Cau chuyen ve chang Lia o Truong May Binh Dinh

CHÀNG LÍA VÀ CĂN CỨ TRUÔNG MÂY
Chiều chiều én liệng Truông Mây             Cảm thương chàng Lía bị vây trong thành.
Căn cứ Truông Mây nay thuộc địa phận xóm Ba, thôn Phú Thuận, xã Ân Đức, huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định.
Từ nửa sau thế kỷ XVIII, xã hội Đàng Trong bị khủng hoảng trầm trọng. Một số phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân chống chúa Nguyễn nổ ra liên tục, trong đó tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa do chàng Lía lãnh đạo. Không thấy chính sử, cả đương thời và về sau ghi chép về cuộc khởi nghĩa này. Tuy nhiên, sự tích về cuộc khởi nghĩa và thủ lĩnh Lía thì vẫn được truyền tụng qua bài vè chàng Lía và nhiều chuyện kể khác…
Lía vốn xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo khổ. Cha mất sớm, mẹ đưa Lía về quê ngoại ở Phú Lạc, huyện Tuy Viễn, phủ Qui Nhơn nuôi dưỡng. Gia cảnh bần hàn, Lía phải đi ở chăn trâu cho một phú hộ trong vùng, chịu sự hành hạ, đánh đập rất khổ cực, vì thế mà Lía sớm có tinh thần quật khởi. Lía là người có sức khoẻ, tính tình khí khái, ngang tàng lại thông minh nhanh nhẹn, giỏi võ nghệ.
Có một lần, do không chịu được cảnh một tên lính triều đình cậy thế ức hiếp dân làng, Lía đã đánh chết hắn. Quan trên cho lính về vây bắt. Lía cõng mẹ vượt qua mấy vòng vây chạy lên núi, ở đây chàng gặp một toán cướp. Chàng được tôn làm chủ trại và lấy thành Uất Trì của người Chiêm Thành làm sơn trại. Hàng ngày, Lía đem quân xuống núi cướp của nhà giàu chia cho nhà nghèo. Nhân dân mến phục.
Sau khi mẹ qua đời, Lía tìm đến Phù Ly thăm mộ cha rồi bỏ đi ngao du. Đến Truông Mây thấy địa thế hiểm yếu Lía dừng chân ngắm cảnh. Ở nơi đây có một toán cướp do Hồ và Nhẫn cầm đầu mà nhân dân quen gọi là cha Hồ, chú Nhẫn. Lía trở thành thủ lĩnh và chủ trương cướp của nhà giàu chia cho dân nghèo. Phong trào ngày càng phát triển thu hút đông đảo nông dân tham gia. Truông Mây được xây dựng thành một căn cứ vững chắc, là đại bản doanh của nghĩa quân.
Có lần Lía chứng kiến quan giám khảo tham ô hối lộ bắt những sĩ tử nộp tiền đút lót trong một cuộc tổ chức thi võ, chàng bất bình trở về Truông Mây, tập hợp nghĩa quân đốt phá trường thi, giết quan giám khảo. Tuần phủ Quy Nhơn cho quân truy kích nhưng đến Truông Mây thì bị chặn đứng. Một đêm, Lía đem theo một ít quân tinh nhuệ xuống thành Quy Nhơn đốt các dinh thự, doanh trại, Tuần phủ Quy Nhơn bị chém đầu, vợ bị bắt mang đi.
Quan cai trị dinh Quảng Nam cho quân cứu viện, đồng thời cử người về triều đình Phú Xuân cấp báo. Chúa Nguyễn phái đại binh vào đàn áp. Lía bèn cho quân đắp thêm thành lũy, củng cố vững chắc căn cứ Truông Mây. Cuộc chiến kéo dài suốt mấy năm mà quân Nguyễn không sao đàn áp được, buộc phải rút lui.
Biết không thể thắng được nghĩa quân bằng vũ lực, viên quan tuần phủ mới bèn dùng mưu kế. Biết được ái thiếp của quan cựu tuần phủ bị Lía bắt về làm vợ, liền tìm cách thuyết phục thị làm nội ứng. Một hôm Lía mở tiệc khao quân, vợ Lía bí mật bỏ thuốc mê vào rượu cho nghĩa quân uống say. Thị dùng dây thừng trói chặt Lía vào một tấm phản rồi chạy về Quy Nhơn báo tin. Quân Nguyễn kéo đến tàn sát nghĩa quân. Lía tỉnh dậy thấy bị trói bèn hiểu ra rồi nổi giận vùng dậy mang cả tấm phản thoát ra khỏi vòng vây chạy lên núi. Quân Nguyễn không đuổi bắt được liền phá thành lũy rồi rút quân về. Lía buồn lòng phẫn uất nên tự sát.
Cuộc khởi nghĩa thất bại nhưng hình ảnh chàng Lía dũng cảm, khí phách hiên ngang, không chịu khuất phục trước áp bức cường quyền, yêu thương người nghèo khổ thì vẫn sống mãi trong lòng người dân Bình Định.
. Theo Địa chí Bình Định