Chuyên đề

Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ


Người thực hiện
Giáo viên ĐẶNG ĐÌNH SỰ

Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Dân ta phải biết sử ta
Cho từng gốc tích nước nhà Việt Nam
Dạy như thế nào, học như thế nào để đạt được hiệu quả học tập tốt nhất là điều mong muốn của tất cả thầy cô giáo chúng ta. Muốn thế phải đổi mới phương pháp, biện pháp dạy và học. Người giáo viên phải tổ chức một cách linh hoạt các hoạt động của học sinh từ khâu đầu tiên đến khâu kết thúc giờ học( tức là từ cách ổn định lớp, kiểm tra bài cũ đến cách học bài mới, củng cố, dặn dò). Một trong những hoạt động giúp học sinh lĩnh hội
kiến thức một cách tự giác, chủ động, tích cực, sáng tạo và ngày càng yêu thích, say mê môn học đó là hệ hống câu hỏi .

Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ


Vậy làm thế nào để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học môn lịch sử ? Có rất nhiều biện pháp như : phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan, phương pháp hướng dẫn học sinh ghi nhớ sự kiện lịch sử, nắm vững và sử dụng sách giáo khoa, vở bài tập, tiến hành công tác ngoại khoá … Nhưng việc sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng là một trong những biện pháp rất quan trọng, rất có ưu thế để phát triển tư duy học sinh. Quá trình hoạt động chung, thống nhất giữa thầy và trò nhịp nhàng sẽ làm cho học sinh nắm vững hơn những tri thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo và bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, hình thành nhân cách cho các em.
Mặt khác, nhằm giảm bớt số lượng học sinh yếu kém trong nhà trường và phát huy hết năng lực của các em khá giỏi nắm chắc được kiến thức bài học và hiểu sâu hơn các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử. Để góp phần vào việc đó đổi mới phương pháp dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng, bản thân tôi đã có nhiều năm tham gia công tác giảng dạy, tôi xin mạnh dạng trình bày một vấn đề : “Sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích cực cho học sinh trong dạy học môn lịch sử”.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ


II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Thực trạng của vấn đề
- Về giáo viên:
+ Đại đa số giáo viên đã cố gắng thay đổi phương pháp giảng dạy của mình theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh thông qua các phương pháp dạy học như phương pháp trực quan, phương pháp giải quyết vấn đề, phương pháp nêu tình huống, phương pháp vấn đáp thông qua sự trình bày sinh động giàu hình ảnh của giáo viên trong tường thuật, miêu tả, kể chuyện, hoặc nêu đặc điểm của nhân vật lịch sử …
+ Giáo viên đã tích cực hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm, bổ trợ kiến thức cho nhau và thông qua hoạt động này những học sinh yếu kém được hoạt động một cách tích cực dưới sự hướng dẫn của giáo viên và các bạn học sinh khá giỏi; qua đó học sinh nắm chắc kiến thức và hiểu sâu hơn về bản chất của sự kiện, hiện tượng lịch sử…
+ Trong quá trình giảng dạy đã kết hợp nhuần nhuyễn các đồ dùng dạy học, khai thác một cách triệt để các đồ dùng và phương tiện dạy học như tranh ảnh, lược đồ…
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ


+ Vẫn còn một số ít giáo viên chưa thực sự thay đổi hoàn toàn phương pháp dạy học cho phù hợp với từng tiết dạy, chưa tích cực hoá các hoạt động của học sinh để tạo điều kiện cho các em suy nghĩ, chiếm lĩnh và nắm vững kiến thức như vẫn còn phương pháp dạy học “thầy nói, trò nghe”, “thầy đọc, trò chép”. Do đó nhiều học sinh chưa nắm vững được kiến thức mà chỉ học thuộc một cách máy móc, trả lời câu hỏi thì nhìn vào sách giáo khoa hoàn toàn …
+ Đa số giáo viên chưa nêu câu hỏi nhận thức đầu giờ học, tức là sau khi kiểm tra bài cũ giáo viên vào bài luôn mà không giới thiệu bài qua việc nêu câu hỏi nhận thức, điều này làm giảm bớt sự tập trung, chú ý bài học của học sinh ngay từ hoạt động đầu tiên.

+ Một số câu hỏi giáo viên đặt ra hơi khó, học sinh không trả lời được nhưng lại không có hệ thống câu hỏi gợi mở nên nhiều khi phải trả lời thay cho học sinh. Vấn đề này được thể hiện rất rõ trong hoạt động thảo luận nhóm, giáo viên chỉ biết nêu ra câu hỏi nhưng lại không hướng dẫn học sinh trả lời câu hỏi đó như thế nào.
+ Một số tiết học giáo viên chỉ nêu vài ba câu hỏi và huy động một số học sinh khá, giỏi trả lời, chưa có câu hỏi giành cho đối tượng học sinh yếu kém. Cho nên đối tượng học sinh yếu kém ít được chú ý và không được tham gia hoạt động, điều này làm cho các em thêm tự ti về năng lực của mình và các em cảm thấy chán nản môn học đó.
+ Hiện nay trong nhà trường đã được cấp rất nhiều các thết bị dạy học. Tuy nhiên đối với môn lịch sử thì các đồ dùng thiết bị còn ít hoặc hư hỏng xuống cấp (đặc biệt là các lược đồ - nhiều hình giáo viên phải tự làm để dạy).
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

- Về học sinh:
+ Học sinh đa số chú ý nghe giảng, tập trung suy nghĩ trả lời các câu hỏi mà giáo viên đặt ra như các em đã chuẩn bị bài mới ở nhà, trả lời các câu hỏi cuối mục trong bài cho nên khi học các em luôn chú ý để nắm chắc bài hơn.
+ Đa số học sinh đều tích cực thảo luận nhóm và đã đưa lại hiệu quả khá cao trong quá trình lĩnh hội kiến thức.
+ Học sinh yếu kém đã và đang cố gắng nắm bắt các kiến thức trọng tâm cơ bản thông qua các hoạt động học như thảo luận nhóm, vấn đáp, đọc sách giáo khoa, … Các em đã mạnh dạn khi trả lời các câu hỏi hay ghi nhớ các sự kiện, nhân vật, một quá trình cách mạng trong việc chiếm lĩnh kiến thức của mình.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ


+ Học sinh thường trả lời câu hỏi giáo viên đặt ra thông qua việc nhìn sách giáo khoa và nhắc lại, chưa có sự độc lập tư duy. Một số học sinh còn đọc y nguyên sách giáo khoa để trả lời câu hỏi.
+ Học sinh còn lười học và chưa có sự say mê môn học, một số bộ phận học sinh không chuẩn bị bài mới ở nhà, không làm bài tập đầy đủ, trên lớp các em thiếu tập trung suy nghĩ. Cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử còn yếu.
+ Học sinh chỉ có trả lời được những câu hỏi dễ, đơn giản (dạng trình bày), còn một số câu hỏi tổng hợp, phân tích, giải thích, so sánh … thì học sinh còn rất lúng túng khi trả lời hoặc trả lời mang tính chất chung chung.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

2. Ý nghĩa và tác dụng của vấn đề:
Mặc dù tình hình xã hội, cũng như điều kiện cơ sở vật chất và đối tượng học sinh ở các trường có khác nhau, nhưng theo tôi thiết nghĩ với những vấn đề tôi nêu ở trên là một trong những việc chúng ta dễ dàng thực hiện được ở các trường trung học cơ sở.
- Để khơi dậy được hứng thú học tập của học sinh thì trong mỗi bài học giáo viên nên có sự chuẩn bị bài thật kĩ, nghiên cứu sách giáo khoa, bám sát tài liệu chuẩn kiến thức kĩ năng kết hợp tham khảo thêm tài liệu để bài giảng có chất lượng. Giáo viên cần tạo cơ hội cho học sinh trong cả lớp trả lời, thảo luận nhóm, không làm nặng nề giờ học, trình bày nhồi nhét song vẫn tạo không khí thoải mái, nhẹ nhàng để đạt hiệu quả tối đa. Đồng thời, tăng cường sử dụng đồ dùng trực quan trong tiết dạy, bên cạnh đó ở mỗi bài học giáo viên phải luôn hướng học sinh lấy dẫn chứng cụ thể và liên hệ, luôn định hướng làm sao để học sinh luôn cảm thấy bản thân các em là những người phát hiện ra những điều mới lạ…..
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

- Giáo viên phải luôn tìm tòi, sáng tạo và đổi mới phương pháp dạy học. Sử dụng triệt để các phương pháp dạy học tích cực nhằm thu hút sự chú ý của học sinh. Các phương tiện trực quan sẽ giúp học sinh hiểu sâu, nhớ lâu và tiếp thu nhanh nội dung bài học. Cho nên, trong qúa trình giảng dạy, ngôn ngữ nói phải truyền cảm, lôi cuốn, hấp dẫn, trình bày phải có điểm nhấn, đặc biệt chú ý hệ thống câu hỏi gợi mở trong khi học sinh quan sát để nhận xét.
- Trong quá trình giảng dạy ở lớp phải thường xuyên tạo mối thân thiện giữa giáo viên và học sinh; khi đưa các em vào tình huống học tập phải quan tâm chú trọng đúng đối tượng học sinh, sử dụng câu hỏi phù hợp, tạo điều kiện nâng dần quá trình tư duy sáng tạo trong học tập cho học sinh, có như vậy thì quá trình rèn luyện kĩ năng lịch sử này mới đạt hiệu quả cao.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

- Cần chú ý những học sinh có trình độ phát triển tư duy còn hạn chế thì giáo viên nên có những câu hỏi dễ khác với những học sinh có trình độ phát triển trí tuệ bình thường, như giảng từ từ và chậm, giảng những kiến thức đơn giản là chủ yếu sau đó dần dần nâng cao sau. Về việc kiểm tra kiến thức cũng phải đặt ra một yêu cầu khác so với những học sinh có trình độ phát triển tư duy ở mức cao hơn có nghĩa khi kiểm tra bài cũ giáo viên nên kiểm tra kiến thức cơ bản là chính.
- Do đặc trưng môn học đòi hỏi mỗi học sinh phải có khả năng tư duy trừu tượng cao vì đối tượng nghiên cứu của bộ môn lịch sử không có trước mắt. Mà yêu cầu của bộ môn đòi hỏi các em phải hình thành được biểu tượng, nắm được khái niệm lịch sử, các mối quan hệ lịch sử thông qua hệ thống câu hỏi . Vậy để đạt được những yêu cầu đó thì học sinh phải phát triển khả năng tư duy “ tư duy liên hệ tổng hợp”.
Vì thế đây quả là một việc làm tương đối khó đối với những em có trình độ tư duy hạn chế. Cần có sự chịu khó, chăm chỉ của các em mới đạt kết quả cao như mong muốn.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Bằng hệ thống câu hỏi tốt nhất kết hợp các phương tiện dạy học sẽ giúp học sinh tự khai thác, lĩnh hội kiến thức, phát huy được vai trò tích cực của học sinh trong quá trình học tập. Giáo viên cần phải nắm vững yêu cầu dạy học bám sát chuẩn kiến thức, kĩ năng để xác định mục tiêu bài học. Chú trọng dạy học nhằm đạt được các yêu cầu cơ bản và tối thiểu về kiến thức, kĩ năng, đảm bảo không quá tải và không quá lệ thuộc hoàn toàn vào sách giáo khoa; mức độ khai thác sâu kiến thức, kĩ năng trong sách giáo khoa phải phù hợp với khả năng tiếp thu của học sinh. Động viên, khuyến khích, tạo cơ hội và điều kiện cho học sinh tham gia câu hỏi một cách tích cực, chủ động, sáng tạo vào quá trình khám phá, phát hiện, đề xuất và lĩnh hội kiến thức; tạo niềm vui, hứng khởi, nhu cầu hành động và thái độ tự tin trong học tập cho học sinh; giúp học sinh phát triển tối đa năng lực, tiềm năng của bản thân. Phải giúp học sinh sử dụng sách giáo khoa một cách hiệu quả và vận dụng sự hiểu biết lịch sử để giải quyết tốt nhiệm vụ học tập trước mắt và biết liên hệ, lí giải những vấn đề trong cuộc sống. Đây là một vấn đề vô cùng quan trọng, bởi vì học lịch sử không chỉ để biết về quá khứ, mà còn là sự đúc kết những kinh nghiệm của nhân loại để trang bị cho học sinh những hành trang vào đời một cách tự tin và sáng tạo.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

3. Giải pháp thực hiện .
Từ đặc trưng và mục tiêu của phần lịch sử trong chương trình THCS tôi nhận thấy : Để có một tiết học lịch sử thành công, phát huy được tính tích cực của học sinh đòi hỏi phải có sự chuẩn bị thật kỹ của người dạy và người học.
Về phía giáo viên :
Căn cứ vào mục tiêu và nội dung của bài lịch sử, những yêu cầu cơ bản của bài, trình độ học sinh, điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của trường lớp để thiết kế bài dạy.
Căn cứ vào dạng bài lịch sử mà giáo viên chuẩn bị ảnh tư liệu, bản đồ, lược đồ, tìm hiểu thông tư từ nhiều nguồn, tham khảo nhiều kiến thức về sự kiện lịch sử liên quan đến nội dung bài dạy.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Về phía học sinh :
Chuẩn bị bài ở nhà như : Xem kỹ nội dung bài học, chú ý trước những câu hỏi trong SGK.
Tìm hiểu sưu tầm thêm những tư liệu có liên quan đến bài học qua người thân qua sách báo. Để phát huy tính tích cực của học sinh trong phân môn lịch sử thì việc lựa chọn phương pháp dạy học và hướng dẫn học sinh cách học là rất quan trọng. Giáo viên phải lựa chọn phương pháp sao cho phù hợp với từng bài, với từng đối tượng học sinh sao cho học sinh phải tự khám phá ra kiến thức (dưới sự hướng dẫn của giáo viên) vì hoạt động của trò là quá trình tự giác, tích cực, tự vận động, nhận thức và phát triển nhưng phải được điều khiển.
- Dạy môn lịch sử người giáo viên cần sử dụng các phương pháp đặc trưng của nhiều môn học khác nhau. Do chính tính tích hợp của nội dung. Đề cao vai trò chủ thể của người học , tăng cường tính tự giác tích cực và sáng tạo của hoạt động học tập. Giáo viên cần huy động tối đa kinh nghiệm và vốn tri thức có sẵn của học sinh vào việc dẫn dắt các em tự phát triển tri thức mới của bài học. Giáo viên thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập giao cho học sinh thực hiện với sự hướng dẫn cần thiết. Tổ chức các hoạt động như trò chơi học tập, sắm vai ….Qua đó giúp học sinh lãnh hội kiến thức.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

- Dạy học như vây thực chất là việc tổ chức cho học sinh học trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, sáng tạo để học sinh tự phát hiện và tự chiếm lĩnh tri thức mới, vận dụng linh hoạt vào các tình huống khác nhau của cuộc sống. Đó là dạy học đề cao vai trò chủ thể nhận thức của học sinh.
- Người giáo viên cần phải dạy tự học cho học sinh : trong nhà trường học sinh không thể học hết khối lượng tri thức nhân loại ngày càng tăng nhanh chóng trong mọi lĩnh vực. Việc học tập cần phải diễn ra suốt đời của học sinh . Nhà trường cần rèn cho các em khả năng tự học ngay trong qúa trình học tập ở trên ghế nhà trường.Vì vậy quá trình dạy học bao gồm cả dạy tự học. Đề cao vai trò chủ thể của học sinh trong học tập chính là điều kiện quan trọng cho việc dạy tự học.Bởi vì học
là “sự biến đổi bản thân mình trở nên có thêm giá trị, bằng nỗ lực của chính mình để chiếm lĩnh những giá trị mới lấy từ bên ngoài”.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Mục đích của việc dạy học lịch sử là người giáo viên không chỉ giúp cho học sinh hình dung được những kết quả của quá khứ biết và ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng của lịch sử mà quan trọng hơn là hiểu được lịch sử tức là phải nắm được bản chất của sự kiện. Trong phát triển tư duy của học sinh việc sử dụng các thao tác lôgic có ý nghĩa rất quan trọng. thông thường giáo viên sử dụng các thao tác chủ yếu như so sánh để tìm ra sự giống nhau và khác nhau về bản chất của sự kiện, phân tích và tổng hợp, qui nạp, … Để thực hiện những thao tác như vậy có thể dùng nhiều cách, nhiều phương tiện khác nhau (đồ dùng trực quan, tài liệu giải thích,…) song việc hỏi và trả lời phù hợp với trình độ yêu cầu của học sinh, đưa lại kết quả tốt. Hỏi và trả lời chính là đặt tình huống có vấn đề rồi tìm cách giải quyết vấn đề. Hỏi và trả lời không phải là sự đánh đố mà là sự giúp nhau hiểu sâu sắc về lịch sử hơn.
Việc hỏi và trả lời câu hỏi có ý nghĩa giáo dưỡng giáo dục và phát triển lớn. Vì vậy việc đặt câu hỏi có vai trò rất quan trọng trong giờ dạy học lịch sử nói riêng và các môn học khác nói chung giúp phát huy được tính tích cực của học sinh.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

4. CÁC DẠNG CÂU HỎI.
Trong quá trình giảng dạy trên lớp, giáo viên phải biết đặt ra và giúp cho học sinh giải quyết các câu hỏi có tính chất nhận thức kiến thức . Một hệ thống câu hỏi tốt nêu ra trong quá trình giảng dạy phải phù hợp với khả năng của học sinh, kích thích tư duy phát triển của học sinh .
Trong sách giáo khoa thường sau mỗi mục có câu hỏi, mỗi bài có từ 1 đến 3 câu hỏi, những câu hỏi này là cơ sở để giáo viên xác định kiến thức và đặt hệ thống câu hỏi phù hợp. câu hỏi có sự chuẩn bị khi soạn giáo án, phải có dự kiến nêu ra lúc nào ? Học sinh sẽ trả lời như thế nào? Đáp án ra sao ? Rõ ràng sử dụng hệ thống câu hỏi là một nghệ thuật. Những câu hỏi đặt ra bắt buộc học sinh phải suy nghĩ, phải kích thích được lòng ham hiểu biết , trí thông minh, sáng tạo của học sinh, đặc biệt là học sinh yếu kém tích cực hoạt động và dần dần hình thành kiến thức cơ bản cho các em qua hệ thống câu hỏi, từ đó các em có hứng thú học tập và xây dựng bài.
Thông thường trong quá trình giảng dạy chúng ta thường đặt ra nhiều loại câu hỏi, căn cứ vào tính chất, đặc điểm của các kiến thức lịch sử có các dạng câu hỏi .

Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Loại câu hỏi đặt vấn đề: giáo viên nêu câu hỏi vào đầu bài mới nhằm gây sự chú ý và huy động các năng lực nhân thức của học sinh vào việc theo dõi bài giảng để tìm câu trả lời . Những câu hỏi này là vấn đề cơ bản của bài học mà học sinh phải nắm . Khi đặt câu hỏi không yêu cầu học sinh trả lời ngay mà chỉ sau khi giáo viên đã cung cấp đầy đủ sự kiện thì học sinh mới trả lời được.
Ví dụ : Khi dạy bài 20 “ NƯỚC ĐẠI VIỆT THỜI LÊ SƠ ” ( sgk Lịch sử 7 trang 94). Giáo viên nêu câu hỏi đầu bài: “ Vì sao nói nhà nước phong kiến thời Lê sơ là nhà nước phong kiến tập quyền” . Để hiểu rõ điều đó học sinh phải tự tìm hiểu nguyên nhân , diển biến rồi từ đó rút ra .
Khi dạy bài 14 “ BA LẦN KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC MÔNG – NGUYÊN” . Phần I. Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân xâm lược Mông Cổ ( 1285). Vào bài gây sự chú ý của học sinh giáo viên nêu : quân Mông Cổ hùng mạnh, vó ngựa chúng đi đến đâu giành thắng lợi đến đó và làm chủ phần lớn châu Á và châu Âu nhưng đến Đại Việt thì thất bại. Vì sao ?
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Câu hỏi xác lập mối quan hệ giữa các sự kiện,hiện tượng, nhân vật, địa danh, nhà nước, quân đội , kinh tế, văn hóa …nhằm giúp cho học sinh xâu chuỗi nhiều vấn đề rút ra một nội dung, nhớ ngay sự kiện cơ bản trên lớp, làm cho học sinh tích cực học tập .
Vídụ: Sau khi học xong bài 15: SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ VĂN HÓA THỜI TRẦN (sgk Lịch sử 7 trang 68). Giáo viên tổ chức trò chơi ô chữ để học sinh xâu chuỗi các sự kiện, hiện tượng lịch sử lại với nhau để các em khắc sâu kiến thức và hứng thú học tập thông qua các câu hỏi gợi ý .
Cách lập bảng và sử dụng câu hỏi sẽ có hiệu quả không chỉ về nắm kiến thức mà còn tác dụng giáo dục, rèn luyện kĩ năng, phát triển tư duy, gây hứng thú, tránh nhàm chán trong tiết học
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Tổ chức trò chơi giải ô chữ
Ô chữ gồm có 5 hàng ngang
Hàng ngang số 1có 6 chữ cái : Chức quan trông coi đê điều là gì ?
Hàng ngang số 2 có 9 chữ cái : Lý công Uẩn dời đô về Đại La đổi tên là gì ?
Hàng ngang số 3 có 13 chữ cái : Quân đội gồm có hai bộ phận: cấm quân và…….
Hàng ngang số 4 có 10 chữ cái : Cảng buôn bán sầm uất thời Trần.
Hàng ngang số 5 có 10 chữ cái: Một trong những công việc làm thủy lợi là gì ?
Tìm từ khóa hàng dọc ĐẮP ĐÊ
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Sự suy yếu của phong trào Tây Sơn chơi ô chữ .
Ô gồm 6 hàng ngang.
Hàng ngang số 1 có 6 cái : Một loại lâm sản mà nhân dân ĐàngTrong phải nộp cho quan lại?
Hàng ngang số 2 có 6 chữ cái: Một hình thức bóc lột của địa chủ đối với nông dân ?
Hàng ngang số 3 có 8 chữ cái: Tên một nhà bác học nước ta thế kỉ XVIII?
Hàng ngang số 4 có 10 chữ cái: Tên một trong những người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Tây Sơn?
Hàng ngang số 5 có 5 chữ cái : Nơi lập căn cứ đầu tiên của nghĩa quân Tây Sơn ?
Hàng ngang số 6 có 9 chữ cái: Căn cứ củ cuộc khởi nghĩa chàng Lía?
Từ khóa hàng dọc : SUY YẾU
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Loại câu hỏi về sự phát sinh các sự kiện, hiện tượng lịch sử mà chúng ta hỏi về nguyên nhân, bối cảnh hay hoàn cảnh lịch sử của sự kiện , hiện tượng lịch sử thông thường áp dụng cho đối tượng học sinh yếu kém .
Ví du: 1. Hoàn cảnh nhà Lý ra đời ? (bài 10 SGK lịch sử trang 35)
2. Nguyên nhân dẫn đến khởi nghĩa nông dân Đàng Ngoài thế kỉ XVII? (bài 21 lịch sử 7 trang 116)
Loại câu hỏi này thường xuất hiện đầu bài giảng. Bỡi vì bất kì một sự kiện, hiện tượng lịch sử nào đều xuất hiện trong hoàn cảnh lịch sử nhất định đều có nguyên nhân phát sinh của nó. Đây là một đặc điểm tư duy lịch sử cần hình thành từng bước cho học sinh.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Loại câu hỏi về quá trình, diễn biến , phát triển của sự kiện, hiện tượng lịch sử của các cuộc khởi nghĩa, các cuộc cách mạng.
Ví dụ:
1. Hãy trình bày diễn biến chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa ? ( bài 25 lịch sử 7 trang 127)
2. Trình bày quá hoạt động của nghĩa quân Lam Sơn? ( bài 19 Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Lịch sử 7 trang 84 )
Tuy đây là câu hỏi ít suy luận song lại đòi hỏi trí nhớ , phải biết nhiều sự kiện, địa danh, nhân vật để giúp học sinh phát triển trí nhớ nên cần phải chia câu hỏi thành nhiều câu hỏi nhỏ, đồng thời lập các bảng niên biểu mối quan hệ giữa các sự kiện.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Câu hỏi nêu lên đặc trưng, bản chất của các hiện tượng lịch sử, bao gồm sự đánh giá về thái độ của học sinh đối với các hiện tượng lịch sử ấy . Loại câu hỏi này thường dùng cho học sinh khá giỏi khi thảo luận để bổ trợ kiến thức cho các đối tượng yếu kém.
Ví dụ:
Tại sao quân Lý Thường Kiệt đang ở thế thắng mà Lý Thường Kiệt cử người gặp Quách Quỳ giảng hòa ? ( bài 11 Cuộc kháng chống quân chống quân xâm lược Tống ( lịch sử lớp 7 trang 38 )
Tại sao thái hậu họ Dương đưa Lê Hoàn lên làm vua ? ( bài 9 lịch sử 7 trang 28)
Thường những câu hỏi này khó đối với học sinh, nó đòi hỏi các em phải phân tích , đánh giá, biết bày tỏ thái độ của mình đối với sự kiện , hiện tượng lịch sử . Học sinh rật ngại trả lời loại câu hỏi này, tuy nhiên giáo viên cần kiên trì đưa thêm những câu hỏi gợi mở giúp cá em trả lời câu hỏi.


Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Loại câu hỏi tìm hiểu kết quả, nguyên nhân dẫn đến kết quả,ý nghĩa lịch sử của sự kiện . Dạng câu hỏi này dành cho học sinh yếu kém để các em tự phát hiện và chiếm lĩnh kiến thức cơ bản và giúp các em hoạt động trong quá trình học tập
Lịch sử chính là quá trình phát triển liên tục, đan xen giữa các sự kiện hoặc một hiện tượng hay một quá trình lịch sử nào đó . Cần cho học sinh thấy rõ được kết quả của sự vận động đó, nguyên nhân thắng lợi hay thất bại và ảnh hưởng của nó đối với quá trình phát triển của lịch sử.
Ví dụ: Ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống? ( Lịch sử 7 trang 38)
Em hãy nêu ý nghĩa của cày tịch điền ? ( Lịch sử 7 trang 44 )
Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn ? ( Lịch sử 7 trang 119)
Để trả lời những câu hỏi này , học sinh dựa vào sách giáo khoa và trả lời bằng sự hiểu biết của mình chứ không lặp lại sách.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Loai câu hỏi đối chiếu, so sánh giữa sự kiện, hiện tượng lịch sử này với sự kiện, hiện tượng lịch sử khác mà các em đã học. Đây là loại câu hỏi khá khó đối với học sinh trung học cơ sở. Ưu điểm của loại câu hỏi này là vừa giúp cho học sinh vừa củng cố, ôn tập lại kiến thức cũ vừa tiếp nhận kiến thức mới và thường được áp dụng khi hoạt động thảo luận nhóm để các em bổ trợ kiến thức cho nhau và cùng nhau giải quyết vấn đề
Ví dụ: Khi học bài 10 NHÀ LÝ ĐẨY MẠNH CÔNG CUỘC XÂY DỰNG ĐẤT NƯỚC (Lịch sử 7 trang 15)
Tổ chức bộ máy nhà nước thời Lý có điểm gì giống và khác tổ chức bộ máy nhà nước thới Lê?
Khi dạy bài 13 NƯỚC ĐẠI VIỆT Ở THẾ KỈ XIII ( Lịch sử 7 trang 50) nêu câu hỏi : So sánh sự giống nhau và khác nhau về pháp luật thời Lý và thời Trần?
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Các loại câu hỏi nêu trên tạo thành một hệ tống câu hỏi hoàn chỉnh, giúp cho học sinh trong quá trình học tập lịch sử phát hiện ra nguyên nhân , diễn biến, kết qủa , bài học kinh nghiệm, ý nghĩa lịch sử của một sự kiện hay quá trình lịch sử .
Những câu hỏi đó giáo viên vận dụng nhuần nhuyễn trong các tiết dạy không chỉ giup cho học sinh biết được sự kiện mà còn hiểu sâu vào bản chất của sự kiện, nó không chỉ đòi hỏi học sinh nhớ các sự kiện cơ bản mà phải suy nghĩ nhận thức sâu sắc bản chất của sự kiện lịch sử
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

III. KẾT LUẬN
- Sau khi áp dụng kinh nghiệm này, bản thân tôi đã rút ra một số kinh nghiệm sau:
- Trong mỗi tiết dạy giáo viên nêu mục tiêu yêu cầu của tiết, mục của bài học. sau đó cung cấp thông tin và phân bổ thời gian hợp lí để học sinh tiếp nhận thông tin.

