Bài 5. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

CÔNG TY CỔ PHẦN THIẾT BỊ & PHẦN MỀM GIÁO DỤC - 62 Nguyễn Phong Sắc, Hà Nội
Chủ đề 1
Mục 1:
Bµi 5 TiÕt 19 : tiÕng viÖt : Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ Mục 2:
I. TỪ NHIỀU NGHĨA Đọc bài thơ: Những cái chân Cái gậy có một chân Biết giúp bà khỏi ngã. Chiếc com - pa bố vẽ Có chân đứng, chân quay. Cái kiềng đun hằng ngày Ba chân xoè trong lửa. Chẳng bao giờ đi cả Là chiếc bàn bốn chân. Riêng cái võng Trường Sơn Không chân đi khắp nước. (Vũ Quần Phương) Mục 3:
* Sù vËt cã ch©n : gËy, compa, kiÒng, c¸i bµn. * NghÜa cña tõ ch©n - Gièng nhau : ch©n lµ n¬i tiÕp xóc víi ®Êt. - Kh¸c nhau + Ch©n cña c¸i gËy : ®ì bµ + Ch©n – compa : quay + Ch©n – kiÒng : ®ì th©n kiÒng, xong, nåi. + Ch©n – bµn : ®ì th©n bµn, mÆt bµn. Mục 4:
* NghÜa cña tõ "ch©n" theo tõ ®iÓn - Bé phËn d­íi cïng cña ng­êi, hay ®éng vËt, dïng ®Ó ®i l¹i. VD : Ch©n b­íc ®i, ®au ch©n. - PhÇn d­íi cïng cña mét s« v©t, dïng ®Ó ®ì hÆc b¸m ch¾c trªm mÆt bµn VD : Ch©n bµn, ch©n kiÒng, ch©n nói. - Ch©n con ng­êi, biÓu tr­ng cho c­¬ng vÞ, t­ thÕ trong tËp thÓ, tæ chøc. VD : Cã ch©n trong ®éi bãng Tõ ch©n lµ mét tõ nhiÒu nghÜa. Mục 5:
* Xe ®¹p : ChØ mét lo¹i xe ph¶i ®¹p míi ®i ®­îc. * Compa : ChØ mét lo¹i ®å dïng häc tËp * Hoa nhµi : chØ mét lo¹i hoa cô thÓ Cã mét ý nghÜa. Ghi nhí 1: Tõ cã thÓ cã mét nghÜa hay nghiÒu nghÜa. VÝ dô : Mòi - ChØ bé phËn c¬ thÓ ng­êi, ®éng vËt, cã ®Ønh nhän. - ChØ bé phËn phÝa tr­íc cña ph­¬ng tiÖn giao th«ng ®­êng thuû: mòi tµu, mòi thuyÒn.. - Bé phËn nhän s¾c c¶u vò khÝ: mòi dao, mòi kÐo.. - Bé phËn cña l·nh thæ: mòi Cµ Mau, mòi NÐ Mục 6:
II. Hiện tượng chuyển nghĩa của từ * ChuyÓn nghÜa : Lµ hiÖn t­îng thay ®æi nghÜa cña tõ, t¹o ra nh÷ng tõ nhiÒu nghÜa. * Trong tõ nhiÒu nghÜa cã : - NghÜa gèc lµ nghÜa xuÊt hiÖn tõ ®Çu, lµm c¬ së ®Ó h×nh thµnh c¸c nghÜa kh¸c. - NghÜa chuyÓn lµ nghÜa ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së nghÜa gèc. Mục 7:
LuyÖn tËp III. LuyÖn tËp Bµi tËp 1 - ®Çu: + ®au ®Çu, nhøc ®Çu + ®Çu s«ng, ®Çu nhµ, ®Çu ®­êng + ®Çu mèi, ®Çu tªu - tay: +®au tay, c¸nh tay + tay ghÕ, tay vÞn cÇu thang + tay anh chÞ, tay sóng - mòi: + mòi lâ, mòi tÑt + mòi kim, mòi kÐo, mòi thuyÒn + mòi ®Êt + c¸nh qu©n chia lµm ba mòi Mục 8:
Bµi tËp 2 : Dïng bé phËn c©y cèi ®Ó chØ bé phËn cña c¬ thÓ ng­êi. - L¸: L¸ phæi, l¸ gan, l¸ l¸ch, l¸ mì. - Qu¶ : Qu¶ tim, qu¶ thËn - Bóp : Bóp ngãn tay. - Hoa : Hoa c¸i (®Çu l©u). Mục 9:
Bµi tËp 3 : a. Sù vËt chuyÓn thµnh hµnh ®éng C¸i c­a – c­a gç ; c¸i h¸i – h¸i rau, c¸i bµo – bµo gç, hép s¬n- s¬n cöa, c¸i khoan- khoan gç, c¸i sµng- sµng g¹o, c¸i qu¹t- qu¹t lóa, c¸i ®ôc- ®ôc gç b. Hµnh ®éng chuyÓn sang ®¬n vÞ. - G¸nh cñi ®i, mét g¸nh cñi ; - ®ang bã lóa – g¸nh ba bã lóa ; - cuén bøc tranh, 3 cuén tranh ; - ®ang n¾m c¬m, ba n¾m c¬m... Mục 10:
Bµi tËp 4 : a. T¸c gi¶ ®· nªu lªn hai nghÜa cña tõ bông (1), (2). Cßn thiÕu mét nghÜa n÷a lµ (3) phÇn ph×nh to ë gi÷a cña mét sè vËt) VËy tõ bông cã 3 nghÜa . T×m nghÜa gèc ? NghÜa chuyÓn ? a. ¨n cho Êm bông (1) b. Anh Êy tèt bông (2) c. Ch¹y nhiÒu, bông ch©n rÊt s¨n ch¾c (3) Mục 11:
Nêu một số nghĩa chuyển của các từ: - nhà: - ăn: - mắt: - bàn: