Bài 7. Những nét chung về xã hội phong kiến

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINH
KIỂM TRA BÀI CŨ
Trả lời:
Một số cuộc khởi nghĩa:
- Khởi nghĩa của Nguyễn Dương Hưng (1737) ở Sơn Tây.
- Khởi nghĩa của Lê Duy Mật (1738- 1770) ở Thanh Hóa, Nghệ An.
- Khởi nghĩa Nguyễn Danh Phương (1740- 1751) ở Tam Đảo
- Khởi nghĩa Nguyễn Hữu Cầu (1741- 1751) ở Đồ Sơn. Nghĩa quân lấy của nhà giàu chia cho người nghèo.
Khởi nghĩa Hoàng Công Chất (1739- 1769) ở Sơn Nam. Nghĩa quân hoạt động khắp vùng Tây Bắc.
Kết quả: Các cuộc khởi nghĩa trước sau đều bị thất bại.
Ý nghĩa: Làm cho cơ đồ họ Trịnh bị lung lay.
BÀI 25 - TIẾT 51: PHONG TRÀO TÂY SƠN
I – KHỞI NGHĨA NÔNG DÂN TÂY SƠN
1. Xã hội Đàng Trong nửa sau thế kỉ XVIII
 Từ giữa thế kỷ XVIII các Chúa Nguyễn ở Đàng Trong ăn chơi xa hoa, trụy lạc. Theo Phủ biên tạp lục của Lê Quí Đôn thì: ở Phú Xuân( Huế) “cung điện cao nguy nga rực rỡ”. Dinh thự quý tộc “ la liệt hai bên bờ thượng lưu sông Phú Xuân và con sông nhỏ ở Phủ Cam”. Trong những lâu đài dinh thự cực kỳ tráng lệ đó, tầng lớp thống trị đua nhau ăn chơi trụy lạc, yến tiệc, ca hát liên miên.
 BÀI 25 - TIẾT 51: PHONG TRÀO TÂY SƠN
 I – KHỞI NGHĨA NÔNG DÂN TÂY SƠN
1. Xã hội Đàng Trong nửa sau thế kỉ XVIII
 Chúa Nguyễn Phúc Chu ( 1691 - 1725) tự cho mình là người sùng đạo Phật, sai làm rất nhiều chùa chiền tốn biết bao sức người, sức của của nhân dân. Riêng việc trùng tu chùa Thiên Mụ (1714), nhân dân phải phục dịch suốt hơn một năm mới xong. Phúc Chu còn cho người sang tận Chiết Giang (Trung Quốc) mua hơn 1000 bộ kinh phật đặt trong chùa.
 Đến đời Chúa Nguyễn Phúc Khoát (1738- 1765) thì trụy lạc của các chúa đã lên tới cực độ. Riêng ở Phú Xuân, Phúc Khoát cho xây dựng rất nhiều lâu đài, cung điện theo quy mô như một đế đô.
 Nhà bác học Lê Quí Đôn nhận xét: “Từ quan to đến quan nhỏ, nhà cửa trạm trổ,… lấy sự phú quí, phong lưu để khoe khoang lẫn nhau… Họ coi vàng bạc như cát, lúa gạo như bùn, hoang phí vô cùng”.
 Tiêu biểu cho cuộc sống xa hoa, vô độ của quý tộc Đàng Trong là Trương Phúc Loan. Thời chúa Nguyễn Phúc Thuần, Trương phúc Loan nắm hết quyền hành tự xưng là " Quốc phó" xây dựng vây cánh và ám hại những người chống đối. Một mình Trương Phúc Loan hàng năm thu lợi bốn, năm vạn quan tiền. Trong nhà Trương Phúc Loan " vàng bạc, châu báu, gấm vóc chứa đầy, nô bộc, trâu ngựa không biết bao nhiêu mà kể. Mỗi lần bị nước lụt, Loan đem vàng bạc bày lên chiếu mây để phơi nắng" Sáng chói cả một góc sân". Hàng ngày Loan cho người ra chợ mua thực phẩm, vừa mua, vừa cướp " làm huyên náo cả chợ".
Ảnh minh họa Trương Phúc Loan
 Quan lại địa chủ đua nhau tranh đoạt thành quả khẩn hoang của nông dân hoặc dùng uy thế để chiếm ruộng tư của họ và lấn chiếm ruộng đất công làng xã. Bọn cường hào thường lấy cớ dân làng xã phải bù tô thuế cho nhà nước, rồi đem ruộng công làng xã bán cho nhau, nhân đó chiếm làm ruộng tư.