- Giáo viên đặt và sử dụng linh hoạt hệ thống câu hỏi phù hợp với nội dung bài dạy, tuỳ theo khối lớp và đối tượng học sinh mà vận dụng.
- Khi nêu câu hỏi giáo viên cố gắng sử dụng các câu hỏi ngắn gọn, đủ ý, đơn giản, dễ hiểu, gợi sự suy nghĩ và tư duy của học sinh. Không nên sử dụng câu hỏi “Có” hay “Không”, “Đúng” hay “Sai” mà phải sử dụng câu hỏi phát huy tính độc lập tư duy ở các em (tránh tình trạng học sinh trả lời một cách công thức hoặc chung chung).
- Khi tổ chức học sinh tiếp nhận thông tin, giáo viên chú ý sử dụng câu hỏi gợi mở (chuẩn bị kĩ ở giáo án) để giải quyết câu hỏi đặt ra đầu giờ
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

- Giáo viên cần nghiên cứu kĩ sách giáo khoa, thường xuyên nghiên cứu thêm tài liệu tham khảo để xây dựng các câu hỏi trong các tiết dạy và vận dụng linh hoạt hơn để giải quyết nhiệm vụ nhận thức ở mỗi bài.
- Giáo viên cần kết hợp các phương tiện dạy học khác như đồ dùng trực quan, hình ảnh, tranh vẽ trong sách giáo khoa, hệ thống thao tác sư phạm khi lên lớp … để góp phần phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong mỗi tiết học, nâng cao hiệu quả giờ dạy.
- Trong quá trình giảng dạy, ngôn ngữ nói phải truyền cảm, không quá nhanh hoặc quá chậm, phải lôi cuốn, hấp dẫn, trình bày phải có điểm nhấn, tránh đều đều.
- Khi đăt câu hỏi không nên đặt câu hỏi quá dễ làm cho học sinh thoả mãn, đi đến chủ quan về vốn hiểu biết của mình, mà phải làm cho các em hiểu rằng, sự trả lời đúng, đầy đủ câu hỏi do giáo viên nêu ra là tốt, song vẫn phải tiếp tục suy nghĩ để trả lời hay hơn, sâu sắc hơn và thông minh hơn.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

- Cần tạo cơ hội cho học sinh trong cả lớp trả lời, thảo luận nhóm, không làm nặng nề giờ học, trình bày nhồi nhét song vẫn tạo không khí thoải mái, nhẹ nhàng để đạt kết quả tối đa.
- Giáo viên dạy môn lịch sử phải luôn luôn tìm tòi sáng tạo và đổi mới trong phương pháp dạy học. Có kế hoạch cụ thể trong việc tìm kiếm và thiết kế các đồ dùng dạy học đẹp, chính xác, phù hợp với nội dung bài dạy.
Người giáo viên lịch sử cần tự bồi dưỡng năng khiếu vẽ bản đồ, lược đồ thật khoa học và chính xác. Sử dụng triệt để các phương pháp dạy học tích cực nhằm thu hút sự chú ý của học sinh. Nên có những buổi ngoại khoá, tham quan các di tích lịch sử ở địa phương.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Như vậy “Sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học môn lịch sử” được vận dụng trong các tiết dạy sẽ đạt được kết quả học tập cao nhất của học sinh về tất cả các mặt giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. Đây là hoạt động tương hỗ giữa thầy và trò nhằm giúp cho học sinh độc lập lĩnh hội kiến thức một cách thông minh, vận dụng một cách sáng tạo vào thực tế (học tập và cuộc sống). Điều này quan trọng và đòi hỏi nhiều công sức, lao động sáng tạo, ý thức tinh thần trách nhiệm cao của mỗi người giáo viên. Ngoài ra còn cần đòi hỏi phát triển năng lực tư duy và hành động của mình trước khi giáo dục cho học sinh, cho nên giáo viên phải nắm vững lí luận, rèn luyện nghiệp vụ thường xuyên.
Chuyên đề
SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

Với kinh nghệm này, tôi hi vọng sẽ góp một phần nhỏ vào việc giúp giáo viên và học sinh trường , các đồng nghiệp và học sinh trường bạn nói chung khi thực hiện phương pháp sử dụng những câu hỏi để phát huy tính tích cực của học sinh đạt hiệu quả cao hơn. Về phía bản thân tôi, tôi xin hứa sẽ tiếp tục phát huy những kết quả đạt được của việc thực hiện kinh nghiệm trên, đồng thời không ngừng rút kinh nghiệm, khắc phục khó khăn để nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học.
Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi trong quá trình giảng dạy môn lịch sử, hiểu biết và kinh nghiệm chắc chắn không tránh những sai xót, rất mong được sự góp ý chân thành của các đồng nghiệp