CHUYÊN ĐỀ TƯ VẤN HỌC ĐƯỜNG

LỚP BỒI DƯỠNG
TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG
TỪ NGÀY 18/10 – 19/10/2012
Lâm hà, ngày 18 tháng 10 năm 2012
THAM VẤN VÀ TƯ VẤN
- Tham vấn, Tư vấn là gì?
- Quá trình tham vấn gồm những bước nào?
- Những kỹ năng nào cần trong tham vấn
Định nghĩa Tham Vấn
Tham vấn là một quá trình:
Giao tiếp giữa thân chủ và nhà TV
Khám phá, tìm hiểu, nhận biết các suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của thân chủ.
Giúp thân chủ biết cách tự giải quyết vấn đề của họ.
Làm cho cuộc sống của thân chủ tốt đẹp hơn.
Là cuộc nói chuyện mang tính cá nhân giữa CBTVTL với thân chủ
Định nghĩa Tư Vấn
- Là cuộc nói chuyện mang tính cá nhân giữa CBTVTL với một hoặc vài người về một người khác (thân chủ) nhằm phối hợp để hỗ trợ người đó (thân chủ)
Các bước trong quá trình tham vấn
Bước 1: Tạo dựng mối quan hệ tin tưởng giữa thân chủ và nhà tham vấn
Bước 2: Thu thập thông tin và xác định vấn đề mà thân chủ đang phải đối mặt.
Bước 3: Thảo thuận giữa thân chủ và nhà tham vấn về các mục tiêu cần đạt được
Bước 4: Cùng nhau tìm ra các giải pháp và thực hiện các giải pháp đó.
Bước 5: Đánh giá kết quả giám sát hoặc lập kế hoạch cho các hoạt động tiếp theo.
Các kĩ năng tham vấn cơ bản
Kĩ năng giao tiếp: lắng nghe, đặt câu hỏi
Kĩ năng thấu cảm
Kĩ năng nắm bắt vấn đề
Kĩ năng giải quyết vấn đề
Các nguyên tắc tham vấn
Tạo được sự an toàn, tin cậy của thân chủ
Giữ bí mật cho thân chủ
Tôn trọng và chấp nhận thân chủ, không phê phán đánh giá
Không đưa ra lời khuyên, không giải quyết vấn đề thay cho thân chủ
Không hứa hẹn bất cứ điều gì
Trung thực với thân chủ
Gđ1: XÂY DỰNG MỐI QUAN HỆ TIN CẬY, AN TOÀN
Tại sao phải xây dựng MQH tin cậy và an toàn
Mối quan hệ tin c?y và an toàn là nền t?ng cơ b?n nhất cho tất c? các mối quan hệ trong tham vấn
Giúp trẻ c?m thấy tho?i mái, tin c?y khi làm việc với nhà tham vấn d? tr? c?i m?, b?c l? b?n thõn v� nh?ng v?n d? c?a mỡnh. Tr?i nghi?m b?ng b�i t?p
Các điều kiện của địa điểm tham vấn
Yên lặng
Ánh sáng dễ chịu
Không khí thoải mái, trang trí ấm ấp, thân thiện
Không có những pha quấy rối cắt ngang câu chuyện (trong phòng không để điện thoại hoặc có người gõ cửa)
Có nước uống, giấy lau
KN XÂY DỰNG MQH AN TOÀN
Gây ấn tượng ban đầu: Kü năng chµo hái, giíi thiÖu
Mời vào phòng
Mời ngồi,
Giới thiệu tên nhµ tham vấn và khẳng định mình là người làm tham vấn lóc ®ó. Đ«I nÐt vÒ kinh nghiÖm cña nhµ tham vÊn
Đề nghị thân chủ giới thiệu họ tên
Giới thiệu về tham vấn và các nguyên tắc tham vấn
Làm quen sâu hơn: nói chuyện về những điều TC yêu thích, quan tâm (đối với trẻ em, thanh thiếu niên thường sử dụng các trò chơi)
Các kĩ năng giao tiếp phi ngôn ngữ:
Trang phục, tác phong
Cách ngồi: Tư thế ngồi, khoảng cách giữa nhà tham vấn và thân chủ
Các cử chỉ phi ngôn ngữ khác: ánh mắt, nét mặt
Kĩ năng giao tiếp ngôn ngữ
Giọng nói: nhẹ nhàng
Chấp nhận thân chủ: không phê phán, đánh giá, không vồ vập, hỏi dồn như chất vấn, không đặt nhiều câu hỏi “tại sao?”.
Chúng ta không chấp nhận hành vi của thân chủ, nhưng chúng ta phải chấp nhận và tôn trọng con người của thân chủ.
Kĩ năng lắng nghe tích cực
Tập trung:ánh mắt, nhắc lại thông tin...
Không ngắt lời
Có những câu khích lệ: “Em cứ nói đi”, “Rồi sao nữa”, “à, thế à”...
Không phê phán, đánh giá
Không đưa ra lời khuyên
Không tỏ ra thương hại
Xây dựng thỏa thuận về quá trình tham vấn (Thiết kế cấu trúc)
Thỏa thuận là sườn hoạt động cho quá trình tham vấn.
Mục tiêu của bản thỏa thuận:
Giải thích rõ về quan hệ giữa nhà TV và TC
Vai trò của mỗi bên
Hướng làm việc
Bảo vệ quyền lợi của hai bên
Yêu cầu về trách nhiệm mỗi bên trong quá trình TV


Gđ 2: Thu thập thông tin, xác định vấn đề và các thế mạnh của TC


Mục tiêu:
Khảo sát những vấn đề chính của thân chủ’
Xác định những điểm mạnh và hạn chế của thân chủ mà sẽ tác động đến khả năng đương đầu với (các) vấn đề.
Các th«ng tin vÒ th©n chñ cần tìm hiểu:
- Lịch sử của vấn đề/ lo lắng
- Hoàn cảnh và lịch sử của Gia đình
- Hoàn cảnh kinh tế, C¸c mèi qan hÖ x· héi, đặc biệt, quan hệ bạn bè
- Bản thân:
học hành, công việc làm ăn, nghề nghiệp...
Tâm trạng, tính khí, sự khủng hoảng
Quan hệ tình dục
Có liên quan đến các chất gây nghiện không?
Các kĩ năng cơ bản cần thiết
Đặt câu hỏi
Lắng nghe




