Dạy học phần làm văn và yêu cầu đổi mới dánh giá

Hải Phòng 25-7-2008

Dạy học phần Làm văn
và yêu cầu đổi mới đánh giá



Đỗ Ngọc Thống

Các nội dung lớn

1) Dạy học phần Làm văn
Nội dung LV 12 nâng cao
Phương pháp dạy học LV
2) Yêu cầu kiểm tra-đánh giá
Định hướng chung
Biên soạn đề kiểm tra thường kì
Ôn và thi cuối cấp


Một số yêu cầu chung
khi dạỵ làm văn 12 nâng cao
1. N¾m ®­îc Nh÷ng néi dung tæng qu¸t vµ c¸c ®iÓm ®æi míi cña CT, SGK Ng÷ v¨n
(Đ· nªu BDGV10,11)
Vai trß cña LV trong ch­¬ng tr×nh NV
CÊu tróc néi dung cña phÇn LV THPT
Quan niÖm míi vÒ ®Ò v¨n, kiÓu bµi vµ thao t¸c
§æi míi ph­¬ng h­íng d¹y LV
C¸c néi dung ®· häc vÒ v¨n NL ë c¸c líp d­íi
CÊu tróc néi dung phÇn lµm v¨n trong s¸ch NV 10 vµ 11
Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ ph©n cÊp tÇng bËc cña chóng
2. N¾m ®­îc nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt cña hai phÇn LV ChuÈn vµ N©ng cao
Sè tiÕt häc NC nhiÒu h¬n do sè giê 4/t vµ 3/t, tiÕt dµnh cho LV NC nhiÒu h¬n
NC cã thªm mét sè ND:
+ NLVH&NLXH, KiÓu kÕt cÊu, Lùa chän L§
+ C¸c bµi vÒ kÜ n¨ng viÕt kÜ h¬n,
+ LuyÖn tËp nhiÒu h¬n, bµi KT nhiÒu h¬n
+ D¹ng bµi vµ ®Ò v¨n ®a d¹ng h¬n,
C¸ch thÓ hiÖn vµ triÓn khai ND kh¸c nhau
3. Thấy và hiểu được mạch tích hợp ngang của ba phần trong NV12
4. Nắm được cấu trúc các ND lớn
Tập I: Tæng kÕt c¸c d¹ng bµi nghÞ luËn d­íi h×nh thøc luyÖn tËp
Tập II: Tæng kÕt vÒ kÜ n¨ng viÕt bµi v¨n dưới hình thức lí thuyết
Ph©n biÖt d¹ng ®Ò NL vÒ mét vÊn ®Ò x· héi trong TPVH víi NL vÒ mét t­ t­ëng ®¹o lÝ vµ NL vÒ mét hiÖn t­îng ®êi sèng
Phân biệt kĩ năng diễn đạt và kĩ năng trình bày
5. PHân loại Các nhóm bài lớn

1) Nhóm bài lí thuyết văn NL
2) Nhóm bài luyện tập
3) Nhóm bài kiểm tra và trả bài
4) Nhóm bài một số kiểu văn bản khác
5 Nhóm bài tổng kết và ôn tập về làm văn

Một số vấn đề cụ thể
Phân loại đề nghị luận
đề NL được phân theo tiêu chí nội dung nghị luận thành hai cấp độ: Loại > Dạng
Loại NLXH có 3 dạng:
+ NL về một tư tưởng, đạo lí, lối sống,...
+ NL về một hiện tượng đời sống.
+ NL về một vấn đề xã hội trong TPVH
Loại NLVH có 3 dạng:
+ NL về một bài thơ, đoạn thơ
+ NLvề một tác phẩm, đoạn trích van xuôi.
+ NL về một ý kiến bàn về VH
Vận dụng kết hợp các Phương thức biểu đạt và các thao tác NL
Phân biệt PT biểu đạt và TT lập luận
Trong bài văn thường có một PT biểu đạt chính + Các PT kết hợp; Trong bài NL có vài thao tác LL chính + các thao tác khác
Việc vận dụng thao tác nào là do ND vấn đề của đề bài đặt ra.
HS được luyện tập ở 2 bài và thực hành vận dụng trong tất cả các bài viết ở lớp 12.
Nhóm bài lí thuyết
Bao gồm các bài:
NLVH và NLXH
Các kiểu kết cấu của bài văn NL
Kết hợp các thao tác lập luận
Kết hợp các phương thức biểu đạt
Lựa chọn luận điểm
Sử dụng luận cứ
Mở bài, Thân bài, Kết bài
Diễn đạt
Hình thức trình bày
Lưu ý
Thực chất là hệ thống hoá lại một số kiến thức và kĩ năng làm bài văn đã học, đã làm.
Chú ý tính chất tích hợp giữa VH và LV
Phân biệt nội dung và cấp độ của một số thuật ngữ: thao tác lập luận và phương thức biểu đạt. Luận đề; luận điểm, luận cứ và lập luận; mở bài, thân bài, kết bài ; diễn đạt và hình thức trình bày
Nhóm bài luyện tập
Bao gồm các bài
Tóm tắt văn bản nghị luận,
NL về một bài thơ, đoạn thơ,
NL về một ý kiến bàn về văn học,
NL về một TP, đoạn trích văn xuôi,
NL về một tư tưởng đạo lí,
NL về một hiện tượng đời sống,
NL về một vấn đề trong TPVH.
Lưu ý
Lí thuyết đã học, qua luyện tập mà củng cố lí thuyết. Chỉ nêu đề + hướng dẫn HS thực hiện: tìm hiểu đề, hình thành luận điểm, viết bài, đoạn văn.
Giúp HS làm tốt các bài kiểm tra :
Khi LTNL về một đoạn thơ, bài thơ sau đó HS phải viết bài số 2 NL về một đoan thơ, bài thơ.
Khi LTNL về một ý kiến bàn về văn học, thì bài viết số 3 yêu cầu viết bài NL về một ý kiến bàn về văn học ( về thơ).
Nhóm bài kiểm tra và trả bài
9 bài viết: 2 bài KTTH, 6 bài KT thường kì ( 3 NLXH + 3 NLVH) và 1 bài KTVH
Có ba bài kết hợp hình thức TN với TL.
Bài KTVH không có câu NLXH. Còn hai bài KTTH cố gắng để có cả NLVH và NLXH.
Phân bố ND các bài viết hướng tới mục đích tích hợp và cân đối giữa NLVH và NLXH. Chú ý vị trí của mỗi bài viết.
Mỗi bài KT: 4 đến 6 đề (đề mở + đề truyền thống) với nhiều ND, đề tài khác nhau. GV có thể sử dụng, cũng có thể tự ra đề khác.
Do yêu cầu hình thành và rèn luyện kĩ năng nên quy trình dạy học lặp lại ở tất cả các giờ trả bài, chỉ khác ở ND đề cụ thể.
GVcho HS phân tích đề đã viết + lưu ý liên hệ, so sánh với các đề văn đã nêu ở mỗi bài viết để làm sáng tỏ mỗi dạng bài đã học.
Một số kiểu văn bản khác
Về thuật ngữ văn bản HC- CV
Phát biểu theo chủ đề và phát biểu tự do, Đề cương diễn thuyết, VB tổng kết ( Tổng kết tri thức) không phải HC-CV
Lí do ghép phát biểu theo chủ đề và phát biểu tự do thành một bài
Chú ý về văn bản tổng kết ( nghĩa rộng)
Nhóm bài tổng kết và ôn tập
Ôn tập nhằm giúp HS chú ý một số vấn đề vừa học trong một thời gian ngắn :
Chủ yếu nêu các câu hỏi giúp HS có phương hướng ôn luyện đúng trọng tâm
Tổng kết ở lớp 12 là tổng kết cả ba năm
Nhiệm vụ của phần LV
Nội dung LV và sự phân bố ở các lớp
Quan hệ giữa LV-VH và TV


