Day hoc kien tao

DẠY HỌC KIẾN TẠO TRONG NHÀ TRƯỜNG PHỔ THÔNG
MỞ ĐẦU

Xu h­íng ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn nay lµ lµm thóc ®Èy m¹nh mÏ c¸c ho¹t ®éng nhËn thøc ë häc sinh, h­íng häc sinh tiÕp cËn víi ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc bé m«n vµ hình thµnh ë hä thÕ giíi quan khoa häc. Mét trong những kiÓu d¹y häc có thể đáp ứng được yêu cầu đó là d¹y häc kiÕn t¹o.
DẠY HỌC KIẾN TẠO TRONG NHÀ TRƯỜNG PHỔ THÔNG
Quan niệm ban đầu của học sinh
1.1. Khái niệm
Quan niệm ban đầu của học sinh về một sự vật, hiện tượng là quan niệm mà học sinh có được về sự vật và hiện tượng đó trước khi học ở nhà trường.
1.2. Cơ sở hỡnh thành quan niệm ban đầu của HS
- Cơ sở tâm lý
- Cơ sở kinh tế, van hoá xã hội
1.3. Các con đường hỡnh thành nên quan niệm ban đầu của HS
- Qua trải nghiệm.
- Qua truyện cổ tích, ngụ ngôn, sách báo, phim ảnh.
- Qua học tập ở nhà trường.
1.4. Dặc điểm của các quan niệm ban đầu của HS

- Quan niệm ban đầu của học sinh là hệ thống nh?ng kiến thức, kĩ nang được mã hoá bởi ngôn ng? để thuận tiện hơn trong giao tiếp xã hội.
- Quan niệm ban đầu thực chất là nh?ng biểu tượng chung đi từ cụ thể đến trừu tượng và nó thực sự được phát triển một cách tự do, ngẫu hứng.
- Quan niệm ban đầu nói chung là nh?ng quan niệm chưa đầy đủ và sai lầm.
- Sự sai lầm trong quan niệm của học sinh còn được hỡnh thành bởi sự nhầm lẫn nh?ng nghĩa chung của các từ với nghĩa lí học của các từ đó, hoặc là do sự kém hiểu biết nghĩa lí học của từ.

1.5. Vai trò của quan niệm đối với dạy học

- Trong học tập người học thường xét đoán dựa trên cơ sở nh?ng quan niệm, kiến thức đã có. Họ thường giải thích cái mới bằng cách đồng hoá với các phạm trù đã biết và điều ứng các cấu trúc tâm trí cũ cho phù hợp với thông tin mới.
- Dù quan niệm của học sinh là sai lầm thỡ nó cũng là cơ sở để tạo nên nh?ng ý tưởng của học sinh và là cơ sở d? liệu quan trọng để giáo viên hoạch định chiến lược tổ chức hoạt động xây dựng kiến thức khoa học cho học sinh.
2. Lý thuyÕt kiÕn t¹o trong d¹y häc
2.1. Lý thuyÕt kiÕn t¹o nhËn thøc
2.1.1. Những luËn ®iÓm c¬ b¶n cña J.Piaget vÒ nhËn thøc
Häc tËp lµ qu¸ trình c¸ nh©n hình thµnh c¸c tri thøc cho mình. Đã lµ qu¸ trình c¸ nh©n tæ chøc hµnh ®éng tìm tßi, kh¸m ph¸ thÕ giíi bªn ngoµi vµ cÊu t¹o l¹i chóng bởi mét hệ thống c¸c thao t¸c hay sơ đồ nhận thức. Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ ®­îc hiÓu lµ sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng thao t¸c. Thao t¸c n¶y sinh tõ hµnh ®éng cã ®èi t­îng bªn ngoµi nh­ng ®èi t­îng cña nã kh«ng ph¶i lµ những sù vËt thùc, mµ lµ những hình ¶nh, biÓu t­îng, ký hiÖu.
