CẢM THỤ TIẾNG HÁT CON TÀU - CLV

Tiếng hát con tàu
Chế Lan Viên
I. Tri thức khái quát
1. Nội dung tư tưởng
Sau cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi, đất nước đi vào khôi phục và phát triển kinh tế. 1961 bắt đầu kế hoạch 5 năm lần thứ nhất xây dựng CNXH, các văn nghệ sĩ mới vài ba năm trước vừa chia tay với các chiến trường Tây Bắc, Việt Bắc... trở về với thủ đô, với miền xuôi nay lại náo nức toả ra mọi miền đất nước.
Cảm xúc rạo rực, trạng thái suy tư ấy trong các văn nghệ sĩ được diễn tả một cách chân thành và cảm động trong bài thơ “Tiếng hát con tàu”.
* Hoàn cảnh ra đời của bài thơ:
Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên (in trong tập ánh sáng và phù sa, xuất bản năm 1960) được gợi cảm hứng từ một chủ trương lớn của Nhà nước vận động nhân dân miền xuôi lên xây dựng kinh tế miền núi vào những năm 1958 - 1960 ở miền Bắc. Nhưng xét sâu hơn, bài thơ ra đời chủ yếu vì nhu cầu giãi bầy tình cảm, ân nghĩa của tác giả đối với nhân dân, đối với đời và cách mạng.
* ý nghĩa nhan đề “Tiếng hát con tàu”.
- Bài thơ ra đời khi chưa có đường tàu lên Tây Bắc. Hình ảnh con tàu thực chất là hình ảnh biểu tượng, thể hiện khát vọng lên đường và niềm mong ước của nhà thơ được đến với mọi miền đất nước.
- Như vậy, Tiếng hát con tàu là tiếng hát của tâm hồn nhà thơ - một tâm hồn tràn ngập niềm tin vào lí tưởng, vào cuộc đời. Tâm hồn nhà thơ đã hoá thân thành con tàu, hăm hở làm cuộc hành trình đến với Tây Bắc, đến với cuộc sống lớn của nhân dân. Đến với đất nước, nhân dân cũng là đến với cội nguồn của cảm hứng sáng tạo nghệ thuật, trong đó có thơ ca.
ý đồ chủ đạo, cảm hứng, chủ đạo nằm trong lời đề từ:
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Khi lòng ta đã hoá những con tàu
Khi Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”
Tây Bắc hay mọi miền Tổ quốc với tâm hồn nghệ sĩ là hai đối tượng: khách thể và chủ thể. Hai đối tượng thực thể đó gắn bó với nhau, hoà với nhau làm một đều nối liền với nhau bởi con tàu. Cuộc sống bốn bề Tổ quốc đang xây dựng cất lên những âm thanh của cuộc sống mới, hát lên khúc hát xây dựng. Người nghệ sĩ phải đi đến nơi có những âm thanh mới của cuộc sống ấy, để lắng nghe, chiêm nghiệm, biến thành tiếng hát của lòng mình, góp phần mình vào bài ca cuộc đời. Nhà thơ nắm bắt lấy những chất liệu làm nên bài ca ẩn chứa trong thời đại, trong nhân dân. Tiếng hát muốn hay phải được cất lên từ thời đại mình, nhân dân mình.
“Đất nước mênh mông - đời anh nhỏ hẹp
Không có thơ đâu giữa lòng đóng khép”.
Bài thơ thể hiện khát vọng của chủ thể nghệ sĩ được hoà nhập cội nguồn sáng tạo là khách