Về phương pháp dạy học
Làm văn
Các ND đã nêu ở lớp 11
Một số nguyên tắc chung (5 NT)
Bảy điểm cần lưu ý về PPDH LV
Chú ý nguyên tắc tích hợp
Đề cao và ưu tiên thực hành
Dạy cách nghĩ và cách thể hiện suy nghĩ
Tích cực ứng dụng phương tiện hiện đại
Đa dạng hoá các hình thức luyện tập
Linh hoạt và sáng tạo với bước lên lớp
Quy trình bốn bước DH LV
Xác định PPDH Làm văn
Hai câu hỏi xác định PPDH:
Môc ®Ých cña d¹y häc lµ g×? ( What is the purpose of teaching? )
Nh÷ng con ®­êng nµo tèt nhÊt ®Ó ®¹t ®­îc M§ Êy ? (What are the best ways of achieving these purposes?)
PPDH Lµm v¨n
D¹y c¸ch suy nghÜ vµ c¸ch diÔn ®¹t suy nghÜ
VËn dông linh ho¹t c¸c PP cô thÓ
B¶o ®¶m quy tr×nh nh»m tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cña HS, SGK lµ VB cÇn ®äc-hiÓu
Quy trình bốn bước
1. Cung c?p v� hu?ng d?n HS khai thỏc TT:
Thụng tin c?a b�i h?c: SGK + ngu?i d?y cung c?p + ngu?i h?c t? khai thỏc t? nhi?u ngu?n khỏc nhau ? Cách khai thác TT.
C?n coi b�i h?c trong sỏch l� m?t van b?n m� HS c?n d?c-hi?u, d? khai thỏc TT
Quan sỏt v� nh?n xột b�i h?c:
B�i h?c nờu lờn v?n d? gỡ ?
Cú m?y ph?n, n?i dung co b?n, quan h? c?a cỏc ph?n?
Nh?ng tt n�o quan tr?ng? TT ?y n?m trong ph?n n�o ?
Cung c?p thờm tt t? nhi?u ngu?n khỏc nhau
2. Tổ chức HS phân tích và xử lí TT
Y/C phân tích và xử lí tt được nêu trong SGK dưới dạng các BT và câu hỏi hướng dẫn học bài
HS tự tìm hiểu, tự phân tích, lí giải để rút ra những nhận xét và kết luận bước đầu mang tính cá nhân / tổ nhóm
Mục tiêu: không chỉ chú ý đến kết quả phân tích và xử lí TT mà còn hình thành và rèn luyện cách phân tích và xử lí TT.
3. Hu?ng d?n HS tranh lu?n, trao d?i
Cá nhân hoặc tổ nhóm trình bày kết quả đã tìm hiểu với hai mức độ :
Nội dung đã tìm hiểu, phân tích là gì ?
Điều đó dựa trên cơ sở nào ?
GV yêu cầu, động viên HS trao đổi, tranh luận "phản biện" về các nội dung đã nêu
Hướng dẫn HS tự rút ra kết luận cho chính mình.
4. Bổ sung, điều chỉnh và hoàn thiện
kết luận
Kết luận HS tự rút ra là rất quan trọng
Nhiều vấn đề khoa học, nhất là các thuật ngữ / khái niệm, phải hiểu chính xác và thống nhất.
GV cần bổ sung, điều chỉnh nhằm hoàn chỉnh kết luận mà HS vừa tự rút ra bằng nhiều cách:
Yêu cầu HS xem lại nhận xét, kết luận đó
Đưa ra ý kiến và đề nghị HS trao đổi thêm
Phân tích,"phản biện"lại những nhận xét, kết luận chưa đúng
Ý nghĩa và tác dụng
GV không làm thay, chỉ là người tổ chức hướng dẫn
HS làm nhiều, tự mình tìm hiểu để rút ra nhận xét, kết luận, học qua làm
Hướng tới người học và dạy cách thức, hình thành phương pháp học
Bảo đảm tính dân chủ, tránh áp đặt và ban phát chân lí một chiều, khuyến khích được trí tuệ tập thể, tinh thần hợp tác, làm việc theo nhóm…
Vận dụng vào dạy học LV
Dạng bài lí thuyết
Dạng bài thực hành
( kể cả giờ trả bài )
VỊ kiĨm tra - ��nh gi� v�
�n t�p cu�i c�p THPT

