc baûng caùc töø gôïi yù: Ít, nhieàu, nhieàu nhaát, cöïc ñaïi)
Hs hoaøn thaønh baûng  1 Hs baùo caùo  Hs khaùc nhaän xeùt, boå sung
Toâi goïi 1 Hs leân baûng trình baøy laïi treân tranh söï bieán ñoåi hình thaùi cuûa NST trong chu kì teá baøo
Toâi hoaøn chænh noäi dung ghi baèng caâu hoûi: Qua caùc kì cuûa quaù trình phaân baøo, hình thaùi NST coù maáy daïng ñieån hình?
 Gv neâu vaán ñeà sang phaàn II:
Hoaït ñoâng 2: Nhöõng dieãn bieán cô baûn cuûa NST trong nguyeân phaân:
Gv giôùi thieäu:
+ Quaù trình nguyeân phaân xaûy ra ôû teá baøo sinh döôõng, teá baøo sinh duïc sô khai, hôïp töû

* Baèng phöông phaùp tröïc quan, vaán ñaùp vaø thaûo luaän nhoùm ñeå hoaøn thaønh baûng 9.2 tieán haønh nhö sau:
Toâi chieáu phim trong giôùi thieäu toaøn boä 4 kì:
+ Chieáu phim trong. Giôùi thieäu kì ñaàu: