Bài 5. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

Thế nào là nghĩa của từ? Lấy ví dụ?
Bài 5 tiết 19
từ nhiều nghĩa và hiện tượng
Chuyển nghĩa của từ
I. Từ nhiều nghĩa
Đọc bài thơ sau:
những cáI chân
Cái gậy có một chân
Biết giúp bà khỏi ngã.
Chiếc com-pa bố vẽ
Có chân đứng, chân quay.
Cái kiềng đun hằng ngày
Ba chân xoè trong lửa.
Chẳng bao giờ đi cả
Là chiếc bàn bốn chân.
Riêng cái võng Trường Sơn
Không chân, đi khắp nước.
(Vũ Quần Phương)

Hãy cho biết có mấy sự vật có chân được nhắc tới trong bài thơ?
Sự vật nào trong bài thơ không có chân?
b. Đọc những câu sau:
Anh vừa đi vừa nhảy chân sáo.
Tôi đang đứng ở chân núi.
Nam cũng có chân trong đội bóng.
Trong các câu trên có
mấy từ chân?
Hãy giải thích nghĩa của từ chân
qua hai ví dụ trên?
Là bộ phận dưới cùng của cơ thể con người, động vật dùng để đi, đứng.
Là bộ phận dưới cùng dùng để đỡ các bộ phận khác.
Là bộ phận dưới cùng bám chặt trên nền.
Biểu trưng cho địa vị, tư thế của cá nhân hoặc tập thể.


1. xét các ví dụ sau:
Bài 5 tiết 19
từ nhiều nghĩa và hiện tượng
chuyễn nghĩa của từ
I. Từ nhiều nghĩa
1. Ví dụ
Đọc bài thơ sau:
những cáI chân
Cái gậy có một chân
Biết giúp bà khỏi ngã.
Chiếc com-pa bố vẽ
Có chân đứng, chân quay.
Cái kiềng đun hằng ngày
Ba chân xoè trong lửa.
Chẳng bao giờ đi cả
Là chiếc bàn bốn chân.
Riêng cái võng Trường Sơn
Không chân, đi khắp nước.
(Vũ Quần Phương)

b.Đọc những câu sau:
Anh vừa đi vừa nhảy chân sáo.
Tôi đang đứng ở chân núi.
Nam cũng có chân trong đội bóng.
=> Từ chân có nhiều nghĩa
Hãy tìm nghĩa của một số từ sau:
Xe đạp:
Học sinh:
Com - pa:

Hãy tìm nghĩa của một số từ sau:
Xe đạp: là một loại phương tiện giao thông phải đạp mới đi được.
Học sinh: chỉ những người theo học ở bậc tiểu học, THCS,THPT.
Com - pa: là đồ dùng học tập để vẽ hình tròn hoặc cung tròn.

=> Các từ xe đạp,học sinh,com-pa có một nghĩa
Bài 5 tiết 19
từ nhiều nghĩa và hiện tượng
chuyễn nghĩa của từ
I. Từ nhiều nghĩa
1. Ví dụ
Đọc bài thơ sau:
những cáI chân
Cái gậy có một chân
Biết giúp bà khỏi ngã.
Chiếc com-pa bố vẽ
Có chân đứng, chân quay.
Cái kiềng đun hằng ngày
Ba chân xoè trong lửa.
Chẳng bao giờ đi cả
Là chiếc bàn bốn chân.
Riêng cái võng Trường Sơn
Không chân, đi khắp nước.
(Vũ Quần Phương)

b.Đọc những câu sau:
Anh vừa đi vừa nhảy chân sáo.
Tôi đang đứng ở chân núi.
Nam cũng có chân trong đội bóng.
=> Từ chân có nhiều nghĩa
=> Các từ xe đạp,học sinh,com-pa có một nghĩa
2. Bài học
Từ có thể có một nghĩa hay nhiều nghĩa
Mũi:
Mũi người,mũi hổ...
Mũi tàu,mũi thuyền...
Bài 5 tiết 19
từ nhiều nghĩa và hiện tượng
chuyễn nghĩa của từ
I. Từ nhiều nghĩa
1. Ví dụ
Đọc bài thơ sau:
những cáI chân
Cái gậy có một chân
Biết giúp bà khỏi ngã.
Chiếc com-pa bố vẽ
Có chân đứng, chân quay.
Cái kiềng đun hằng ngày
Ba chân xoè trong lửa.
Chẳng bao giờ đi cả
Là chiếc bàn bốn chân.
Riêng cái võng Trường Sơn
Không chân, đi khắp nước.
(Vũ Quần Phương)

b.Đọc những câu sau:
Anh vừa đi vừa nhảy chân sáo.
Tôi đang đứng ở chân núi.
Nam cũng có chân trong đội bóng.
=> Từ chân có nhiều nghĩa
=> Các từ xe đạp,học sinh,com-pa có một nghĩa
2. Bài học
Từ có thể có một nghĩa hay nhiều nghĩa
II. Hiện tượng chuyễn nghĩa của từ.
1. Xét nghĩa của từ chân.
Là bộ phận dưới cùng của cơ thể con người, động vật dùng để đi, đứng.
Là bộ phận dưới cùng dùng để đỡ các bộ phận khác.
Là bộ phận dưới cùng bám chặt trên nền.
Biểu trưng cho địa vị, tư thế của cá nhân hoặc tập thể.
Là bộ phận dưới cùng của cơ thể con người, động vật dùng để đi, đứng.=>nghĩa gốc
Là bộ phận dưới cùng dùng để đỡ các bộ phận khác.=> nghĩa chuyển
Là bộ phận dưới cùng bám chặt trên nền.=> nghĩa chuyển
Biểu trưng cho địa vị, tư thế của cá nhân hoặc tập thể.=> nghĩa chuyển
Bài 5 tiết 19
từ nhiều nghĩa và hiện tượng
chuyễn nghĩa của từ
I. Từ nhiều nghĩa
1. Ví dụ
Đọc bài thơ sau:
những cáI chân
Cái gậy có một chân
Biết giúp bà khỏi ngã.
Chiếc com-pa bố vẽ
Có chân đứng, chân quay.
Cái kiềng đun hằng ngày
Ba chân xoè trong lửa.
Chẳng bao giờ đi cả
Là chiếc bàn bốn chân.
Riêng cái võng Trường Sơn
Không chân, đi khắp nước.
(Vũ Quần Phương)

b.Đọc những câu sau:
Anh vừa đi vừa nhảy chân sáo.
Tôi đang đứng ở chân núi.
Nam cũng có chân trong đội bóng.
=> Từ chân có nhiều nghĩa
=> Các từ xe đạp,học sinh,com-pa có một nghĩa
2. Bài học
Từ có thể có một nghĩa hay nhiều nghĩa
II. Hiện tượng chuyễn nghĩa của từ.
1. Xét nghĩa của từ chân.
Nghĩa gốc là nghĩa ban đầu
Nghĩa chuyển được hình thành trên cơ sở nghĩa gốc.
2. Bài học
Hiện tượng chuyển nghĩa là sự thay đổi nghĩa của từ tạo ra các nghĩa khác.
Giữa các nghĩa của từ nhiều nghĩa bao giơc cũng có cơ sở ngữ nghĩa chung
Bài 5 tiết 19
từ nhiều nghĩa và hiện tượng
chuyễn nghĩa của từ
I. Từ nhiều nghĩa
1. Ví dụ
2. Bài học
Từ có thể có một nghĩa hay nhiều nghĩa
II. Hiện tượng chuyễn nghĩa của từ.
1. Xét nghĩa của từ chân.
Nghĩa gốc là nghĩa ban đầu
Nghĩa chuyển được hình thành trên cơ sở nghĩa gốc.
2. Bài học
Hiện tượng chuyển nghĩa là sự thay đổi nghĩa của từ tạo ra các nghĩa khác.
Giữa các nghĩa của từ nhiều nghĩa bao gìơ cũng có cơ sở ngữ nghĩa chung
IIi. Luyện tập
Bài tập 1(T56)
Hãy tìm ba từ chỉ bộ phận cơ thể người
Và kể ra một số ví dụ về sự chuyển nghĩa
của chúng. ví dụ:
Chân: chân bàn, chân giường,chân núi,
chân đê, chân trời
- Mắt: mắt người, mắt na
Tai: tai người,tai xoong
Mũi: mũi người, mũi thuyền
Bài tập 2(T56)
Trong tiếng việt có một số từ chỉ bộ phận
của cây cối được chuyển nghĩa để cấu tạo
từ chỉ bộ phận cơ thể người. Hãy kể ra
những bộ phận chuyển nghĩa đó.
Bài tập 1(T56)

Quả: quả tim
Lá: lá phổi,lá gan
Bài tập 2(T56)
Bài tập 3(T57)
Dưới đây là một số hiện tượng chuyển biến
của từ tiếng việt. Hãy tìm thêm cho mỗi hiện
tượng chuyển nghĩa đó ba ví dụ minh hoạ:
Chỉ sự vật chuyển thành chỉ hành động:
cái cưa=>cưa gỗ.
b. Chỉ hành động chuyển thành chỉ đơn vị:
Gánh củi đi=>một gánh củi

Bài tập 3(T57)

Hộp sơn => Sơn cửa
Cái bào => Bào gỗ
Cân muối => Muối dưa
b. Đang bó lúa => Gánh ba bó lúa
Cuộn bức tranh => Hai cuộn tranh
Đang nắm cơm => Một nắm cơm
Bài 5 tiết 19
từ nhiều nghĩa và hiện tượng
chuyễn nghĩa của từ
I. Từ nhiều nghĩa
1. Ví dụ
2. Bài học
Từ có thể có một nghĩa hay nhiều nghĩa
II. Hiện tượng chuyễn nghĩa của từ.
1. Xét nghĩa của từ chân.
Nghĩa gốc là nghĩa ban đầu
Nghĩa chuyển được hình thành trên cơ sở nghĩa gốc.
2. Bài học
Hiện tượng chuyển nghĩa là sự thay đổi nghĩa của từ tạo ra các nghĩa khác.
Giữa các nghĩa của từ nhiều nghĩa bao giơc cũng có cơ sở ngữ nghĩa chung
IIi. Luyện tập
Bài tập 1(T56)

Bài tập 2(T56)
Bài tập 3(T57)