Qu¸ trình ®iÒu øng
ĐiÒu øng ng­îc víi ®ång ho¸, lµ t¸c ®éng cña m«i tr­êng ®Õn chñ thÓ, lµm cho chñ thÓ ph¶i biÕn ®æi vµ thÝch øng c¸c cÊu tróc nhËn thøc ®èi víi m«i tr­êng. Qu¸ trình ®iÒu øng ®ßi hái chñ thÓ thÝch øng víi yªu cÇu cña m«i tr­êng b»ng c¸ch biÕn ®æi cÊu tróc cña mình.
Qu¸ trình ®ång ho¸
Đång ho¸ lµ t¸c ®éng cña chñ thÓ ®Õn m«i tr­êng, thu nhËn th«ng tin tõ m«i tr­êng sèng cña chñ thÓ, xö lý th«ng tin ®ã tõ c¸i vèn cÊu tróc nhËn thøc ®· tiÕp thu ®­îc tõ tr­íc. Qu¸ trình ®ång ho¸ gióp chñ thÓ tÝch hîp ®­îc c¸c th«ng tin tõ m«i tr­êng vµo c¸c th«ng tin vµ kiÕn thøc ®· cã tõ tr­íc ®ã.
2.1.2. Luận điểm kiến tạo của Vygotsky
Theo Vygotsky tư duy nảy sinh từ hoạt động thực tiễn, được biểu hiện bởi lời nói, ngôn ng?.
Vygotsky phân biệt hai loại khái niệm: Khái niệm thông thường và khái niệm khoa học.
Theo Vygotsky, mức độ lĩnh hội khái niệm thông thường chỉ rõ trỡnh độ phát triển hiện thời của trẻ, còn mức độ lĩnh hội khái niệm khoa học chỉ rõ vùng phát triển gần nhất của trẻ. Khái niệm thông thường thực sự được phát triển một cách tự do, ngẫu hứng. Khái niệm khoa học thâm nhập vào ý thức trẻ em trong quá trỡnh dạy học, và "Dạy học chỉ tốt khi nó đi trước sự phát triển".
2.2. Kiến tạo can bản
Kiến tạo can bản bắt đầu từ giả thiết: kiến thức không phải là vật chất, nó được định rõ trong đầu của mỗi người, được con người biết trên cơ sở trải nghiệm của chính mỡnh.
Các nhà kiến tạo can bản cho rằng, tri thức được kiến tạo một cách cá nhân thông qua cách thức hoạt động của mỗi cá nhân mà người khác không thể thâm nhập.

Von Glaserfeld (1984, 1989) cho rằng:
- Kiến thức là kết quả của hoạt động kiến tạo của chính chủ thể nhận thức v� không th? tồn tại bên ngoài chủ thể nhận thức.
- Kiến thức không phải nhận được một cách bị động mà được chủ thể nhận thức chủ động xây dựng lên.
- Chức nang của nhận thức là khả nang thích nghi và tạo nên kinh nghiệm thế giới, không phải là khám phá thực tế thế giới.
Nghiên cứu các luận điểm về kiến tạo cơ bản ta đi đến nhận xét sau:
KiÕn t¹o căn b¶n kh¼ng ®Þnh ng­êi häc ®ãng vai trß chñ ®éng trong qu¸ trình nhËn thøc. Ng­êi häc tù x©y dùng nªn kiÕn thøc cho mình trong qu¸ trình häc tËp.
Tuy nhiªn, theo c¸ch häc nµy kiÕn thøc mµ ng­êi häc thu ®­îc nãi chung mang tÝnh c¸ nh©n, c« lËp vµ thiÕu tÝnh x· héi.