Chú ý cách giao tiếp với trẻ em:
Dùng lời diễn gi?i, ph?n hồi c?m xúc và thường xuyên tóm tắt lại để các em sắp xếp lại câu chuyện
Dưa ra nh?ng câu hỏi cụ thể, không trừu tượng. Có thể dẫn dắt bằng các ví dụ
- Nhấn mạnh đến điểm mạnh của các em


GĐ2: Kỹ năng đặt câu hỏi

Quyền chủ động thuộc về NTV, sự sẵn sàng chia sẻ thuộc về TC.
Kỹ năng mời cho phép chuyển thông điệp đến TC rằng, chúng tôi đang lắng nghe và quan tâm đến câu chuyện của bạn, hãy nói nhiều hơn với chúng tôi.
Giai đoạn 3: Xác định mục tiêu, kết quả cần đạt được
Mục tiêu: xác định mong muốn của trẻ
Cách đặt câu hỏi:
Cháu mong muốn điều gì
Cháu muốn điều đó xảy ra như thế nào
Nếu có 3 điều ước, cháu ước những điều gì
Gđ 4: Đưa ra các giải pháp giải quyết vấn đề, các giải pháp thay thế
Mục tiêu: Đưa ra tất cả những phương án có thể và lựa chọn giải pháp tối ưu nhất, phù hợp nhất với trẻ
Ki năng:
Hãy để cho trẻ đưa ra ý tưởng của mình, dù đó chỉ là ý tưởng sơ đẳng
Cúng trẻ khám phá tất cả các giải pháp có thể
Phân tích những ưu điểm, hạn chế của mối phương pháp
Lựa chọn phương pháp tối ưu, phù hợp với trẻ nhất
GĐ 5: Khái quát, chuyển nội dung
Mục tiêu: Giúp trẻ nhìn nhận lại một cách xuyên suốt quá trình tham vấn, hiểu vấn đề của mình và biết mình cần làm gì
Kĩ năng:
Tóm tắt, tổng kết
Khẳng định nhiệm vụ của thân chủ (phải bảm đảm thân chủ biết mình phải làm gì)
Kết thúc quá trình tham vấn hoặc hẹn gặp thân chủ lần sau sẽ giải quyết nội dung khác

TẬP HUẤN
TƯ VẤN HỌC ĐƯỜNG
Tháng 10 năm 2012
CHƯƠNG 1: PHÁT TRIỂN TÂM LÝ Ở TRẺ VỊ THÀNH NIÊN
Mục tiêu bài học



1. Các đặc điểm phát triển cơ bản của trẻ vị thành niên từ độ tuổi 10 đến 18 tuổi.

2. Các nhu cầu tâm lý-xã hội cơ bản của trẻ vị thành niên

3. Các khó khăn tâm lý thường gặp ở tuổi vị thành niên.


ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN CỦA TRẺ VỊ THÀNH NIÊN
Khái niệm tuổi vị thành niên (VTN)
Một số điểm chung về sinh lý
Đặc điểm theo từng giai đoạn tuổi vị thành niên
Phân biệt các đặc điểm lứa tuổi và những vấn đề bất thường
Khái niệm Trẻ em & Vị thành niên
Trẻ em:
- Việt Nam: Dưới 16 tuổi
Công ước Quốc tế về trẻ em: Dưới 18 tuổi
Vị thành niên: Từ 10 – 18 tuổi
ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ PHÁT TRIỂN SINH LÝ


Đặc điểm phát triển sinh lý ở nữ
Ngực phát triển
Lông phát triển rõ rệt ở nhiều bộ phận cơ thể: Bộ phận sinh dục, nách, chân, tay
Phát triển chiều cao nhanh từ 10 – 15 tuổi
Có kinh nguyệt



Đặc điểm phát triển sinh lý ở nam
Cơ quan sinh dục phát triển
Lông (bộ phận sinh dục, nách, chân...), râu phát triển
Hiện tượng “mộng tinh”, “giấc mơ ướt”
Đạt được sự tối đa về chiều cao
Giọng nói: Vỡ giọng

CÁC ĐIỂM CHUNG VỀ PHÁT TRIỂN TÂM LÝ
Đầu vị thành niên (10-14 tuổi)
CHUYỂN ĐỘNG HƯỚNG ĐẾN SỰ ĐỘC LẬP
HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP
GIỚI TÍNH
ĐẠO ĐỨC VÀ TỰ ĐỊNH HƯỚNG
CHUYỂN ĐỘNG HƯỚNG ĐẾN SỰ ĐỘC LẬP

Tìm kiếm bản sắc.
Buồn, ủ rũ.
Năng lực sử dụng lời nói để bộc lộ bản thân tăng.
Thường hay biểu hiện cảm xúc bằng hành động hơn bằng từ ngữ.
Quan hệ bạn bè thân thiết được coi trọng
Ít gắn bó, tình cảm với bố mẹ, đôi khi có biểu hiện thô lỗ.





Nhận ra rằng cha mẹ, giáo viên không hoàn hảo, “bắt lỗi” người lớn.
Tìm kiếm những người mới để yêu thương.
Có xu hướng quay lại những hành vi nhi hóa.
Nhóm bạn ảnh hưởng đến sở thích và kiểu ăn mặc.
HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP





Hầu như quan tâm đến hiện tại và tương lai gần.
Năng lực làm việc tăng hơn.

GIỚI TÍNH

Nữ giới phát triển trước nam giới.

Chơi với các bạn cùng giới tính.

E thẹn, bẽn lẽn và khiêm tốn.

Có tính phô trương.

Quan tâm nhiều đến sự riêng tư.

Thử nghiệm với cơ thể của mình.

Lo lắng liệu mình có bình thường không.
ĐẠO ĐỨC VÀ TỰ ĐỊNH HƯỚNG
Thử nghiệm các luật lệ và giới hạn.

Có đôi khi thử hút thuốc, uống rượu, hoặc các chất kích thích.

