Bài 5. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

KIỂM TRA BÀI CŨ:
Câu 1: Nghĩa của từ học tập được hiểu theo nghĩa nào trong các nghĩa sau?
Nghe hoặc thấy người ta làm rồi làm theo, chứ không được ai trực tiếp dạy bảo.
Tìm tòi, hỏi han để học tâp.
Học và luyện tập để có hiểu biết, có kĩ năng.
Sổ ghi học bạ và hạnh kiểm của học sinh.
c
Khoanh tròn vào ý đúng:
Câu 2: Hèn nhát là không dũng cảm, thiếu can đảm, đáng
khinh bỉ.
Từ hèn nhát được giải thích theo cách nào?
Trình bày khái niệm.
Đưa ra từ trái nghĩa.
Đưa ra từ đồng âm.
b
Tiết 19:
Từ nhiều nghĩa
và hiện tượng chuyển nghiã của từ
Cái gậy có một chân
Biết giúp bà khỏi ngã
Chiếc com-pa bố vẽ
Có chân đứng, chân quay.
Cái kiềng đun hàng ngày
Ba chân xòe trong lửa.
Chẳng bao giờ đi cả
Là chiếc bàn bốn chân.
Riêng cái võng Trường Sơn
Không chân đi khắp nước.
(Vũ Quần Phương).

Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ

I/ Từ nhiều nghĩa

1. Ví dụ :
NHỮNG CÁI CHÂN
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ

I/ Từ nhiều nghĩa

1. Ví dụ :
Com pa
Cái gậy
Cái kiềng
Cái bàn
Cái võng
Từ “chân” có một số nghĩa sau:
(1) Bộ phận tiÕp xóc víi ®Êt cña ng­êi hay động vật dùng để đi đứng.(vd: đau chân, nhắm mắt đưa chân).
(2) Bộ phận tiÕp xóc cña một số đồ vật, có tác dụng đỡ cho các bộ phận khác. (vd: chân bàn, chân giường, chân kiềng…).
(3) Bộ phận g¾n liÒn víi ®Êt.(vd: chân tường, ch©n nói,…)
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ

I/ Từ nhiều nghĩa

1. Ví dụ :

Nét chung: Là bộ phận tiếp xúc với đất
=> Từ chân là một từ nhiều nghĩa.
2. Khái niệm:
Từ nhiều nghĩa là từ có một nghĩa gốc và một hay một số nghĩa chuyển, các nghĩa này bao giờ cũng có mối liên hệ với nhau.
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ

I/ Từ nhiều nghĩa

1. Ví dụ :
2. Khỏi ni?m:
Những từ có nhiều nghĩa :
Mũi
1.Bộ phận của cơ thể người hoặc vật
có đỉnh nhọn (mũi người, mũi hổ)
2. Bộ phận phía trước của phương tiện
giao thông đường thuỷ
(mũi tàu mũi thuyền)
3. Bộ phận nhọn sắc của vũ khí
(mũi dao, mũi súng)
Nét chung: Bộ phận phía trước, có đỉnh nhọn.
Nh÷ng từ chỉ có một nghĩa :
Xe máy: chỉ một loại xe có động cơ,
chạy bằng xăng.
Bót mùc : bót ph¶i b¬m mùc míi viÕt ®­îc.
Đu đủ : loại cây thân thẳng, cuống lá dài, trái có màu vàng, ăn ngọt.
Thợ xẻ : người làm nghề cưa gỗ.
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ

I/ Từ nhiều nghĩa

1. Vớ dụ :
2. Khỏi ni?m:
T? nhi?u nghia l� t? cú m?t hay m?t s? nghia g?c, cỏc nghia n�y bao gi? cung cú m?i liờn h? v?i nhau.

x
Từ có thể có một nghia hay nhiều nghĩa
3. Nhận xét:
Xe đạp:
Chỉ một loại xe phải đạp mới đi được.
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ

I/ Từ nhiều nghĩa

1. Ví dụ :

2. Khỏi ni?m:
3. Nh?n xột:
Từ có thể có một nghia hay nhiều nghĩa



Bà già đi chợ cầu Đông
Gieo một quẻ bói lấy chồng lợi chăng
Thầy bói gieo quẻ nói rằng
Lợi thì có lợi nhưng răng chẳng còn
Ví dụ:
Trả lời
Lợi 1: (hám lợi) Cái có ích mà con ngươì
thu được nhiều hơn những gì mà người ta phải bỏ ra
Lợi 2,3: (răng lợi) Phần thịt bao giữ xung quanh
chân răng
Chú ý: Phân biệt giữa từ nhiều nghĩa và từ đồng âm.
1. Nghĩa gốc:
lµ nghÜa xuÊt hiÖn tõ ®Çu lµm c¬ së h×nh
thµnh nghÜa kh¸c
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ

I/ Từ nhiều nghĩa

1. Ví dụ :

2. Khái niệm:
3. Nhận xét:
II/ Hiện tượng chuyển nghĩa của từ
2. Nghia chuy?n:
là nghĩa đươc hình thành trên cơ sở của
nghĩa gốc
1. Bộ phận tiếp xúc với đất của người hay động vật dụng để di đứng.(vd: dau chân, nhắm mắt đưa chân).
Đây là nghĩa gốc

2. Bộ phận tiếp xúc của môt số đồ vât, có tác dụng đỡ cho các bộ phận khác. (vd: chân b�n, chân giường, chân kiềng.).
3. Bộ phận gắn liền với đất.(vd: chân tường, chân núi,chân răng,.)
Đây là nghĩa chuyển
Em có nhận xét gì về mối liên hệ
giữa các nghĩa của từ ?
NGHĨA GỐC
NGHĨA CHUYỂN
1. Nghĩa gốc:
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ

I/ Từ nhiều nghĩa

1. Ví dụ :

2. Khái niệm:
3. Nhận xét:
II/ Hiện tượng chuyển nghĩa của từ
2. Nghia chuy?n:
Ví dụ :

Mùa xuân là Tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân
Xuân1 : Chỉ mùa xuân
(nghĩa gốc)
Xuân2,3: Chỉ sự tươi đẹp, trẻ trung
(nghĩa chuyển)
là hiện tượng thay đổi nghĩa của từ, tạo ra những từ nhiều nghĩa.

