BAI 7 KTCT

CHƯƠNG VII

CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
VÀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC
1
2 giai đoạn PT của CNTB
2 giai đoạn PT của CNTB :
- CNTB tự do cạnh tranh (gđ thấp)
- CNTB độc quyền( gđ cao)
2 gđ cùng nằm trong 1 PTSX
+ Bản chất giống nhau
+Hình thức biểu hiện khác nhau.
2
1. CNTB ĐQ
1. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ĐỘC QUYỀN
1.1 Nguyên nhân hình thành CNTBĐQ:
Cạnh tranh TD  Tập trung  Độc quyền
Nguyên nhân:
LLSX + Tiến bộ KH-KT  Ngành SX mới
Tự do CT
Khủng hoảng 1873 và 1898.

3
Tự do CT
- Tự do CT:
+ Buộc nhà TB phải cải tiến KT, tăng quy mô
+ Nhà TB nhỏ phá sản, hoặc phải liên kết nhau để
+ Xí nghiệp lớn cạnh tranh khốc liệt  thỏa hiệp.
4
- Khủng hoảng KT
- Khủng hoảng KT 1873 và 1898
+ Phá sản hàng loạt TB vừa và nhỏ
+ Các xí nghiệp khác muốn tồn tại phải đổi mới KT, tập trungTB
+ Các công ty CP trở thành phổ biến.
5
1.2. Đặc điểm KT cơ bản của CNTB ĐQ
1.2. Đặc điểm KT cơ bản của CNTB ĐQ
1.2.1. Tập trung SX và các tổ chức ĐQ
Tập trung SX đến 1 trình độ nhất định sẽ dẫn đến ĐQ
Bởi vì:
+ Quy mô lớn  CT gay gắt hơn  thỏa hiệp, liên minh
+ Một ngành còn ít xí nghiệp  dễ dàng thỏa hiệp.

6
a. Thực chất của ĐQ
a. Thực chất của ĐQ :
Tổ chức ĐQ:
Những XN lớn hoặc liên minh giữa các XN lớnTBCN nắm trong tay phần lớn việc SX và tiêu thụ một số loại hàng hóa;
Định ra giá cả ĐQ và thu lợi nhuân ĐQ cao.
7
b. Các hình thức của ĐQ
b. Các hình thức của ĐQ
Các ten (Cartel):
Là một liên minh ĐQ về:
 Giá cả
 Phân chia thị trường
 Sản lượng HH…
Cartel là một LMĐQ không vững chắc
Cartel phát triển nhất ở Đức.

8
Xanhđica (Cyndicate)
Xanhđica (Cyndicate)
Là TCĐQ về lưu thông; mọi việc mua bán do 1 Ban QT đảm nhiệm
Họ vẫn độc lập về SX
Mục đích của họ là thống nhất đầu mối mua, bán để bán hàng ĐẮC, mua nguyên liệu RẺ
Phát triển nhất ở Pháp.
9
Tơrớt (Trust)
Tơrớt (Trust)
Là một hình thức ĐQ, thống nhất cả việc SX và LT dưới sự quản lý của HĐ QT
Các nhà TB tham gia Trust trở thành các cổ đông thu lợi nhuận theo cổ phần
Đánh dấu bước ngoặt về hình thức vận động mới của QHSX TBCN
Mỹ : quê hương của Trust.
10
Côngxooc xiom
Côngxooc xiom
Là hình thức ĐQ đa ngành, tồn tại dươi dạng một hiệp nghị ký kết giữa ngân hàng và công nghiệp để cùng nhau tiến hành các nghiệp vụ tài chính lớn như:
-> Phát hành chứng khoán có giá
-> Phân phối công trái
-> Đầu cơ chứng khoán có giá ở sở giao dịch
-> Hợp tác để thực hiện các dự án lớn
Thông thường đứng đầu một Côngxooc xiom là một ngân hàng ĐQ lớn. Ví dụ ở Mỹ các ngân hàng MOÓCGAN
11
c. Quan hệ giữa ĐQ và canh tranh
c. Quan hệ giữa ĐQ và canh tranh
- TCĐQ hình thành  CT gay gắt, phức tạp hơn
- Thời kỳ ĐQ có các loại CT ?
+ CT giữa các TCĐQ vơi các xí nghiệp ngoài ĐQ
+ CT giữa các TCĐQ vơi nhau
+ Canh tranh nội bộ các TCĐQ.