Có thể suy nghĩ trừu tượng.
Giữa vị thành niên (14-16 tuổi)
CHUYỂN ĐỘNG HƯỚNG ĐẾN SỰ ĐỘC LẬP
HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP
GIỚI TÍNH
ĐẠO ĐỨC VÀ TỰ ĐỊNH HƯỚNG
CHUYỂN ĐỘNG HƯỚNG ĐẾN SỰ ĐỘC LẬP

Vị kỉ
Phàn nàn bố mẹ, người lớn không tôn trọng độc lập.
Bận tâm nhiều về hình thức và cơ thể.
Cảm thấy cơ thể và bản thân mình lạ.
Ý niệm về cha mẹ giảm, bớt quấn quít, gắn bó với cha mẹ.
Nỗ lực kết bạn mới.
Nhấn mạnh đến nhóm bạn với bản sắc của nhóm có sự lựa chọn, cạnh tranh.
Thỉnh thoảng buồn, ngồi một mình.
Xem xét các trải nghiệm nội tâm, như viết nhật kí, tiểu thuyết.
HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP

Hứng thú mang tính trí tuệ.


Một số năng lượng mang tính tính dục và hung hăng, hướng đến các hứng thú nghề nghiệp và sáng tạo.
GIỚI TÍNH


Bận tâm về sự hấp dẫn giới tính.

Thường xuyên thay đổi các quan hệ.

Hướng đến các quan hệ khác giới với sự sợ hãi, lo lắng.

Nhạy cảm, dễ bị tổn thương và lo lắng với những người khác giới.

Cảm nhận về tình yêu và sự đam mê.
ĐẠO ĐỨC VÀ TỰ ĐỊNH HƯỚNG

Phát triển thần tượng và lựa chọn các mẫu hình lý tưởng.

Hiểu về lương tri.

Tự đặt ra được mục tiêu.

Quan tâm đến lý lẽ đạo đức.

Cuối vị thành niên (16-18 tuổi)

CHUYỂN ĐỘNG HƯỚNG ĐẾN SỰ ĐỘC LẬP
HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP
GIỚI TÍNH
ĐẠO ĐỨC VÀ TỰ ĐỊNH HƯỚNG
CHUYỂN ĐỘNG HƯỚNG ĐẾN SỰ ĐỘC LẬP
Bản sắc rõ ràng, chắc chắn.
Có khả năng trì hoãn sự hài lòng.
Có khả năng suy nghĩ các ý tưởng một cách có hệ thống, xuyên suốt.
Có khả năng biểu hiện cảm xúc bằng từ ngữ.
Phát triển khiếu hài hước.
Có các sở thích ổn định.
Tình cảm ổn định.
Có khả năng đưa ra các quyết định độc lập.
Có khả năng thỏa hiệp.
Hãnh diện về công việc, nhiệm vụ của mình.
Tự lực.
Quan tâm đến mọi người hơn.
HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP

Bận tâm nhiều về tương lai.
Suy nghĩ về vai trò của mình trong cuộc sống.
GIỚI TÍNH
Bận tâm về các mối quan hệ nghiêm túc.

Bản sắc giới tính rõ ràng.

Có đủ khả năng phát triển tình yêu.
ĐẠO ĐỨC VÀ TỰ ĐỊNH HƯỚNG

Có sự anh minh, hiểu biết sâu sắc.

Nhấn mạnh đến chân giá trị và tự trọng.

Đặt ra mục tiêu và hiện thực hóa mục tiêu.

Chấp nhận các thể chế, quy tắc xã hội và truyền thống văn hóa.

Tự điều chỉnh các ý niệm về giá trị bản thân
MỘT SỐ
NHU CẦU ĐẶC TRƯNG Ở TUỔI VỊ THÀNH NIÊN
Nhu cầu sinh lý
Ăn
Uống
Ngủ
Thở
Nhu cầu tâm lý- xã hội cơ bản

An toàn
Hiểu, cảm thông
Yêu thương
Có giá trị
Tôn trọng
Các nhu cầu đặc trưng của lứa tuổi

Nhu cầu sinh lý
Nhu cầu tâm lý


1. Nhu cầu sinh lý
Nhu cầu về hoạt động

Nhu cầu thỏa mãn tính dục


2. Nhu cầu tâm lý


Thử các giá trị và hình thành giá trị bản thân

Độc lập, tự do, tự chủ

Được chấp nhận

Cho và nhận tình cảm

Thực hiện các hành vi nguy cơ

Nhu cầu chỉ dẫn và giới hạn





Hành động của người lớn giúp VTN cảm thấy được đáp ứng nhu cầu
Lắng nghe

LÀM THẾ NÀO ĐỂ LẮNG NGHE – MỘT CÁCH ĐÁP ỨNG NHU CẦU CỦA VỊ THÀNH NIÊN
Hiểu về giao tiếp
Lắng nghe chủ động
CHƯƠNG 2:CON ĐƯỜNG DẪN ĐẾN NHỮNG ỨNG XỬ TIÊU CỰC Ở VTN
MỤC TIÊU BÀI HỌC
Mục đích của hành vi tiêu cực
Con đường hình thành hành vi tiêu cực
Mục đích của các hành vi tiêu cực
4 mục đích chính:
Thu hút sự chú ý
Thể hiện quyền lực
Muốn trả đũa
Thể hiện sự không thích hợp
Thu hút sự chú ý

Chú ý là gì?  là để tâm trí vào việc gì đó.
Trong những tình huống như thế nào thì người lớn chú ý đến trẻ? (trẻ được khen, trẻ được bế, trẻ được nựng, trẻ được hôn, trẻ bị mắng, trẻ bị đánh, trẻ bị phạt)
Thu hút sự chú ý (tiếp)
Muốn đựợc chú ý là nhu cầu, động cơ phổ biến ở bất cứ đứa trẻ nào.
Khi không có đủ sự chú ý, trẻ sẽ tìm cách có được sự chú ý. Các em thực hiện việc này bằng cách nào?
Những hành vi tiêu cực sẽ phát triển khi trẻ không nhận được đủ sự chú ý vào những hành vi tích cực của nó.
Nếu không thu hút được sự chú ý thông qua việc đạt được điểm cao, thành tích thể thao, hoạt động nhóm lành mạnh thì trẻ VTN sẽ làm bằng cách tiêu cực khác.
Thu hút sự chú ý (tiếp)
ví dụ minh họa
Minh họa: Hoa học lớp 8, ăn cắp tiền


Hoàng: hét lên trong lớp học.