2.3. KiÕn t¹o x· héi
Theo quan ®iÓm kiÕn t¹o x· héi, mçi c¸ nh©n n»m trong mét hoµn c¶nh x· héi cã mét nÒn văn ho¸ x· héi víi mét lÞch sö văn ho¸ nhÊt ®Þnh do ®ã kiÕn thøc mµ hä x©y dùng ®­îc mang tÝnh x· héi. Qu¸ trình nhËn thøc cña hä lu«n x¶y ra những qu¸ trình t­¬ng t¸c x· héi, qu¸ trình Êy x¶y ra c¶ trong ý nghÜ vµ hµnh ®éng. T­¬ng t¸c x· héi ®ãng vai trß quan träng trong viÖc x©y dùng kiÕn thøc cña mçi c¸ nh©n.
Kiến tạo xã hội xem xét cá nhân trong mối quan hệ chặt chẽ với các lĩnh vực xã hội. Kiến tạo xã hội không xem xét tiềm nang tư duy của cá nhân một cách cô lập mà xét nó trong sự tương tác với môi trường và sự đối thoại. Tư duy được xem là một phần của hoạt động mang tính xã hội của cá nhân.
2.4. Lý thuyÕt kiÕn t¹o vµ d¹y häc
2.4.1. Quan niÖm vÒ d¹y häc kiÕn t¹o
Theo Mc’Obrien vµ Brandt (1997): "KiÕn t¹o lµ mét c¸ch tiÕp cËn "d¹y" dùa trªn nghiªn cøu vÒ viÖc "häc" víi niÒm tin r»ng: Tri thøc ®­îc kiÕn t¹o nªn bëi mçi c¸ nh©n ng­êi häc sÏ trë nªn vững ch¾c h¬n rÊt nhiÒu so víi viÖc nã ®­îc nhËn tõ ng­êi kh¸c".
Theo Von Glaserfeld nền tảng của lý thuyết kiến tạo trong dạy học gồm một số luận điểm cơ bản sau:
- Tri thức được tạo nên một cách tích cực bởi chủ thể nhận thức chứ không phải tiếp thu một cách thụ động từ bên ngoài.
- Nhận thức là một quá trỡnh thích nghi và tổ chức lại thế giới quan của mỗi người. Nhận thức không phải là khám phá một thế giới độc lập đang tồn tại bên ngoài ý thức của chủ thể.�
- Kiến thức và kinh nghiệm mà cá nhân thu nhận phải "tương xứng" với nh?ng yêu cầu mà tự nhiên và xã hội đặt ra.
- Theo Glaserfeld việc xây dựng kiến thức mới theo lí thuyết kiến tạo được thực hiện theo chu trỡnh: Dự báo ? Kiểm nghiệm ? Thất bại ? Thích nghi ? Kiến thức mới.
Từ cơ sở của lý thuyết kiến tạo, có thể nói:
- Kiến tạo là một lý thuyết nhận thức có ý nghĩa quan trọng đối với việc học, nó đưa ra sự giải thích cách con người học các kiến thức tự nhiên, xã hội như thế nào.
- Kiến tạo nhấn mạnh tầm quan trọng của kiến thức, lòng tin và nh?ng kỹ nang của một cá nhân. Hoạt động học trong kiến tạo được thiết lập, mô tả bởi sự trao đổi tích cực, sự điều tra, nêu vấn đề và giải quyết vấn đề và hợp tác với nh?ng người khác chứ không phải là cá nhân tự khám phá kiến thức.
2.4.2. Môc tiªu cña d¹y häc kiÕn t¹o
D¹y häc kiÕn t¹o h­íng tíi c¸c môc tiªu sau:
- Häc sinh x©y dùng ®­îc kiÕn thøc khoa häc một cách vững chắc cùng các kĩ năng.
- Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o vµ tinh thÇn hîp t¸c trong häc tËp cña häc sinh.
- RÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn năng lùc t­ duy, năng lùc thùc hµnh cña häc sinh.
- Dạy học sinh biết tự học, tự nghiên cứu
2.4.3. Những nguyªn t¾c chung ®èi víi d¹y vµ häc kiÕn t¹o
Đèi víi gi¸o viªn :
• KhuyÕn khÝch vµ chÊp nhËn tÝnh ®éc lËp, s¸ng t¹o cña HS.