=
12
d) Lợi nhuận độc quyền và giá cả ĐQ

d) Lợi nhuận độc quyền và giá cả ĐQ
…ĐQ đem lại lợi nhuận siêu ngạch, nghĩa là một món lợi nhuận dư ra ngoài số lợi nhuận TBCN bình thường và thông thường trên toàn thế giới.
V.I. Lênin
(Toàn tập ,tập 30,tr221)
13
Sơ đồ
= +







Giá cả ĐQ
chi phi SX
lợi nhuậnĐQ
lợi nhuận ĐQ
LN siêu ngạch
Độc quyền
-GTTD do CN trong các XN ĐQ
GTTD do những người SX nhỏ
ở các nước đế quốc
-Phần giá trị do những người LĐ
ở các nước chậm PT
-Phần LN của các XN không ĐQ.
…………..
Các nguồn
LN ĐQ
Lợi nhuận
Bình quân
=
+
14
Sự biểu hiện của QL giá trị và GTTD
trong giai đoạn độc quyền:
- Quy luật GT biểu hiện thành QL giá cả ĐQ
- Giá cả ĐQ có 2 loại:
+ Giá cả ĐQ cao: dùng khi bán
+ Giá cả ĐQ thấp: dùng khi mua
- QL GTTD biểu hiện thành QL lợi nhuận ĐQ
15
e) Biểu hiện mới của ĐQ

-Về hình thức: do sự phát triển của lực lượng sản xuất, khoa học công nghệ đã diễn ra quá trình hình thành những sự liên kết giữa các độc quyền theo chiều dọc và ngang hình thành các concern và conglomerate.
+Concern: là tổ chức độc quyền đa ngành có hàng trăm xí nghiệp có quan hệ với những ngành khác nhau và được phân bố ở nhiều nước
16
Ví dụ: Trong số 500 công ty lớn nhất ở Mỹ có tới 94% là loại concern so với 49% năm 1949.
+Conglomerate: là hình thức độc quyền kết hợp vài ba chục hãng vừa và nhỏ không có bất kỳ sự liên quan nào về sản xuất hoặc dịch vụ.
Mục đích chủ yếu là thu lợi nhuận bằng kinh doanh chứng khoán.
-Về cơ cấu: đó là sự liên kết giữa các hãng vừa và nhỏ với các hãng lớn trong tổ chức độc quyền.
17
1.2.2 tư bản tài chính và đầu sỏ tài chính
a)- nguồn gốc và bản chất tư bản tài chính
Tư bản tài chính là sự thâm nhập và dung hợp vào nhau giữa tư bản độc quyền trong ngân hàng vá tư bản ĐQ công nghiệp
18
b)Sự hình thành các tổ chức độc quyền ngân hàng:
Tích tụ ,tập trung trong công nghiệp. Quy mô công nghiệp lớn, đòi hỏi ngân hàng lớn
Do cạnh tranh dẫnđến tích tụ tập trung tư bản trong ngân hàng
19
c) Sự xâm nhập của ngân hàng vào công nghiệp:
Khống chế hoạt động của các khách hàng CN
đưa người vào các cơ quan giám sát của các tổ chức độc quyền công nghiệp
mua cổ phiếu của các công ty làm ăn phát đạt và cử người vào ban quản trị….
20
d)Quá trình xâm nhập của các tổ chức độc quyền công nghiệp vào ngân hàng:
mua nhiều cổ phần của các ngân hàng lớn
lập ngân hàng riêng cho họ
21
-tư bản tài chính là kết quả của sự hợp nhất giữa các tổ chức độc quyền ngân hàng và các tổ chức độc quyền công nghiệp
- tư bản tài chính ra đời làm cho tư bản sở hữu và tư bản chức năng tách rời cao độ
Sụ tách rời này là cơ sở cho việc ra đời mọi loại chứng khoán và mở rộng thị trường tiền tệ
nó dẫn đến hình thành kẻ thực lợi, và những nước thực lợi.
đây là bước phát triển và chín muồi hơn nữa của QHSX TBCN
22
e)hình thức tổ chức và cơ chế thống trị của tư bản tài chính
Hình thức tổ chức:tập đoàn tư bản tài chính bao gồm hàng loạt công ty công,thương nghiệp độc quyền hoạt động dựa vào nguồn tài chính chủ yếu do một số ngân hàng lớn cung cấp
Cơ chế thống trị:
+chế độ tham dự
+ chế độ ủy thác
+ lập công ty mới, phát hành trái khoán, đầu cơ chứng khoán….
23
-thế lực tư bản tài chính
Kinh tế: nắm các mạch quan trọng , các ngành then chốt.
Chính trị: chi phối mọi đường lối đối nội và đối ngoại
24
1.2.3 xuất khẩu tư bản:
a)-bản chất của xuất khẩutư bản:
-xuất khẩu tư bản là xuất khẩu giá trị ra nước ngoài(đầu tư tư bản ra nước ngòai) nhằm mục đích bóc lột giá trị thặng dư ở các nước nhập khẩu tư bản
25
-Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20,xuất khẩu trở thành phổ biến:
Trong 1số ít nước phat triển đa tích lũy được 1lượng TB lớn
các nước lạc hậu thiếu vốn để phát triển
CNTB phát triển mâu thuẫn kinh tế -XH gay gắt
26
b) Các hình thức xuất khẩu tư bản :
-Nếu xét cách thức đầu tư:
+ Đầu tư trực tiếp: xây dựng xí nghiệp mới,mua lại các xí nghiệp đang hoạt động
+Đầu tư gián tiếp:cho vay để thu lãi
27
Năm1997 không có số liệu của nhật bản
-G7các nước có nền công nghiệp đứng đầu thế giới,(thu nhập quốc dân tính theo đầu người cao nhất thế giới
.>15.000USD,7 nước này chiếm75% giá trị tổng sản phẩm công nghiệp toàn thế giới)
28
-Nếu xét theo chủ thể sở hữu:
+ xuất khẩu tư bản nhà nước:nhà nước tư sản đầu tư vào nước nhập khẩu tư bản hoặc viện trợ hoàn lại hay không hoàn lại nhằm các mục tiêu:
kinh tế:hướng vào các ngành kết cấu hạ tầng để tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư tư nhân
chính trị: cứu vãn chế độ chính trị thân cận ,hoặc tạo ra mối quan hệ phụ thuộc lôu dài
Quân sự :lôi kéo các nước phụ thuộc vào các khối quân sự…
+Xuất khẩu tư bản tư nhân:là hình thức xuất khẩu tư bản do tư nhân đảm nhận
29
-Nếu xét về hình thức hoạt động:
Chi nhánh của các công ty xuyên quốc gia
hoạt động tài chính tín dụng của các ngân hàng
Các trung tâm tín dụng và chuyển giao công nghệ
30
c)Những biểu hiện mới của xuất khẩu tư bản trong giai đoạn phát triển hiện nay của CNTB:
Một là :Hướng xuất khẩu tư bản hiện nay đã có sự thay đổi cơ bản
-trước đây luồng XKTB chủ yếu từ các nước phát triển sang các nước kém phát triển(70%)
- Những thập kỷ gần đây đại bộ phận dòng đầu tư lai chảy qua lại giữa các nước tư bản với nhau, đặc biệt 3 trung tâm:Mỹ , tây âu , nhật bản
31
-hai là :chủ thể của xuất khẩu TB có sự thay đổi lớn
+ vai trò các công ty xuyên quốc gia ngày càng to lớn đặc biệt trong FDI( những năm 90 các công ty xuyên quốc gia đã chiếm90% nguồn vồn FDI)
+xuất hiện nhiều chủ thể xuất khẩu tư bản từ các nước đang phát triển nổi bật là các NÍEs châu Á
32
-Ba là: hình thức xuất khẩu TB đa dạng:
sự đan quyện XKTB với XK hàng hóa tăng lên
ví dụ:+trong đầu tư trực tiếp xuất hiện những hình thức mới như:BOT,BT…
+sự kết hợp giữa XKTB với các hợp đồng buôn bán hàng hóa ,dịch vụ chất xám không ngừng tăng lên
33
Bốn là:sự áp đặt mang tính chất thực dân trong xuất khẩu TB đã được gỡ bỏ dần và nguyên tắc cùng có lợi được đề cao
1.2.4 Sự phân chia thế giới về kinh tế giữa các liên minh độc quyền
-Thực chất sự phân chia thế giới về kinh tế là phân chia thị trường tiêu thụ hàng hóa ,nguồn nguyên liệu và đầu tư
-Biểu hiện mới của sự phân chia thị trường trong giai đoạn hiện nay:
34
-Một là:chủ thể phân chia thị trường thế giới không chỉ có các tổ chức độc Quyền quốc gia mà bên cạnh đó còn có các nhà nước tư bản phát triển và đang phát triển