Hương lớp 9: em nói với bạn bị
bệnh nặng ốm sắp chết.

Thể hiện quyền lực

Cá nhân cảm nhận được quyền lực của mình khi anh ta thấy anh ta có tác động, ảnh hưởng đến người khác.
Thể hiện quyền lực (tiếp)
Trẻ cãi lại, trêu ngươi, thách thức đem lại cho các em cảm giác kiểm soát tình huống, tác động gây ảnh hưởng với cha mẹ và người lớn.
Phá bỏ qui tắc: tạo cảm giác quyền lực, trẻ trở nên có quyền tự quyết định.
Trẻ có xu hướng khám phá xem mình “mạnh” đến mức nào. Các em thử thách giới hạn của người lớn.
Trong một số trường hợp, đằng sau hành vi đó là suy nghĩ : “Mình trở nên quan trọng nếu mình điều khiển người khác và có những gì mình muốn”.
Trả đũa
Trẻ VTN cho rằng “Mình cảm thấy bị tổn thương vì không đựợc đối xử tôn trọng, công bằng, mình phải đáp trả”.
Trả đũa như là cách đòi lại sự công bằng.
Có nhiều cách để trả đũa: bằng hành động, bằng lời nói, bằng sự im lặng, bằng việc từ chối hợp tác, bằng cái nhìn và cử chỉ thù địch, v.v.
Những hành động này thường đi kèm với những cảm xúc: chán nản, phiền muộn, tức giận

Thể hiện sự không thích hợp

Hành vi thể hiện: rút lui, né tránh thất bại vì cảm thấy nhiệm vụ quá sức so với mong mỏi của cha mẹ, thầy cô.
Ví dụ, trẻ VTN thể hiện: “Con không giải được bài đó đâu!”, “Con đã bảo là không làm được đâu vì con rất dốt môn này”.
Khi đó, trẻ VTN đang cảm thấy rất chán nản.
Nhận biết mục đích
hành vi sai lệch
Xác định mục đích sai lệch của hành vi tiêu cực ở trẻ:
Dựa vào cảm xúc của người lớn (khi bạn cảm thấy khó chịu, bị làm phiền thì có khả năng trẻ muốn thu hút sự chú ý; tức giận>quyền lực; bị tổn thương sâu sắc >trả thù; tuyệt vọng, chán nản, “chịu” > thể hiện không thích hợp.
Dựa vào phản hồi của trẻ khi người lớn cố gắng thay đổi hành vi của nó.
Biện pháp thay thế
Với loại hành vi thu hút sự chú ý
Giảm thiểu hoặc không để ý đến hv của trẻ nếu có thể, chú ý lúc phù hợp và lúc dễ chịu hơn
Nhìn nghiêm nghị nhưng không nói
Hướng trẻ vào hành vi có ích hơn
Nhắc nhở (tên, công việc phải làm), cho trẻ lựa chọn có giới hạn
Lập nội qui hay lịch để bạn dành thời gian cho trẻ.
Với loại hành vi nhằm chứng tỏ quyền lực
Bình tĩnh, rút khỏi cuộc đôi co, xung đột, không “tham chiến” để trẻ nguôi dần. Muốn cãi nhau ít nhất phải có 2 người
Sử dụng các bước khuyến khích hợp tác (bài Lắng nghe tích cực)
Tham gia đôi co quyền lực hoặc nhượng bộ chỉ làm trẻ mong muốn có “quyền lực” hơn
Với loại hành vi nhằm trả thù
Kiên nhẫn. Rút khỏi vòng luẩn quẩn, trả miếng lẫn nhau. Tránh trừng phạt
Duy trì sự thân thiện trong khi chờ đợi trẻ nguôi dần
Khích lệ sự hợp tác, xây dựng lòng tin
Hợp tác làm việc riêng với trẻ để giải quyết khó khăn
Sử dụng kỹ năng khích lệ, cho trẻ thấy nó được yêu thương, tôn trọng
Với loại hành vi thể hiện sự không thích hợp/né tránh thất bại
Không phê phán, chê bai
Dành thời gian rèn luyện, giúp đỡ trẻ
Chia nhỏ nhiệm vụ, bắt đầu từ việc dễ để có “thành công” ban đầu
Sử dụng kỹ năng khích lệ, tập trung vào điểm mạnh, vốn quí của trẻ
Không thể hiện thương hại, không đầu hàng
Tại sao trẻ hành động như trẻ vẫn đang hành động

Hai nguyên tắc cơ bản:
Hầu hết các hành vi do trẻ học được.
Phản ứng của người khác góp phần làm duy trì hành vi của trẻ.


Các hành vi của trẻ đều là học được
Khái niệm học: Sự thay đổi tương đối ổn định ở hành vi hoặc năng lực của cá nhân như là kết quả của kinh nghiệm hoặc luyện tập. Sự thay đổi bên trong được quan sát qua hành vi.
Phản xạ có điều kiện: bằng cách ghép cặp hai phản ứng không điều kiện.
Hành vi tạo tác: kết quả của hành vi tác động đến xu hướng lặp lại của hành vi đó.
Học được qua quan sát:
Học tập qua quan sát
Học tập qua quan sát là cách chúng ta lĩnh hội một hành vi thông qua việc nhìn, quan sát hành vi đó.
Chúng ta học cách đi bằng cách nhìn người khác đi, có người khác giữ tay và chúng ta vấp ngã đôi lần.
Chúng ta học nói bằng cách lắng nghe và nhìn miệng của mọi ngừời.
Phản ứng của người khác

Phản ứng của người khác bao gồm sự tán thưởng, sự chú ý, sự tôn trọng, tình yêu, địa vị xã hội, trừng phạt, mắng, sự hờ hững v.v.
Phản ứng của người khác sẽ quyết định việc trẻ hay người khác có lặp lại hành vi đó hay không.