• Sö dông nguyªn gèc những c¬ së ban ®Çu víi những thao t¸c, sù céng t¸c vµ những ho¹t ®éng vËt chÊt cña HS.
• Sö dông những thuËt ngữ chuyªn m«n liªn quan ®Õn nhËn thøc nh­ : Ph©n lo¹i, ph©n tÝch, dù ®o¸n, x©y dùng (t¹o nªn) khi x©y dùng khung nhiÖm vô.
. Cho phép HS phản ứng lại sự điều khiển bài học, xoay xở với nh?ng hoạch định dạy học và bằng lòng thay đổi.
. Diều tra nh?ng hiểu biết, nh?ng quan niệm của HS và phân loại chúng.
. Khuyến khích HS đi tới nh?ng thoả thuận trong trao đổi với GV và bạn học.
. Khuyến khích HS phát vấn, suy nghĩ nhiều để hỏi, sử dụng nh?ng câu hỏi mở và khuyến khích HS hỏi lẫn nhau.
. Tỡm hiểu kỹ càng nh?ng tiềm ẩn trong nh?ng câu trả lời của HS.
. Chú ý tới nh?ng kinh nghiệm của HS trong đó có thể tiềm ẩn nh?ng mâu thuẫn với giả thuyết và khuyến khích họ thể hiện.
. Dứng trước nh?ng câu hỏi, GV cần cho HS một thời gian suy nghĩ để trả lời. Cung cấp thời gian cho HS xây dựng nh?ng mối quan hệ và phát biểu chúng bằng lời.
. Nuôi dưỡng nh?ng suy nghĩ có tính tò mò tự nhiên của HS trong quá trỡnh học tập.�
Đèi víi häc sinh :
• Ng­êi häc cã nhiÒu ý t­ëng. C¸c ý t­ëng nµy cã thÓ rÊt kh¸c víi quan niÖm khoa häc. VÝ dô, trÎ em cho r»ng :
- ¸nh s¸ng vÒ ban ®ªm ®i xa h¬n ban ngµy.
- VËt nÆng r¬i nhanh h¬n vËt nhÑ.
• Ng­êi häc cã nhu cÇu vµ khao kh¸t muèn béc lé ý t­ëng cña mình.
• Ng­êi häc muèn ®­îc quan s¸t những gì hä ®ang muèn tìm hiÓu. VÝ dô: HS muèn thÊy t¸c dông tõ cña dßng ®iÖn xoay chiÒu khác tác dụng đó của dòng điện một chiều thế nào.
• Ng­êi häc cÇn sù trî gióp tõ phÝa c¸c b¹n hoÆc GV.
• Ng­êi häc cÇn ®­îc biÕt hä häc gì.
• Ng­êi häc tù quyÕt ®Þnh niÒm tin cña hä.
2.4.4. Vai trß cña gv, hs trong d¹y häc kiÕn t¹o
a- Vai trß cña gv trong líp häc kiÕn t¹o:
Trong líp häc kiÕn t¹o GV ph¶i tìm kiÕm sù hiÓu biÕt, những kiÕn thøc, kü năng, những quan niÖm cña HS, chó ý tíi c¸i mµ hä nãi vµ nghÜ vµ ®¸nh gi¸ những ý t­ëng cña hä. Hái những c©u hái có tính chất mở, ®éng viªn, nghiªn cøu vµ tranh luËn víi HS tìm ra những th¸ch thøc ®èi víi những kh¸i niÖm míi. GV ph¶i nh¹y c¶m h¬n, tìm hiÓu những c©u hái cña häc sinh, quan t©m tíi những gi¶i thÝch cña hä vµ ®éng viªn hä vÒ những kÕt luËn cña mình. Trong khi nghe mét hs trình bµy, gv ®ang lËp kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cña líp häc.
a- Vai trß cña gi¸o viªn trong líp häc kiÕn t¹o:
Trong líp häc kiÕn t¹o, gi¸o viªn kh«ng cßn lµ ng­êi truyÒn thô kiÕn thøc, kh«ng cßn lµ ng­êi ®iÒu khiÓn häc sinh mµ lµ ng­êi hiÓu biÕt, lµ ng­êi nghe tÝch cùc vµ lµ ng­êi phèi hîp vµ lµm cho mäi c¸i cïng mét lóc thuËn lîi h¬n.