35
-Hai là:kết quả của việc phân chia kinh tế thế giới hình thành các liên minh và các khối liên kết khu vực
Điển hình:+Cộng đồng kinh tế châu Âu E EEC(1957)->EU(Liên minh châu Âu) từ1992
và từ1-1-1999đồng tiền chung châu Âu ra đời

+Khối thị trường chung Châu Mỹ( dự dịnh hoàn tất vào năm2010) bằng cách từng bước mở rộngkhối mậu dịch tự do Bắc mỹ(NAFTA) gồm:Canađa,Mêhicô,và MỸ.
L-à:Kết quả của sự phân chia kinh tế thế giới hình thành các liên minh và các khốiliên kết khu vực

36
+Việctham gia liên minh của một loạt nước đang phát triển nhằm chống lại sức ép củacác cường quốc tư bản như:->Hiệp hội các nước đông nam á
(ASEAN)
->Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ(OPEC)
->Thị trường chung vùng chóp nón Nam mỹ(Mercosur) gồm 4 nước:Braxin,Achentina,Urugoay,Paragoay.
37
d) Kết quả 2 mặt của XK tư bản:
-một mặt:
+ làm cho QHSX TBCN phát triển và mở rộng ra trên địa bàn quốc tế
+ thúc đẩy nhanh quá trình phân công lao động và quốc tế hóa đời sống kinh tế của nhiều nước
+làm cho quá trình CNH,HĐH ở các nước nhập khẩu phát triển nhanh chóng
38
-Mặt khác :
Để lại trong các quốc gia nhập khẩu TB những hậu quả nặng nề như:
+nền kinh tế phát triển mất cân đối và lệ thuộc
+ nợ nần chồng chất do bị bóc lột năng nề
39
2. Chủ nghĩa tư bản độc quyền Nhà nước:
2.1. Bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền Nhà nước
-CNTB độc quyền Nhà nước là sự kết hợp hay dung hợp sức mạnh của các tổ chức độc quyền tư nhân với sức mạnh của Nhà nước tư sản thành một cơ chế thống nhất nhằm làm giàu chocác tổ chức độc quyền và giúp quan hệ SX TBCN thích ứng với sự phát triển nhanh chóng của LLSX do cuộc cách mạng KH- công nghệ tạo ra.
40
-Thực chất đây là quá trình dung hợp giữa hai khối sức mạnh: tổ chức độc quyền và bộ máy Nhà nước tạo nên một cơ chế thống nhất gắn bó cả lợi ích kinh tế và chính trị.