* Trong câu, từ có thể được dùng với một nghĩa hoặc nhiều nghĩa.

3. Chuyển nghĩa:
Câu 1: Trong bốn từ sau, từ nào là từ nhiều nghĩa?

TRẮC NGHIỆM:
Thước kẻ
Lồng
Đi bộ
Hoa
d
Khoanh tròn vào ý đúng:
Câu 2: Trong bốn từ sau, từ nào là từ một nghĩa?
Mắt
Cổ
Củi
Cầu


c
Câu 3: Trong bốn từ sau, từ nào là từ đồng âm?

a. Ngựa tía
b. Bò
c. Y tá
d. Quả


b
Câu 4: Nghĩa nào là nghĩa gốc của từ hoa trong các nghĩa sau?
Chỉ một bộ phận của cây.
Chỉ sự vật có hình dạng giống bông hoa.
Chỉ vẻ đẹp duyên dáng.
Chỉ giai đoạn đẹp nhất của đời người.
a
III. Luyện tập
Bài tập 1: Ba từ chỉ bộ phận cơ thể người:
Đầu: + Đau đầu, nhức đầu.
+ Đầu sông, đầu nhà, đầu đường.
+ Đầu bảng, đầu danh sách.

Cổ : + Cổ cò, cổ kiêu ba ngấn.
+ Cổ chai, lọ.
+ So vai rụt cổ, rụt cổ rùa.
+ Nghển cổ ngóng trông.
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ

I/ Từ nhiều nghĩa

1. Ví dụ :
2. Khỏi ni?m:
3. Nh?n xột:
II/ Hiện tượng chuyển nghĩa của
1. Chuyển nghia:
2. Nghia gốc:


3. Nghĩa chuyển:



Tay: + Vung tay, n?m tay
+ Tay gh?, tay v?n c?u thang.
+ Tay anh ch?, tay sỳng, tay c�y.

Bài tập 2: Từ chỉ bộ phận cây cối chuyển nghĩa sang chỉ bộ phận cơ thể người.
Lá: Lá phổi, lá lách
Cánh : Cánh tay
Bắp : Bắp tay
Búp : Búp ngón tay
Quả :Quả tim, quả thận
Hoa : Hoa tay

III/ Luyện tâp
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ
I/ Từ nhiều nghĩa

Ví dụ
2. Khỏi ni?m:
3. Nh?n xột:
II/ Hiện tượng chuyển nghĩa của
1. Chuyển nghia:
2. Nghia gốc:

3. Nghĩa chuyển:
Bài tập 3:
a. Chỉ sự vật chuyển thành chỉ hành động:
Hộp sơn → sơn cửa.
Cái bào → bào gỗ.
Cân muối → muối dưa.
Cái quạt → quạt bếp.

III. Luy?n t?p
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ
I/ Từ nhiều nghĩa

Ví dụ
2. Khỏi ni?m:
3. Nh?n xột:
II/ Hiện tượng chuyển nghĩa của
1. Chuyển nghia:
2. Nghia gốc:


3. Nghĩa chuyển:

b. Ch? h�nh động chuyển th�nh ch? don v?:
Đang bó lúa → 3 bó lúa.
Đang cân bánh → 3 cân bánh.
Đang nắm cơm → 3 nắm cơm.


Bài tập 4
a. Tác giả nêu 2 nghĩa của từ “bụng”.
Bé phËn c¬ thÓ ng­êi hoÆc ®éng vËt chøa d¹ dµy, ruét(®ãi bông, no bông,¨n cho ch¾c bông,con m¾t to h¬n c¸i bômg)
(2) BiÓu t­îng ý nghÜa s©u kÝn, kh«ng béc lé ra ®èi víi ng­êi viÖc nãi chung (nghÜ bông,trong bông.bông mõng thÇn,bông b¶o d¹,®Þnh bông,®i guèc trong bông,sèng ®Ó bông chÕt mang ®i)

b. ấm bụng: nghĩa (1).
tốt bụng: nghĩa (2).
bụng chân: PhÇn ph×nh to ë gi÷a mét sè sù vËt.
Tiết 19 : Từ nhiều nghĩa và
hiện tượng chuyển nghĩa của từ
I/ Từ nhiều nghĩa

Ví dụ
2. Khỏi ni?m:
3. Nh?n xột:


II/ Hiện tượng chuyển nghĩa của
1. Chuyển nghia:
2. Nghia gốc:


3. Nghĩa chuyển:


III. Luy?n t?p
DẶN DÒ:
Học bài + làm bài tập còn lại.
Viết đoạn văn khoảng 4-5 dòng trong
đó có sử dụng ít nhất 1 từ nhiều nghĩa.
- Soạn bài “Lời văn, đoạn văn tự sự”.