Nh­ vËy, theo c¸c quan ®iÓm trªn trong líp häc kiÕn t¹o gi¸o viªn cã vai trß tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh, ®éng viªn, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng ®ã, trong qu¸ trình häc sinh th¶o luËn gi¸o viªn kh«ng ®­a ra c¸c ®¸nh gi¸ "®óng", "sai" mµ tìm c¸ch ®Þnh h­íng, ®­a ra những b»ng chøng ®Ó häc sinh tin vµ tù quyÕt ®Þnh.
b- Vai trß cña häc sinh
Trong líp häc kiÕn t¹o ng­êi häc cã vai trß trung t©m. Ng­êi häc mang những ý t­ëng, những kiÕn thøc, kü năng vèn cã cña hä tíi líp häc. Ng­êi häc tÝch cùc, chñ ®éng béc lé những ý t­ëng, những quan niÖm, thùc hiÖn những thao t¸c t­ duy vµ thao t¸c vËt chÊt, th¶o luËn víi b¹n häc, tham kh¶o ý kiÕn gi¸o viªn, chÊp nhËn thay ®æi tõ ®ã mµ x©y dùng kiÕn thøc míi cho b¶n th©n. Trong líp häc kiÕn t¹o kinh nghiÖm c¸ nh©n cña ng­êi häc thùc sù cã ý nghÜa vµ cÇn ®­îc t«n träng.
2.4.5. Dạy học vật lí theo lí thuyết kiến tạo
Vật lí phổ thông d? c?p t?i nh?ng kiến thức cơ bản v? co, nhi?t, di?n, t? v� quang h?c; dú l� nh?ng ki?n th?c rất gần với đời sống nên núi chung học sinh phổ thông ít nhiều đã có nh?ng trải nghiệm, nh?ng quan niệm về chúng.
Vỡ v?y, vi?c d?y h?c ki?n t?o d?i v?i v?t lý ph? thụng l� m?t cỏch ti?p c?n d?y h?c tớch c?c phự h?p v� l� m?t trong nh?ng con du?ng t?t d? d?t m?c tiờu d?y h?c v?t lớ ph? thụng, d?t m?c tiờu giỏo d?c.
Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất cho sự bộc lộ nh?ng quan niệm, ý tưởng của họ là yếu tố tâm lí. Vỡ vậy để giúp họ có thể tích cực, chủ động trong học tập cần:
. Tạo ra một không khí lớp học cởi mở, dân chủ và tin cậy.
. Tạo ra nh?ng tỡnh huống cho sự nghiên cứu, tỡm tòi giải quyết vấn đề và bộc lộ quan niệm.
. Tạo ra nh?ng cơ hội cho trẻ được tranh luận và đưa ra nh?ng bằng chứng.
. Không dùng các từ "đúng", "sai" khi đánh giá trong quá trỡnh học sinh đưa ra nh?ng ý tưởng và thảo luận.
Ví dụ: Khi xây dựng kiến thức về sự bay hơi, diễn biến của tiến trỡnh như sau:
Giáo viên: Diều gỡ xảy ra khi đun một ấm nước�?
HS: Nước sẽ sôi.
GV: Khi nước sôi em th?y có hiện tượng gỡ xảy ra?
HS: Có nh?ng bong bóng nước nổi lên, vỡ ra và khói nghi ngút.
GV: Các em có đồng ý với bạn không?
HS (nhóm): Dồng ý (vui vẻ).
GV: Khói bốc lên từ đâu?
Nhóm HS: Từ ấm nước
GV: Nước đã cháy và bốc khói phải không?
