CUỘC VẬN ĐỘNG CÁCH MẠNG THÁNG TÁM 1939 - 1945

Bài giảng


Mở đầu
�
�


N?I DUNG



1. Tình hình Việt Nam
trong những năm 1939 - 1945
2. Phong trào giải phóng dân tộc từ tháng 9-1939 đến tháng 3-1945
3. Khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền
4. Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945
5. Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà được thành lập (2-9-1945)
6. Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa LS và bài học K.nghiệm của CM tháng 8-1945


1. Tình hình Việt Nam trong những năm 1939 - 1945
a) Tình hình chính trị
- Tháng 9-1939, Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Chính phủ Pháp đầu hàng Đức, thực hiện chính sách thù địch với phong trào cách mạng thuộc địa.


- Tháng 9-1940, quân Nhật vào miền Bắc Việt Nam, Pháp đầu hàng. Nhật giữ nguyên bộ máy thống trị của Pháp để vơ vét kinh tế phục vụ cho chiến tranh.
- Ở Đông Dương, Pháp thực hiện chính sách vơ vét sức người, sức của để dốc vào cuộc chiến tranh.
- Ở Việt Nam, các đảng phái thân Nhật ra sức tuyên truyền lừa bịp về văn minh, sức mạnh Nhật Bản, thuyết Đại Đông Á, dọn đường cho Nhật hất cẳng Pháp.


Năm 1945, ở châu Âu, Đức thất bại nặng nề
Ở châu Á – Thái Bình Dương, Nhật thua to
Tại Đông Dương, ngày 9-3-1945 Nhật đảo chính Pháp, các đảng phái chính trị ở Việt Nam tăng cường hoạt động. Quần chúng nhân dân sục sôi khí thế, sẵn sàng khởi nghĩa.


+ Chính sách của Nhật: Cướp ruộng đất của nông dân, bắt nông dân nhổ lúa, ngô để trồng đay, thầu dầu, yêu cầu Pháp xuất các nguyên liệu chiến tranh sang Nhật với giá rẻ. Nhật đầu tư vào những ngành phục vụ cho quân sự như mănggan, sắt...
b) Tình hình kinh tế - xã hội
- Về kinh tế:
+ Chính sách của Pháp: Thi hành chính sách "Kinh tế chỉ huy", tăng thuế cũ, đặt thuế mới ...


- Về xã hội:
Chính sách bóc lột của Pháp – Nhật đẩy nhân dân ta tới chỗ cùng cực. Cuối 1944 đầu năm 1945, có gần 2 triệu đồng bào chết đói.


2. Phong trào giải phóng dân tộc từ tháng 9/1939 đến tháng 3/1945
a) Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương tháng 11-1939
- Tạm gác khẩu hiệu cách mạng ruộng đất thay bằng khẩu hiệu tịch thu ruộng đất của bọn thực dân đế quốc và địa chủ tay sai đế quốc, chống tô cao, lãi nặng
Hội nghị xác định:
- Nhiệm vụ, mục tiêu đấu tranh trước mắt: Đánh đổ đế quốc và tay sai, làm cho Đông Dương hoàn toàn độc lập
- Khẩu hiệu lập chính quyền Xô viết công nông binh thay thế bằng khẩu hiệu lập Chính phủ dân chủ cộng hòa


- Thành lập Mặt trận thống nhất dân tộc phản đế Đông Dương thay cho Mặt trận dân chủ Đông Dương.
- Về mục tiêu, phương pháp đấu tranh: Chuyển từ đấu tranh đòi dân sinh dân chủ sang đánh đổ chính quyền của đế quốc và tay sai. Từ hoạt động hợp pháp, nửa hợp pháp sang hoạt động bí mật.

- Ý nghĩa lịch sử: Đánh dấu bước chuyển quan trọng - đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu đưa nhân dân ta bước vào thời kì trực tiếp vận động cứu nước.
- Hoàn cảnh:
b) Những cuộc đấu tranh mở đầu thời kì mới
c) Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng. Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương (5/1941)
Ngày 10 ÷ 19/5/1941


Thành lập chính phủ nhân dân của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà
Khẳng định nhiệm vụ chủ yếu trước mắt của cách mạng là giải phóng dân tộc
Tạm gác khẩu hiệu cách mạng ruộng đất, nêu khẩu hiệu giảm tô, thuế, chia lại ruộng công, tiến tới người cày có ruộng
Thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh (Việt Minh 19/5/1941). Và giúp đỡ việc thành lập mặt trận dân tộc thống nhất ở Lào và Campuchia.