Các con đường dẫn đến việc trẻ hình thành các hành vi không phù hợp

Thiếu kỹ năng
Muốn có sự chú ý tích cực, khen ngợi từ phía người khác
Khi người lớn vô tình củng cố các hành vi tiêu cực
Tự trọng thấp
Không biết cách phù hợp để bộc lộ cảm xúc của mình
Áp lực học tập
Môi trường thiếu cấu trúc
Có vấn đề ở nhà hoặc nơi sống
Các vấn đề sức khỏe tâm thần.

TẬP HUẤN
TƯ VẤN HỌC ĐƯỜNG
Tháng 10 năm 2012
CHƯƠNG 3:
CÁC RỐI LOẠN TÂM LÝ VÀ CÁC VẤN ĐỀ SỨC KHỎE TÂM THẦN THƯỜNG GẶP Ở TRẺ VTN
Mục tiêu

1. Hiểu các rối loạn tâm lý và vấn đề sức khỏe tinh thần ở VTN bao gồm dấu hiệu, triệu chứng, tác hại của chúng, cách ứng xử hợp lý với từng loại VTN có những vấn đề SKTT.
2. Hiểu được các nguyên tắc chung về những rối loạn này ở VTN.
CÁC VẤN ĐỀ HƯỚNG NỘI
CÁC VẤN ĐỀ HƯỚNG NGOẠI
Vấn đề hướng nội: những vấn đề liên quan đến bản thân, biểu hiện các triệu chứng được hướng vào bên trong như trầm cảm và lo âu.
Vấn đề hướng ngoại: các hành vi hướng ra bên ngoài, hướng đến người khác như chống đối xã hội, rối loạn hành vi.
CÁC VẤN ĐỀ HƯỚNG NỘI
Lo âu
Trầm cảm
Trầm cảm: dấu hiệu
Bất an và kích động
Cảm thấy tội lỗi và vô giá trị
Thiếu động cơ và nồng nhiệt
Mệt mỏi hoặc thiếu năng lượng
Khó tập trung
Có ý tưởng tự tử
Buồn hoặc vô vọng
Cáu kỉnh, tức giận hoặc hận thù
Hay khóc hoặc sướt mướt
Thu mình khỏi bạn bè và gia đình
Mất hứng thú trong các hoạt động
Thay đổi thói quen ăn và ngủ
Các biểu hiện nghi ngờ trầm cảm
Các hành vi vô thức bộc lộ ra bên ngoài
Các hành vi tội phạm
Hành vi vô trách nhiệm
Học tập ở trường kém, lưu ban
Tách ra khỏi gia đình và bạn, dành nhiều thời gian một mình
Dùng rượu hoặc các chất không hợp pháp
BÁO ĐỘNG?


Kéo dài ít nhất tuần

Ảnh hưởng đến tâm trạng, các năng lực, chức năng cuộc sống
Hậu quả
Những vấn đề ở trường
Những vấn đề trong gia đình
Lạm dụng rượu và ma túy
Vấn đề về cái tôi: tự trọng thấp
Nghiện internet
Các hành vi liều lĩnh
Bạo lực
Hỗ trợ
Hỗ trợ trẻ trầm cảm nói về vấn đề của mình
Thấu hiểu
Khuyến khích các hoạt động thể chất
Khuyến khích các hoạt động xã hội
Duy trì can thiệp
Dạy trẻ các kĩ năng
Xây dựng hệ thống liên lạc giữa gia đình và nhà trường
Học về trầm cảm
Tự tử
Ý tưởng tự sát (chỉ thể hiện trong ý nghĩ)
Toan tự sát (có hành vi để tự tử, nhưng không thành công)
Tự sát (có hành vi tự tử đi đến tử vong)
Những dấu hiệu báo động tự tử ở VTN
Nói hoặc đùa về việc sẽ tự tử.
Nói về chết một cách tích cực hoặc lãng mạn hóa việc chết.
Viết chuyện, thơ về cái chết, việc chết hoặc tự tử.
Tham dự các hành vi liều lĩnh hoặc có rất nhiều lần bị tai nạn dẫn đến thương tích; tự làm đau bản thân.
Những dấu hiệu báo động tự tử ở VTN
Cho đi những vật sở hữu có giá trị.
Tâm trạng tốt lên bất ngờ và không có lý do sau khi bị trầm cảm hoặc thu mình.
Nói tạm biệt với bạn, gia đình như là chia tay mãi mãi.
Không chú ý đến hình thức, vẻ ngoài hoặc vệ sinh cá nhân.
Tìm vũ khí, thuốc hoặc những dụng cụ, cách thức khác có thể tự hại bản thân.
Rối loạn Lo âu: Dấu hiệu
Sợ hãi, lo lắng quá mức, bất an ở bên trong, có xu hướng thận trọng và cảnh giác quá mức.
Dù không thực sự nguy hiểm, vẫn căng thẳng liên tục, bất an hoặc stress quá mức.
Ở các nơi có tính xã hội, thể hiện sự phụ thuộc, thu mình, lo lắng, bứt rứt.
Quá dè dặt, kìm chế hoặc quá cảm xúc.
Rối loạn lo âu: dấu hiệu (tiếp)
Bận tâm với những lo lắng về mất kiểm soát hoặc các lo âu không thực tế về năng lực xã hội.
Các triệu chứng đau cơ thể.
Lo âu tập trung vào các thay đổi về biểu hiện cơ thể.
Rất ngại ngùng, e thẹn, tránh các hoạt động thường xuyên hoặc từ chối trải nghiệm mới.
Có hành vi nguy cơ, thử dùng chất kích thích hoặc các hành vi tình dục mang tính xung động.
Một số rối loạn lo âu
Hoảng loạn
Ám sợ
Hậu quả
Không học, không chơi thể thao và các hoạt động xã hội tốt.
Không thể phát triển được các năng lực của mình.
Quá phụ thuộc, cầu toàn, và thiếu tự tin.
Có thể làm đi làm lại một việc hoặc trì hoãn việc.
Rối loạn cảm xúc và rối loạn ăn uống.
Hậu quả
Cảm xúc tự tử hoặc tham dự các hành vi tự hủy hoại bản thân.
Sử dụng rượu hoặc ma túy để tự chữa hoặc làm dịu đi nỗi lo âu.
Hình thành các nghi thức để giảm hoặc tránh lo âu.
Hỗ trợ

Lắng nghe cẩn thận và tôn trọng.
Không coi thường cảm xúc của trẻ.
Giúp trẻ hiểu rằng các cảm xúc khó chịu, không thoải mái về cơ thể, hình thức, sự chấp nhận của bạn bè và sự không chắc chắn là phần tự nhiên của tuổi VTN.
Giúp trẻ dò theo lo âu trong từng tình huống và các trải nghiệm của trẻ VTN.
Đảm bảo với trẻ khi lớn dần, trẻ VTN sẽ có những kĩ thuật khác nhau để xử trí stress và lo âu.