D?nh hu?ng chung
1) D�nh gi� d�ng nang l?c ng? van:
Nang l?c ti?p nh?n van b?n:
- N?m du?c ND b? n?i: chi ti?t c? th?, c?t truy?n...
- Hi?u du?c � nghia c?a VB ( m?ch ng?m)
- Th?y du?c gi� tr? c?a hình th?c bi?u d?t
- Bi?t t? d?c-hi?u c�c van b?n c�ng lo?i
Nang l?c t?o l?p van b?n ( nĩi v� vi?t):
- Bi?t suy nghi tru?c m?t v?n d? c?a XH ho?c VH
- Di?n d?t suy nghi m?t c�ch r� r�ng, chính x�c
- N?m du?c y�u c?u c?a m?t b�i van: ND&HT
- Bi?t vi?t m?t b�i van theo y�u c?u

2) Dỏnh giỏ m?t cỏch to�n di?n:
Ki?n th?c v� ki nang van h?c:
- Tỏc ph?m, van h?c s?, lớ lu?n van h?c
- Ki nang phõn tớch, c?m th? ( ti?p nh?n) van h?c
Ki?n th?c v� ki nang ti?ng Vi?t:
- Nh?n di?n du?c cỏc don v? ti?ng Vi?t
- Hi?u vai trũ c?a cỏc don v? TV trong núi v� vi?t
- V?n d?ng du?c: dỳng v� sỏng t?o
Ki?n th?c v� ki nang l�m van
- Cỏc ki?u van b?n: d?c di?m v� cỏch l�m
- H? th?ng ki nang l�m van:
- Th?c h�nh vi?t b�i van, do?n van
- Chỳ tr?ng c? NLVH v� NLXH

3) Dỏnh giỏ m?t cỏch khỏch quan:
H?n ch? tớnh ch? quan
- Bi?t tụn tr?ng ý ki?n khỏc mỡnh
- Trỏnh ỏc c?m, d?nh ki?n
D?i m?i cỏch d? t? lu?n
- Da d?ng hoỏ cỏch nờu v?n d? ( cỏch h?i, d? m?)
- Chỳ ý cỏc d? t�i g?n gui, thi?t th?c
- Tang cu?ng lớ gi?i, sỏng t?o; h?n ch? chộp van m?u

K?t h?p v?i hỡnh th?c tr?c nghi?m KQ
- Nh?n th?c dỳng vai trũ v� tỏc d?ng c?a TNKQ
- Bi?t xõy d?ng cõu h?i TNKQ
- V?n d?ng dỳng lỳc, dỳng ch? TNKQ

4) Quy trỡnh chung
Xỏc d?nh m?c dớch ki?m tra
Xỏc d?nh yờu c?u v� m?c d?
N?i dung
Th?i gian
Xỏc d?nh hỡnh th?c ki?m tra
KTmi?ng hay vi?t ?
T? lu?n hay tr?c nghi?m; k?t h?p TL &TN ?
Xõy d?ng d? ki?m tra
D? t? lu?n v� nh?ng luu ý c?n thi?t
D? tr?c nghi?m v� nh?ng l?i nờn trỏnh
Dỏp ỏn v� bi?u di?m
Ki?m tra l?i l?n cu?i