+ Ở nhiều tỉnh Bắc Kì và Trung Kì, các hội cứu quốc được thành lập.
d) Chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền
- Xây dựng lực lượng chính trị :
+ Nhiệm vụ cấp bách của Đảng là vận động quần chúng tham gia Việt Minh. Cao Bằng là nơi thí điểm cuộc vận động xây dựng các đoàn thể "cứu quốc". Năm 1942, có 3 "châu hoàn toàn". Uỷ ban Việt Minh Cao Bằng và liên tỉnh Cao - Bắc - Lạng thành lập.
+ Năm 1943, Đảng ban hành Đề cương Văn hoá Việt Nam. Năm 1944, Hội Văn hoá cứu quốc và Đảng Dân chủ Việt Nam được thành lập, đứng trong mặt trận Việt Minh…


Cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn thất bại, theo chủ trương của Đảng một bộ phận lực lượng chuyển sang xây dựng thành những đội du kích.
- Xây dựng căn cứ địa: Căn cứ địa Bắc Sơn – Võ Nhai được xây dựng. Năm 1941, Nguyễn Ái Quốc chủ trương xây dựng căn cứ địa Cao Bằng.
Năm 1941, du kích Bắc Sơn chuyển thành Trung đội Cứu quốc quân I (2/1941). Cứu quốc quân phát động chiến tranh du kích 8 tháng, từ tháng 7/1941 đến tháng 2/1942. Ngày 15/9/1941, Trung đội Cứu quốc quân II ra đời.


Chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền
- Tháng 2-1943, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp, vạch ra kế hoạch chuẩn bị toàn diện cho khởi nghĩa vũ trang. Khắp nông thôn, thành thị Bắc Kì, các đoàn thể Việt Minh, các hội cứu quốc được thành lập.
- Ở Bắc Sơn - Võ Nhai, Trung đội cứu quốc quân III ra đời (2-1944).
- Ở Cao Bằng, các đội tự vệ vũ trang, đội du kích thành lập. Năm 1943, 19 ban "xung phong Nam tiến" được lập ra...
- Tháng 5-1944, Tổng bộ Việt Minh ra chỉ thị “sửa soạn khởi nghĩa".
- Ngày 22-12-1944, theo chỉ thị của Hồ Chí Minh, Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân được thành lập. Ngay sau khi ra đời, đội đánh thắng hai trận Phay Khắt và Nà Ngần.


- Tối 09/3/1945, Nhật đảo chính Pháp; Pháp đầu hàng.
3. Khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền
a) Khởi nghĩa từng phần
(tháng 3/1945 đến giữa tháng 8/1945)
- Nhật tuyên bố "giúp các dân tộc Đông Dương xây dựng nền độc lập", dựng Chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim, đưa Bảo Đại làm "Quốc trưởng". Thực chất là độc chiếm Đông Dương.


Ngày 12-3-1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra chỉ thị "Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta".
Kẻ thù chính của nhân dân Đông Dương là phát xít Nhật
Khẩu hiệu "đánh đuổi Pháp – Nhật" được thay bằng khẩu hiệu "đánh đuổi phát xít Nhật".
Hình thức đấu tranh từ bất hợp tác, bãi công, bãi thị ... sẵn sàng chuyển sang tổng khởi nghĩa khi có điều kiện.
Quyết định "phát động một cao trào kháng Nhật cứu nước".
Ở Nam Kì, Việt Minh hoạt động mạnh mẽ, nhất là ở Mĩ Tho, Hậu Giang.
Diễn biến cao trào kháng Nhật cứu nước
Ở căn cứ địa Cao - Bắc - Lạng, Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân và Cứu quốc quân cùng với quần chúng giải phóng nhiều xã, châu, huyện.
Ở Bắc Kì, khẩu hiệu "Phá kho thóc giải quyết nạn đói" thu hút hàng triệu người tham gia.
Ở Quảng Ngãi, tù chính trị nhà lao Ba Tơ nổi dậy, thành lập chính quyền cách mạng (11/3), tổ chức Đội du kích Ba Tơ.


- Khu giải phóng Việt Bắc và Uỷ ban lâm thời khu giải phóng được thành lập (6/1945).
b) Sự chuẩn bị cuối cùng trước ngày Tổng khởi nghĩa
- Hội nghị Quân sự cách mạng Bắc Kì (4/1945) quyết định thống nhất các lực lượng vũ trang.
- Tổng bộ Việt Minh ra chỉ thị thành lập Uỷ ban dân tộc giải phóng Việt Nam và Uỷ ban Dân tộc giải phóng các cấp (4/1945).