Gợi lại cho trẻ VTN những lần trẻ ban đầu sợ nhưng vẫn kiểm soát tốt và bước vào tình huống mới đó.
Khen ngợi, khuyến khích trẻ VTN khi trẻ tham dự tình huống dù ban đầu không thoải mái.
Trẻ VTN cần được giới thiệu đến gặp các cán bộ tâm lý lâm sàng, bác sĩ tâm thần.
CÁC VẤN ĐỀ HƯỚNG NGOẠI

Tăng động giảm chú ý
Gây hấn
Chống đối, không tuân thủ
Rối loạn hành vi
Phạm tội, phạm pháp
Tăng động giảm chú ý:
dấu hiệu
Chỉ chú ý được khi tiếp xúc với những điều trẻ thích thú, quan tâm.
Dễ bị sao nhãng với những công việc lặp lại, nhàm chán.

Khó hoàn thành bất cứ việc gì: thường nhảy từ việc này sang việc khác, nhảy trong quá trình làm.
Tổ chức học tập và thời gian khó khăn.
Dấu hiệu của không chú ý
Mắc lỗi bất cẩn.
Khó duy trì chú ý, dễ sao nhãng.
Có vẻ như không nghe khi người khác đang nói với mình.
Khó nhớ và theo các chỉ dẫn.
Khó sắp xếp, tổ chức, lên kế hoạch và hoàn thành công việc.
Chán việc trước khi hoàn thành.
Thường mất hoặc để nhầm chỗ sách, vở, đồ chơi, dụng cụ học tập,v.v.
Dấu hiệu tăng động
Bồn chồn không yên và luôn uốn éo, cựa quậy.
Luôn rời khỏi ghế trong các tình huống đáng nhẽ cần ngồi yên.
Di chuyển xung quanh liên tục, thường chạy hoặc trèo không phù hợp tình huống.
Nói nhiều.
Khó chơi yên lặng hoặc thư thái.
Luôn hoạt động, như là bị điều khiển bởi mô tơ.
Hành động không suy nghĩ
Bật ra câu trả lời trong lớp mà không chờ đợi được gọi hoặc nghe hết câu hỏi
Không chờ đến lượt mình khi đợi hàng hoặc chơi
Nói những điều sai ở những thời điểm không phù hợp
Thường ngắt lời hoặc làm gián đoạn việc của người khác
Xâm lấn cuộc nói chuyện hoặc trò chơi của người khác
Không thể kìm giữ tình cảm, dẫn đến các cơn giận dữ, cáu kỉnh hoặc ăn vạ.
Đoán chứ không cân nhắc để giải quyết vấn đề
Hậu quả
Tính xung động của VTN dẫn đến:
Hành động trước khi suy nghĩ
Sử dụng chất kích thích, các hành vi hung tính, tình dục không an toàn, lái xe bất cẩn và các tình huống nguy cơ khác
Các vấn đề xã hội và học tập khác
Hỗ trợ
Tiếp cận tổng quát, từ nhiều phía như gia đình, trường học.
Tiếp cận hành vi.
Tiếp cận nhận thức.
Luyện tập kĩ năng xã hội.
Giáo dục cha mẹ.
Dược lý.
Hỗ trợ
Khó tập trung và tổ chức: hỗ trợ về mặt tâm lý
Khó lên kế hoạch: giúp trẻ tìm sự hỗ trợ từ người có chuyên môn
Tự trọng thấp: khuyến khích những đam mê, giúp trẻ thấy mình có năng lực
Các vấn đề về độc lập: cần được giám sát cẩn thận
Gây hấn
Định nghĩa: Gây hấn là loại hành vi, dạng lời nói hoặc thể chất có chủ đích làm tổn thương hoặc làm hại người khác hoặc thứ khác (đồ vật, động vật).
Biểu hiện:đánh nhau, dọa nạt, khống chế quan hệ, và có thể có kế hoạch trước hoặc không có kế hoạch.
Mục đích: thể hiện sự bực tức hoặc thù địch, khẳng định chủ quyền, dọa nạt, thể hiện sự sở hữu, đáp trả lại sự sợ hãi hoặc đau đớn, ganh đua, v.v.

Phân loại

Gây hấn mang tính chất thù địch: xuất phát từ tức giận, có mục đích gây tổn thương hay đau đớn.