 Ở Đàng Trong bấy giờ " Hàng năm có trăm thứ thuế mà trưng thu thì phiền phức gian lận ", nhân viên trưng thu thuế mặc sức hà hiếp người dân => "Dân nghèo khốn khổ vì phải đóng góp gấp bội ".

 Những người dân có chút ít ruộng đất tư thì ngoài tô thuế nặng nề họ còn phải đóng góp rất nhiều khoản tiền khác: ( Tiền cung đốn, tiền nộp thóc vào kho, tiền phên tre, đèn dầu ...). Thuế thổ sản thì có đến hàng trăm ngàn thứ... lấy thuế cả sản vật vụn vặt. Thuế khóa phức tạp nên họ Nguyễn phải đặt ra một hệ thống quan thu thuế rất cồng kềnh. Tuần phủ Quảng Ngãi bấy giờ là Nguyễn Cư Trinh có nhận xét: " Mười con dê mà đến chín kẻ chăn".

 Người dân miền núi thì phải lên rừng tìm những sản vật quí hiếm như ngà voi, sừng tê giác, mật ong để cống nạp cho bọn quan lại.
Lý Văn Quang
1747
Lành
1659
Lía
Lược đồ minh họa các cuộc khởi nghĩa ở Đàng Trong thế kỉ XVIII
Dấu tích mộ chàng Lía
 BÀI 25 - TIẾT 51: PHONG TRÀO TÂY SƠN
 I – KHỞI NGHĨA NÔNG DÂN TÂY SƠN
1. Xã hội Đàng Trong nửa sau thế kỉ XVIII
 Giống khẩu hiệu cuộc khởi nghĩa Nguyễn Hữu Cầu.
 Ở Bình Định vẫn còn nêu bài vè về Chàng Lía:
… Lên yên thẳng xuống trùng trùng rinh rang
Lâu la kén đủ trăm ngàn,
Thình lình cướp trại đánh ngang quân triều.
Quân binh đang lúc bao vây,
Chợt đâu bị đánh xiết bao hãi hùng
Kéo quân mà chạy rùng rùng
Bốn bề hỗn loạn vô cùng rối ren.
 Tuy cuộc khởi nghĩa bị dập tắt nhưng hình ảnh của Chàng Lía vẫn còn mãi trong lòng người dân miền Trung:
Ai vào Bình Định mà nghe
Nghe thơ chàng Lía, nghe vè Quảng Nam
Chiều chiều én liệng Truông Mây
Cảm thương chú Lía bị vây trong thành
2. Khởi nghĩa Tây Sơn bùng nổ.
 Mặc dù thông tin cụ thể chưa xác định được, song có giả thiết cho rằng chàng Lía vốn tên thật là Võ Văn Doan. Căn cứ khởi nghĩa của chàng Lía là Truông Mây, ngày nay thuộc địa phận xóm Ba, thôn Phú Thuận, xã Ân Đức, huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định, cách huyện lỵ khoảng 3km. Lía xuất thân từ một gia đình nghèo khổ. Vì bất bình cảnh quan lại hà hiếp và bóc lột người dân, Lía đã phất cờ khởi nghĩa và nhận được sự giúp đỡ ủng hộ nhiệt tình của nhiều nông dân nghèo.
 Giữa TK XVII, tổ 4 đời của 3 anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, Nguyễn Huệ vốn người họ Hồ ở làng Thái Lão- Hưng Nguyên- Nghệ An. Bị quân Nguyễn bắt vào Đàng Trong khai hoang và lập ra ấp Tây Sơn. Vì thế 3 anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, Nguyễn Huệ còn được gọi là 3 anh em Tây Sơn.
 Nguyễn Nhạc còn được gọi là Ông Biện Nhạc hoặc Ông Ba Trầu; Nguyễn Lữ gọi là Thầy Tư Lữ; Nguyễn Huệ thì gọi là chú Ba Thơm hay chú Bình. Cả 3 anh em thuở nhỏ theo học ông giáo Hiến ( một nho sĩ bất mãn với chế độ thối nát đương thời).