4. Tổng khởi nghĩa tháng tám năm 1945
Nhật đầu hàng Đồng minh, lệnh Tổng khởi nghĩa được ban bố
Ngày 9/8/1945, Liên Xô tiêu diệt đội quân Quan Đông của Nhật
Ngày 15/8/1945, Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện. Quân Nhật ở Đông Dương rệu rã, chính phủ Trần Trọng Kim hoang mang lo sợ
Ngày 13/8/1945, Trung ương Đảng và Việt Minh thành lập Uỷ ban Khởi nghĩa toàn quốc, ban bố "Quân lệnh số 1", phát lệnh Tổng khởi nghĩa trong cả nước


Ngày 16,17/8/1945, Đại hội quốc dân ở Tân Trào tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa, thông qua 10 chính sách của Việt Minh, cử ra Uỷ ban Dân tộc giải phóng Việt Nam do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.
Ngày 14, 15/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào (Tuyên Quang), quyết định phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước, thông qua những vấn đề đối nội, đối ngoại sau khi giành được chính quyền.

Diễn biến Tổng khởi nghĩa tháng Tám :
- Chiều ngày 16-8-1945, một đơn vị của đội Việt Nam Giải phóng quân do Võ Nguyên Giáp chỉ huy, tiến về giải phóng thị xã Thái Nguyên.
- Ngày 18-8-1945, nhân dân Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam giành chính quyền sớm nhất trong cả nước.
- Đồng Nai Thượng và Hà Tiên giành chính quyền muộn nhất vào ngày 28/8/1945.
- Tại Hà Nội, ngày 19-8, hàng vạn nhân dân đánh chiếm các cơ quan đầu não của địch, như Phủ Khâm sai, Toà Thị chính..., khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội.
- Khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Huế (23/8/1945), Sài Gòn (25/8/1945).


5. Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà thành lập
(ngày 2/9/1945)
- Ngày 25/8/1945, Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng về Hà Nội.
- Uỷ ban Dân tộc giải phóng cải tổ thành Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà (28/8/1945).
- Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.


6. Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm của Cách mạng tháng Tám năm 1945
a) Nguyên nhân thắng lợi
Dân tộc Việt Nam vốn có truyền thống yêu nước, đấu tranh giải phóng dân tộc
Có sự lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo của Đảng do Hồ Chí Minh đứng đầu
Quá trình chuẩn bị lâu dài, chu đáo, rút kinh nghiệm qua đấu tranh
Toàn Đảng, toàn dân quyết tâm cao. Các cấp bộ Đảng chỉ đạo linh hoạt, sáng tạo, chớp đúng thời cơ
- Nguyên nhân khách quan: Quân Đồng minh đánh thắng phát xít, tạo cơ hội khách quan thuận lợi cho nhân dân ta khởi nghĩa thành công.

- Tạo ra bước ngoặt lớn trong lịch sử dân tộc, phá tan xiềng xích nô lệ của Pháp hơn 80 năm và Nhật gần 5 năm, lập nên Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
- Mở ra một kỉ nguyên mới: kỉ nguyên độc lập, tự do, kỉ nguyên Nhân dân nắm chính quyền, làm chủ đất nước.
- Đảng Cộng sản Đông Dương trở thành Đảng cầm quyền, chuẩn bị điều kiện cho những thắng lợi tiếp theo.
- Góp phần vào thắng lợi của cuộc chiến tranh chống chủ nghĩa phát xít; cổ vũ các dân tộc thuộc địa trong đấu tranh tự giải phóng.
b) Ý nghĩa lịch sử

- Phải có đường lối đúng đắn vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác Lê nin vào thực tiễn Việt Nam. Thay đổi chủ trương, chiến lược phù hợp. Giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa hai nhiệm vụ dân tộc và dân chủ.
- Tập hợp lực lượng trong một mặt trận dân tộc thống nhất trên cơ sở liên minh công nông.
- Triệt để phân hoá và cô lập kể thù rồi tiến lên đánh bại chúng.
- Linh hoạt kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang. Khởi nghĩa từng phần, khởi nghĩa ở nông thôn và thành thị, tiến tới Tổng khởi nghĩa trong cả nước.
c) Bài học kinh nghiệm
Kết luận
CÂU HỎI NGHIÊN CỨU