Gây hấn mang tính chất phương tiện: ít yếu tố cảm xúc, nhiều mục đích và sự toan tính hơn
Biểu hiện
Bắt nạt, đe doạ hay uy hiếp người khác.
Khởi xướng và tham gia các cuộc ẩu đả, đánh nhau.
Sử dụng các loại vũ khí có thể gây hại nghiêm trọng về thể chất cho người khác.
Có biểu hiện độc ác về thể chất với người khác hoặc động vật.
Ăn cướp tài sản trong khi đối mặt với nạn nhân.
Phá hoại tài sản của công hoặc của người khác.
Cố ý gây cháy để gây thiệt hại cho người khác.
Hỗ trợ
Trừng phạt thể chất không mang lại hiệu quả.
Phạt nhẹ kết hợp tham vấn và các chiến lược làm cha mẹ tích cực.
Đưa ra các chương trình thay đổi cách suy nghĩ tiêu cực
Hướng dẫn tự mình phân tán hoặc xao lãng với những ấm ức đang hiện hữu.
Hướng dẫn trì hoãn thời gian từ ấm ức đến hành động
Hướng dẫn đối đầu với những ấm ức một cách phi bạo lực và chia sẻ cảm giác ấm ức.
Dạy kỹ năng giao tiếp và thấu cảm.
Chống đối, không tuân thủ
Định nghĩa: những biểu hiện hành vi không phù hợp với lứa tuổi, được lặp đi lặp lại có tính chất gây tranh cãi, thách thức, cố tình gây bực bội, khó chịu và thù địch để đổ lỗi cho người khác về những vi phạm hoặc thiếu sót của mình.
Dấu hiệu: tiêu cực, thách thức, thù địch và không tuân thủ kéo dài ít nhất 6 tháng
Mất bình tĩnh
Thường xuyên tranh cãi với người lớn.
Thường xuyên chủ động phớt lờ hoặc từ chối việc thực hiện theo các yêu cầu của người lớn, cố ý gây bực mình cho người khác.
Thường đổ lỗi cho người khác về những sai sót hoặc những lỗi lầm của mình.
Quá nhạy cảm và hay khó chịu vì người khác.
Thường xuyên tức giận, bực bội.
Thường xuyên có thái độ thù hằn, cay độc.
 Những biểu hiện hành vi này thường gây khó khăn cho cá nhân trong hoạt động xã hội, học tập và nghề nghiệp
Hỗ trợ
Thay đổi hành vi của cha mẹ.
Giáo dục ý nghĩa và nguồn gốc của hành vi chống đối.
Cách đưa ra những nguyên tắc trong gia đình.
Chiến lược hành vi làm cha mẹ có hiệu quả.
Một số kỹ năng hiệu quả để điều chỉnh hành vi chống đối
Chú ý tích cực và khen ngợi để củng cố những hành vi được mong đợi
Phớt lờ những hành vi không phù hợp không nghiêm trọng
Đưa ra những chỉ dẫn ngắn gọn, rõ ràng, loại bỏ những tác nhân ảnh hưởng đến sự chú ý của trẻ.
Thiết lập một hệ thống thưởng quy đổi ở nhà.
Sử dụng hình phạt khoảng lặng cho những hành vi sai nghiêm trọng.
Rối loạn hành vi
Định nghĩa: một nhóm các biểu hiện hành vi và cảm xúc của trẻ em và vị thành niên được lặp đi lặp lại nhiều lần và ở đó, các quyền cơ bản của người khác cũng như các chuẩn mực xã hội (phù hợp với lứa tuổi) hay các luật lệ bị xâm phạm.
Dấu hiệu
Độc ác với người và động vật bao gồm
Phá hoại tài sản (hành vi xâm hại gây tổn thất tài sản)
Lừa đảo hay trộm cắp
Vi phạm nghiêm trọng các luật lệ
Hỗ trợ
Chiến lược toàn diện.
Trị liệu đa hệ thống.

Phạm tội, phạm pháp
Định nghĩa:
Là một dạng của hành vi chống đối xã hội được đặc trưng bởi các hành động bất chính và vô luân lý (vi phạm các chuẩn mực đạo đức của xã hội cũng như những giá trị phong tục tập quán) và hệ thống pháp luật của xã hội.
Dấu hiệu
Các nét tính cách xung động, bốc đồng, hiếu chiến, ngạo ngược dễ bị kích động
Sử dụng biệt danh.
Thất bại trong việc thích nghi với các chuẩn mực, quy định, thường xuyên phá luật và bất chấp sự an toàn của bản thân và người khác.
Hay bị bắt giữ, hay phải trình diện ở các cơ quan công an và thiếu sự ăn năn, hối hận.
Hỗ trợ
Liệu pháp nhóm, sử dụng các nhóm đồng đẳng để điều trị tỏ ra có đáp ứng ở nhiều trẻ em phạm pháp trong các nhà tù hoặc trại cải tạo
Hỗ trợ (tiếp)
Các chiến lược cải thiện sức khoẻ tâm thần và thể chất cho trẻ em và gia đình của những nhóm có nhiều nguy cơ như nhóm bất lợi về kinh tế
Tuyên truyền giáo dục về sức khoẻ thai nhi để làm giảm các chấn thương và tổn thương hệ thần kinh từ giai đoạn ấu thơ đến VTN.
Tuyên truyền giáo dục nhằm xoá bỏ các hình thức trừng phạt thân thể một cách bạo lực.
Tuyên truyền phổ biến pháp luật và những giá trị xã hội tích cực.
LẠM DỤNG RƯỢU VÀ CHẤT KÍCH THÍCH
Dấu hiệu
Mất khả năng hoàn thành các trách nhiệm ở nơi làm việc, ở trường học hoặc ở nhà.
Sử dụng chất trong những trường hợp có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.
Liên quan đến những vấn đề luật pháp.
Liên quan đến những vấn đề xã hội hoặc mối quan hệ với người khác.
Hỗ trợ
Chiến lược vĩ mô để giảm nhu cầu về các chất kích thích.
Phòng ngừa bằng cách nâng cao kỹ năng xã hội và kỹ năng từ chối sử dụng chất kích thích trong giới trẻ.
Giảng dạy về kỹ năng sống.
Hỗ trợ (tiếp)
Trì hoãn tuổi khởi phát uống rượu, hút thuốc lá và sử dụng chất kích thích trong học sinh.
Phỏng vấn động cơ.
Kết hợp các can thiệp bằng thuốc và tâm lý.
STRESS
Stress được đặc trưng bởi cảm giác căng thẳng, mệt mỏi, thất vọng, lo lắng, buồn rầu, thu mình kéo dài vài giờ hoặc vài ngày.
Dấu hiệu
Nhận thức
Có vấn đề trí nhớ
Không thể tập trung
Suy nghĩ kém
Chỉ thấy những mặt tiêu cực
Lo âu, lo lắng thường trực
Tình cảm
Ủ rũ
Cáu kỉnh, bực tức,
Căng thẳng, khó thư giãn
Cảm thấy quá sức
Cảm thấy cô đơn, cô độc
Thấy không hạnh phúc
Dấu hiệu
Cơ thể
Đau, nhức
Ỉa chảy hoặc táo bón
Buồn nôn, đau đầu
Đau ngực, tim đập nhanh
Thấy lạnh thường xuyên
Hành vi
Ăn, ngủ nhiều hoặc ít
Tách mình khỏi mọi người
Trốn tránh hoặc tảng lờ các trách nhiệm
Sử dụng rượu, thuốc lá
Các hành vi nghi thức lặp lại
Hệ quả
Các rối loạn hướng nội như trầm cảm, lo âu, rối loạn tiêu hóa.
Các rối loạn hành vi.
Lạm dụng rượu hoặc chất kích thích.
Hỗ trợ