-Nó bắt nguồn từ tính xã hội hóa của lực lượng sản xuất đã phát triển tới mức khiến cho sở hữu tập thể tư nhân kiểu TBCN phải được thích ứng bằng các hình thức sở hữu hỗn hợp giữa tư nhân và Nhà nước.
-CNTB độc quyền Nhà nước là một quan hệ kinh tế chính trị xã hội chứ không phải là một chính sách kinh tế.
41
2.2. Nguyên nhân ra đời CNTB độc quyền Nhà nước
-Tích tụ tập trung tư bản phát triển đẻ ra những cơ cấu kinh tế quy mô lớn đòi hỏi một sự điều tiết xã hội đối với sản xuất và phân phối từ một trung tâm.
-Sự phát triển cao của lực lượng sản xuất xuất hiện một số ngành mà các tổ chức độc quyền tư nhân không thể hoặc không muốn kinh doanh.
-Sự mở rộng các quan hệ kinh tế đối ngoại đòi hỏi Nhà nước phải đứng ra bảo hộ, tạo môi trường quốc tế hỗ trợ tư bản tư nhân.
42
2.3. Những hình thức chủ yếu của CNTB độc quyền Nhà nước
-Sự kết hợp về nhân sự giữa các tổ chức độc quyền và Nhà nước tư sản.
+Về kinh tế: thường xuất hiện dưới hình thức “liên minh giới chủ”.
+Về chính trị: thường xuất hiện dưới hình thức các đảng phái chính trị như đảng dân chủ, đảng cộng hòa.
43
-Sự hình thành và phát triển của sở hữu tư bản độc quyền Nhà nước.
+Nó biểu hiện ở chỗ sở hữu Nhà nước tăng mà cả ở sự tăng cường mối quan hệ giữa sở hữu Nhà nước và sở hữu độc quyền tư nhân.
+Sở hữu Nhà nước hình thành dưới những hình thức sau đây:
*Xây dựng doanh nghiệp Nhà nước bằng vốn của ngân sách
*Quốc hữu hóa các xí nghiệp tư nhân bằng cách mua lại
*Nhà nước mua cổ phiếu của các doanh nghiệp tư nhân
* mở rộng doanh nghiệp nhà nước bằng vốn tích lũy của các doanh nghiệptư nhân.
44
-Sự điều tiết kinh tế của nhà nước tư sản
45
-Các công ty xuyên quốc gia hiện đại trong nền kinh tế thế giới.
công ty xuyên quốc gia: là những công ty của một quốc gia thực hiện kinh doanh quốc tế bằng việc thiết lập công ty chi nhánh
Công ty xuyên quốc gia có 2 bộ phận cơ bản đó là công ty mẹ và công ty chi nhánh
công ty mẹ là công ty mang quốc tịch của nước mẹ có trụ sở ở nước đó
công ty chi nhánh nước ngoài: bao gồm toàn bộ các hãng ,xí nghiệp ,hoặc công ty do công ty mẹ cắm ở nước ngoài,nước đặt chi nhánh gọi là nước chủ nhà.
Một công ty mẹ có nhiều công ty chi nhánh(5->10, thậm chí >100)
Giữa công ty mẹ và công ty chi nhánh có có mối liên hệ phụ thuộc nằm trong một hệ thống rất phức tạp

46
-Sơ đồ 1 có thể có nhiều nhánh và có sự liên kết các nhánh của một công ty cũng như của các chi nhánh của nhiều công ty xuyên quốc gia khác nhau tạo nên hệ thốnh liên kết đa biên


-Sơ đồ 2 các công ty chi nhánh như các vệ tinh ,còn công ty mẹ là công ty hạt nhân
- cơ chế hoạt động : công ty chi nhánh là công ty hạch toán độc lập,còn công ty mẹ có quyền chi phối các công ty chi nhánh thông qua cơ chế định hướng chiến lược, cung cấp và kiểm soát tài chính,kỹ thuật, đề bạt , các vị trí quan trọng về nhân sự
47
48