Về nội dung ôn tập-kiểm tra
I/ Văn học:
1. Những hiểu biết về tác phẩm:
- Hoàn cảnh sáng tác
- Nội dung: viết về cái gì ? Có những nhân vật nào ?
- Hình thức biểu đạt: thể loại và các yếu tố hình thức nổi bật ( vần, nhịp, từ ngữ, tu từ.)
- ý nghĩa: Nói được điều gì? Nói như thế nào?
- Những câu thơ, đoạn văn hay trong văn bản
- Những đóng góp của TP : ND & NT ? Đặt trong quá trình VH để so sánh và đánh gía.

Về nội dung ôn tập-kiểm tra
I/ Văn học:
2. Những hiểu biết về tác giả:
- Năm sinh và thời đại tác giả sống
- Quê hương và gia đình
- Con người tác giả ( tính cách, cá tính.)
- Sự nghiệp VH: các giai đoạn lớn, TP lớn.
- Những nội dung lớn bao trùm
- Những đặc sắc nghệ thuật
- Vị trí và đóng góp của tác giả: đặt trong
quá trình VH, so sánh với các tác gia khác.


Về nội dung ôn tập-kiểm tra
I/ Văn học:
3. Những hiểu biết về giai đoạn văn học:
- Bối cảnh lịch sử
- Các xu hướng và trào lưu VH
- Những nội dung lớn bao trùm
- Thành tựu nghệ thuật nổi bật
- Vai trò và những đóng góp của giai đoan VH: đối với dân tộc và sự tiến bộ nghệ thuật
4. Những hiểu biết về LLVH
- Một số khái niệm thuật ngữ cơ bản
- Các bài hướng dẫn đọc hiểu: đọc thơ, đọc truyện, đọc kịch, đọc văn nghị luận.

II/ TiÕng ViÖt:
1. VÒ c¸c ®¬n vÞ TV:
- Ng÷ ©m, tõ vùng, ng÷ ph¸p, ®o¹n v¨n
- NhiÖm vô vµ vai trß, t¸c dông cña chóng
2. VÒ phong c¸ch ng«n ng÷
- §Æc ®iÓm cña mçi PCNN
- ý nghÜa vµ t¸c dông
3. VÒ giao tiÕp
- C¸c yÕu tè c¬ b¶n
- Vai trß vµ ý nghÜa
4. Mét sè vÊn ®Ò kh¸c:
- LSTV vµ B¶o vÖ sù trong s¸ng cña TV
III/ Lµm v¨n:
1. §Æc ®iÓm c¸c kiÓu v¨n b¶n:
- C¸c kiÓu VB ®· häc ë c¸c líp d­íi
- NhËn diÖn ®­îc c¸c kiÓu VB ®ã
2. C¸ch lµm c¸c kiÓu VB
- C¸ch lµm
- VËn dông kÕt hîp c¸c ph­¬ng thøc biÓu ®¹t vµ c¸c thao t¸c nghÞ luËn
3. V¨n nghÞ luËn
- C¸c d¹ng ®Ò NLXH vµ NLVH
- C¸ch lµm mçi d¹ng ®Ò
4. V¨n b¶n HC-CV vµ c¸c VB kh¸c

Những vấn đề cần chú ý
Phạm vi ND:
Lớp 11 và 12 + TP ngoài chương trình ( lâu dài)
Văn học VN là chính
Văn học nước ngoài ( tỉ lệ nhỏ)
Tiếng Việt ( ứng dụng trong bài viết+
KT kiến thức khi áp dụng trắc nghiệm)
Làm văn ( qua ứng dụng- bài viết)
Hình thức:
Tự luận là chính
TN và ý nghiã của TN trong học tập, kiểm tra
Nhiều câu
LLVH và LSVH
Giúp làm tốt
bài thi