Giúp trẻ phát triển kiến thức và kĩ năng xã hội, đương đầu với các khó khăn, quản lý cảm xúc, giải quyết vấn đề, thư giãn, suy nghĩ tích cực.
Xây dựng mối quan hệ tích cực, khuyến khích trẻ chia sẻ, thể hiện hiểu trẻ và thấu cảm.
Giúp trẻ tiếp tục duy trì sự ổn định. Tham dự các hoạt động yêu thích.
CÁC VẤN ĐỀ VỀ PHÁT TRIỂN

Tự kỷ
Chậm phát triển tinh thần (thiểu năng trí tuệ)
Tự kỷ
Định nghĩa: là một dạng rối loạn phát triển, xuất hiện ngay từ những năm đầu đời, thường là trước ba tuổi. Người mắc chứng tự kỉ không có giao tiếp, tương tác xã hội với những người khác và do vậy, sự phát triển mọi mặt về tâm lý và xã hội đều hạn chế.
Dấu hiệu
Khó giao tiếp.
Những hành vi dập khuôn, lặp đi lặp lại.
Ít hứng thú và ít hoạt động
Khó thích ứng với sự thay đổi hoàn cảnh hoặc những công việc/diễn biến thường diễn ra hàng ngày.
Can thiệp/trị liệu
Luyện tập, giáo dục cho trẻ các kĩ năng ngôn ngữ, nhận thức, xã hội và kĩ năng tự phục vụ bản thân.
Hướng dẫn, tư vấn cha mẹ trẻ để hỗ trợ trẻ.
Chậm phát triển tinh thần (thiểu năng trí tuệ)
Định nghĩa: Chậm phát triển tinh thần thường được chẩn đoán trước 18 tuổi, là tình trạng chức năng trí tuệ thấp hơn mức trung bình, không phát triển các kỹ năng nhận thức phù hợp với độ tuổi và thiếu các kỹ năng cần thiết đảm bảo cho cuộc sống hàng ngày.
Dấu hiệu
Mức nhẹ: thiếu sự tò mò, tìm tòi và có hành vi tĩnh, chậm chạp.
Mức nặng: có hành vi nhi hóa, hành vi như trẻ em trong suốt đời.
Can thiệp
Mục tiêu: Phát triển những tiềm năng mà cá nhân có được.
Hoạt động: Giáo dục đặc biệt và huấn luyện các kĩ năng xã hội sớm.
Cần có chuyên gia đánh giá và giáo dục.
CHƯƠNG 4: VAI TRÒ VÀ TRÁCH NHIỆM CỦA CÁN BỘ TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG
Mục tiêu
Học viên hiểu về:
1. Vai trò và trách nhiệm của cán bộ tư vấn tâm lý học đường
2. Một số yêu cầu cơ bản về đạo đức nghề nghiệp
VAI TRÒ VÀ TRÁCH NHIỆM CỦA
CÁN BỘ TƯ VẤN TÂM LÝ HỌC ĐƯỜNG.
Sứ mệnh: tạo điều kiện phát triển cá nhân/xã hội, học tập, nghề nghiệp của mỗi học sinh thông qua hướng dẫn, tư vấn, nỗ lực hợp tác giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.
Mục tiêu: giúp học sinh xác định hứng thú và khả năng của mình, nâng cao tính hiệu quả, tính độc lập, thể hiện và kiểm soát bản thân, ra quyết định chính xác, giải quyết xung đột, giảm bớt những thiếu hụt của cá nhân, phát triển những khả năng riêng biệt và xây dựng nền tảng của những công dân có trách nhiệm ở mỗi học sinh.
Công việc: Hỗ trợ tâm lý học sinh một cách chuyên nghiệp.
Hỗ trợ tạo ra một môi trường học tập an toàn và đáp ứng nhu cầu của từng học sinh nhờ các chương trình phòng ngừa và can thiệp tâm lý.
Giúp các em đạt được sự phát triển cá nhân tối ưu, lĩnh hội được các kĩ năng xã hội và các giá trị tích cực.
Giúp các em nhận thức được bản thân của mình, thành thục các kĩ năng xã hội, kiểm soát và quản lý bản thân, có khả năng dẻo dai, kiên cường, đặt ra các mục tiêu nghề nghiệp phù hợp và lập kế hoạch thực hiện.
Sẵn sàng hỗ trợ khủng hoảng.
Công việc của CB TVTLHĐ
-Tham vấn cho học sinh ( cá nhân hoặc nhóm): Cán bộ TVTLHĐ làm việc trực tiếp với HS dưới dạng một hoặc một nhóm nhỏ để giúp các em giải quyết hoặc đương đầu tích cực với những khăn hoặc lo lắng mang tính cá nhân.
-Hoạt động giáo dục cho nhóm/tập thể: Xây dựng, thiết kế, tổ chức các chương trình hoạt động có kế hoạch mang tính giáo dục như xemina về nghề nghiệp, thảo luận về giáo dục giới tính, cắm trại, các buổi học về kĩ năng sống...
-Tư vấn cho giáo viên, phụ huynh, nhà trường…để trao đổi kế hoạch, chiến lược hỗ trợ cho HS.
-Điều phối: Cán bộ TVTLHĐ làm việc với các bộ phận khác nhau trong nhà trường giúp tổ chức, quản lí và đánh giá hiệu quả các hoạt động TVTLHĐ cũng như tìm kiếm, phối hợp các cá nhân hoạc tổ chức bên