Chuyen de ly 8: NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY TNTH

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
1 – Xuất phát từ yêu cầu của cụm Chuyên môn số 4.
2 - Quy luật của quá trình nhận thức là từ trực quan sinh động đến tư duy trìu tượng, song quá trình nhận thức đó đạt hiệu quả cao hay không còn phụ thuộc vào các em có được “trực quan” hay không và “sinh động” đến đâu.
3 - Vật lý là cơ sở cho nhiều ngành kỹ thuật. Những thành tựu của vật lý và kỹ thuật phục vụ rất nhiều cho cuộc sống của con người trên mọi mặt.
4 - Vật lý học là một trong những môn khoa học về tự nhiên, nhiệm vụ chủ yếu của nó là nghiên cứu các hiện tượng vật lý, tìm nguyên nhân, khám phá ra các định luật vật lý phục vụ lợi ích của con người.
5 - Thực tiễn việc giảng dạy bộ môn Vật lý ở các trường trong cụm chúng tôi nhận thấy vì nhiều lý do như thiếu dụng cụ TN, thiếu cán bộ Thí nghiệm chuyên trách, thiếu GV chính ban,... nên việc dạy các các giờ có TN thực hành còn nhiều hạn chế như dạy chay, dạy thuần túy bằng máy chiếu (chiếu chép), làm TN ảo thay TN thật, làm TN biểu diễn thay TN đồng loạt, dạy TN chưa đúng quy trình,...
Với những lý do trên, tổ Vật lý Cụm chuyên môn số 4- Phòng GD-ĐT Quỳnh phụ xây dựng chuyên đề: “NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH”
(chuyên đề được xây dựng trên cơ sở lý luận của phương pháp “Bàn tay nặn bột”- một phương pháp còn khá mới mẻ ở Việt nam)
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
Mục tiêu: Chuyên đề nhằm Quy trình hóa các bước dạy một thí nghiệm thực hành.
QUAN NIỆM BAN ĐẦU CỦA HỌC SINH
          Quan niệm ban đầu là những biểu tượng ban đầu, hiểu biết ban đầu của học sinh về sự vật, hiện tượng trước khi được tìm hiểu về bản chất sự vật, hiện tượng. Đây là những quan niệm được hình thành trong vốn sống của học sinh, là các ý tưởng giải thích sự vật, hiện tượng theo suy nghĩ của các em. Thường thì các quan niệm ban đầu này chưa tường minh, thậm chí còn mâu thuẫn với các giải thích khoa học mà học sinh sẽ được học. Biểu tượng ban đầu không phải là kiến thức cũ, kiến thức đã được học mà là quan niệm của học sinh về sự vật, hiện tượng mới (kiến thức mới) trước khi học kiến thức đó.
          Tạo cơ hội cho học sinh bộc lộ quan niệm ban đầu là một đặc trưng quan trọng của phương pháp dạy TNTH.
          Quan niệm ban đầu đôi khi là chướng ngại trong quá trình nhận thức của học sinh.
Ví dụ: Trước khi học LỰC ĐẨY ÁC SI MÉT VÀ SỰ NỔI, thì quan niệm ban đầu của HS về điều kiện vật chìm, vật nổi có thể là:
- Vật nặng thì chìm, vật nhẹ thì nổi; - Vật ngấm nước thì chìm, vật không ngấm nước thi nổi; - Vật đặc thì chìm, vật rỗng thì nổi; - Vật có đáy hẹp thì chìm, vật có đáy rộng thì nổi.
…..
Nhiệm vụ của giáo viên là từng bước hướng dẫn HS tìm ra phương pháp và tự chứng minh biểu tượng ban đầu đó là đúng hay sai.
          Trong dạy TNTH, học sinh được khuyến khích trình bày quan niệm ban đầu, thông qua đó giáo viên có thể giúp học sinh đề xuất các câu hỏi và các thí nghiệm để chứng minh. Đây là một bước quan trọng trong tiến trình của phương pháp.
TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
Cơ sở sư phạm của tiến trình dạy học
          Chuyên đề ưu tiên xây dựng những tri thức (hiểu biết, kiến thức) bằng khai thác, thực nghiệm và thảo luận.           Đó là sự học tập thông qua hành động, hỏi đáp, tìm tòi, thực nghiệm, xây dựng tập thể chứ không phải phát biểu lại các kiến thức có sẵn xuất phát từ sự ghi nhớ thuần túy.           Học sinh tự mình thực hiện các thí nghiệm, các suy nghĩ và thảo luận để hiểu được các kiến thức cho chính mình. Các thí nghiệm mà HS thực hiện phải là những thí nghiệm tương đối đơn giản, không quá phức tạp, là các thí nghiệm do chính các em đề xuất để giải quyết các câu hỏi đặt ra dưới sự gợi ý của giáo viên.
         Giáo viên tùy theo tình hình, từ một câu hỏi của học sinh có thể đề xuất những tình huống giải quyết; giáo viên hướng dẫn học sinh chứ không làm thay; giáo viên giúp đỡ học sinh thảo luận, bày tỏ quan điểm của mình, đồng thời rút ra những kết luận từ các kết quả thu được, đối chiếu chúng với các kiến thức khoa học.
2. Các bước của tiến trình dạy học           Căn cứ vào các cơ sở trên, ta có thể đề xuất