HS (nhóm): (Cười và suy nghĩ)
HS: Không. Do nước sôi.
GV: Em nào biết người ta gọi khói "nước" đó là gỡ?
HS: Hơi nước ạ.
GV: Ai đồng ý với bạn
HS (nhóm): (Giơ tay).
GV: Vậy hơi nước đó sinh ra từ đâu? Nguyên nhân nào?
Mô hình kiến tạo kiến thức
2.5. Quan hÖ giữa d¹y häc nªu vÊn ®Ò vµ d¹y häc kiÕn t¹o

ViÖc nghiªn cøu kiÓu d¹y häc nªu vÊn ®Ò vµ d¹y häc kiÕn t¹o cho thÊy, hai kiÓu d¹y häc nµy cã nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång, kiÓu d¹y häc kiÕn t¹o rÊt gièng kiÓu d¹y häc nªu vÊn ®Ò ë møc cao nhÊt - nghiªn cøu trong häc tËp. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ nãi d¹y häc kiÕn t¹o lµ d¹y häc nªu vÊn ®Ò vì:
Trong d¹y häc kiÕn t¹o, ng­êi häc ph¶i tÝch cùc, chñ ®éng, tù x©y dùng kiÕn thøc míi cho b¶n th©n trªn c¬ së những kiÕn thøc, kinh nghiÖm vµ kÜ năng cã tr­íc trong sù t­¬ng t¸c víi b¹n häc vµ gi¸o viªn.
Trong d¹y häc kiÕn t¹o, ho¹t ®éng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña häc sinh thùc chÊt lµ qu¸ trình ®ång hãa c¸c kiÕn thøc míi vµo những kiÕn thøc, kinh nghiÖm, kÜ năng cò vµ ®iÒu øng ®Ó những c¸i ®· cã ®ã phï hîp víi c¸i míi.
Trong dạy học kiến tạo, vấn đề học tập được giáo viên giới thiệu đến HS thông qua tỡnh huống có vấn đề. Còn hoạt động nhằm đồng hóa kiến thức của học sinh sẽ dẫn đến việc làm xuất hiện vấn đề học tập. Giáo viên chỉ giúp học sinh làm rõ hơn vấn đề học tập đó.
Chỉ có thể tổ chức hoạt động dạy học kiến tạo đối với nh?ng kiến thức mà học sinh đã có nh?ng quan niệm về nó.
Dể tổ chức tốt hoạt động dạy học kiến tạo cần nhiều nguồn tài nguyên và cần được cung cấp một thời lượng lớn.
Trong dạy học kiến tạo người học được hoạt động nhiều hơn bất kỡ một kiểu dạy học nào. Họ thực sự có vai trò trung tâm trong hoạt động dạy học. Do đó, kiến thức mà học xây dựng được là sâu sắc và v?ng chắc.
Dạy học kiến tạo góp phần tạo ra nh?ng con người có khả nang làm việc độc lập, sáng tạo, có kiến thức, kĩ nang và thích ứng nhanh với môi trường.
D?y h?c ki?n t?o d?y HS bi?t t? h?c
KẾT LUẬN
LTKT là một lí thuyết về nhận thức. LTKT nhấn mạnh tới vai trò của kiến thức, kinh nghiệm có trước của người học trong việc xây dựng kiến thức mới cho bản thân. Nó chỉ ra cơ chế của quá trình nhận thức là đồng hoá và điều ứng. Nó nhấn mạnh vai trò cá nhân của chủ thể nhận thức trong mối quan hệ xã hội.
Việc dạy học vật lí theo LTKT là một cách tiếp cận dạy học tích cực có ý nghĩa. Nó đảm bảo được mục tiêu dạy học bộ môn và mục tiêu giáo dục và do đó đem lại nhiều lợi ích cho người học.
Chỉ tổ chức DHKT tạo với những kiến thức mà HS đã có những quan niệm về nó đặc biệt đó lại là những quan niệm sai có tính cố hữu.