Tranh minh họa ba anh em Tây Sơn
 Cùng là nạn nhân của chế độ thống trị hà khắc, ba anh em nhà Tây Sơn căm thù sâu sắc chính quyền họ Nguyễn và cũng hiểu rõ nguyện vọng của đông đảo nông dân cùng với các tầng lớp khác muốn là muốn lật đổ chính quyền họ Nguyễn. Nên đã nổi dậy khởi nghĩa.
Tranh minh họa ba anh em Tây Sơn
T?NH GIA LAI
Tây Sơn thượng đạo
Đèo An Khê
Tây Sơn hạ đạo
T?nh Bình D?nh
S. Cơn
S. Côn
Lược đồ căn cứ địa của nghĩa quân Tây Sơn
T?NH GIA LAI
Tây Sơn thượng đạo
Đèo An Khê
Tây Sơn hạ đạo
T?nh Bình D?nh
S. Cơn
S. Cơn
Lược đồ căn cứ địa của nghĩa quân Tây Sơn
Tranh và ảnh minh họa nghĩa quân Tây Sơn
 Khi mở rộng xuống vùng đồng bằng các đạo nghĩa quân đã trải về giải phóng các làng xã, trừng trị bọn xã trưởng, quan thu thuế, tịch thu các giấy tờ sổ sách đem đốt hết. Tuyên bố bãi bỏ các thứ thuế. Nghĩa quân tấn công các đồn bốt giải phóng tù nhân. Nguyễn Nhạc khôn khéo nêu khẩu hiệu “ Đánh đổ quyền thần Trương Phúc Loan ủng hộ Hoàng tôn Nguyễn Phúc Dương” để lôi kéo đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia nghĩa quân. Đặc biệt, nghĩa quân đã lấy của người giàu chia cho người nghèo.
 Một số giáo sĩ phương Tây có mặt ở nước ta bấy giờ đã mô tả nghĩa quân Tây Sơn là: Ban ngày những người khởi nghĩa xuống các chợ, kẻ đeo gươm, người mang cung tên, có người mang súng… Người ta gọi họ là những kẻ nhân đức đối với người nghèo… họ muốn giải phóng người dân khỏi ách chuyên chế của vua quan.
* CỦNG CỐ
? Tình hình của chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong vào nửa sau thế kỉ XVIII như thế nào?
- Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền họ Nguyễn suy yếu dần.
? Hãy nêu những biểu hiện chứng tỏ người dân ở Đàng Trong bị áp bức bóc lột nặng nề?
Lao dịch, cống nạp nặng nề; Bị chiếm đoạt ruộng đất. Phải nộp nhiều thứ thuế…
? Hãy kể tên một số địa danh gắn liền với cuộc khởi nghĩa Tây Sơn
- An Khê, Núi ông Bình, ông Nhạc, Kiên Mĩ, thành phủ Quy Nhơn...
? Qua bài học hôm nay, em có nhận xét gì về những người như Chàng Lía, Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, Nguyễn Huệ?
- Họ là những người yêu nước thương dân, dám đứng lên đấu tranh chống lại ách áp bức, bóc lột của chính quyền họ Nguyễn => Chúng ta phải biết ơn và luôn ghi nhớ công lao của họ.
DẶN DÒ
* BÀI VỪA HỌC:
- Học nội dung bài học.
- Hoàn thành các bài tập 1, 2 SGK tr. 122

*BÀI MỚI:
- Đọc và soạn bài 25 – mục II.
+ Tại sao Nguyễn Nhạc phải hòa hoãn với quân Trịnh?
+ Tường thuật diễn biến của chiến thắng Rạch Gầm- Xoài Mút( 1785)
+ Chiến thắng Rạch Gầm- Xoài Mút có ý nghĩa quan trọng như thế nào?