Bài 43. Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái

BÀI 43
TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG HỆ SINH THÁI
Người thực hiện: Hạp Thị Nga
I. Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn:
a. Khái niệm
Chuỗi thức ăn là một dãy gồm nhiều loài sinh vật có mối quan hệ dinh dưỡng với nhau, mỗi loài là một mắt xích. Vừa là sinh vật tiêu thụ mắt xích phía trước vừa là sinh vật bị mắt xích phía sau tiêu thụ.
VD: Cây ngô -> sâu ăn lá ngô -> nhái -> rắn hổ mang -> diều hâu
1/ Cấu trúc logic của bài:

I. Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn:
a. Khái niệm

1/ Cấu trúc logic của bài:

b. Phân loại
* Chuỗi thức ăn bắt đầu bằng các sinh vật tự dưỡng, sau đến là động vật ăn sinh vật tự dưỡng, và tiếp nữa là các động vật ăn động vật.
VD: Cây ngô -> sâu ăn lá ngô -> nhái -> rắn hổ mang -> diều hâu
* Chuỗi thức ăn bắt đầu bằng các SV phân giải mùn bã hữu cơ , sau đến các loài động vật ăn sinh vật phân giải và tiếp nữa là các loài động vật ăn động vật
VD: Tảo lục đơn bào -> tôm -> cá rô -> chim bói cá

I. Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn:
a. Khái niệm
b. Phân loạI
1/ Cấu trúc logic của bài:

1/ Cấu trúc logic của bài:
I. Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn:
a. Khái niệm
b. Phân loại
2. Lưới thức ăn:
3. Bậc dinh dưỡng:
a. Khái niệm
- Là những loài cùng mức năng lượng và sử dụng thức ăn cùng mức năng lượng trong lưới thức ăn (hoặc chuỗi thức ăn).
b. Các bậc dinh dưỡng:
Trong quần xã có nhiều bậc dinh dưỡng:
+ Bậc dinh dưỡng cấp 1 (Sinh vật sản xuất)
+ Bậc dinh dưỡng cấp 2 (SVTT bậc 1)
+ Bậc dinh dưỡng câp 3 (SVTT bậc 2)
+ Bậc dinh dưỡng câp 4,5... (SVTT bậc 4, bậc 5,...)
+ Bậc dinh dưỡng cấp cao nhất: bậc cuối cùng
1/ Cấu trúc logic của bài:
I. Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn:
2. Lưới thức ăn:
3. Bậc dinh dưỡng:
II. Tháp sinh thái:
1. Khái niệm
Tháp sinh thái: bao gồm nhiều hình chữ nhật xếp chồng lên nhau, có chiều cao bằng nhau, còn chiều dài khác nhau biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng.
2. phân loại:
+ Tháp số lượng:
+ Tháp sinh khối:
+ Tháp năng lượng:
2/ Trọng tâm của bài
I. TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG QUẦN XÃ SINH VẬT
II. THÁP SINH THÁI:
3. Phương pháp dạy học các thành phần kiến thức
GV yêu cầu HS nhắc lại Khái niệm hệ sinh thái:
Hệ sinh thái bao gồm quần xã sinh vật và sinh cảnh.
GV vào bài: trong hệ sinh thái việc trao đổi chất được thực hiện trong phạm vi quần xã sinh vật hoặc giữa quần xã sinh vật với sinh cảnh của nó.
VD: Một QXSV ven rừng có các loài sau:
Hãy dùng mũi tên thể hiện mối quan hệ dinh dưỡng giữa các loài sinh vật trên?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn: VD –SGK – HĐ
a. Khái niệm
Thế nào là Chuỗi thức ăn ?
VD:
I. Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn: VD –SGK - HĐ
Yêu cầu học sinh lấy thêm VD về chuỗi thức ăn
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn: VD –SGK – HĐ
a. Khái niệm
b. Phân loại
GV yêu cầu HS xem sơ đồ minh họa chuỗi thức ăn trên đồng ngô (a) và chuỗi thức ăn trong hồ nuôi cá (b)
a. Cây ngô -> Sâu ăn lá ngô -> Nhái -> Rắn hổ mang -> Diều hâu
b. Tảo lục đơn bào -> Tôm -> cá rô -> Chim bói cá
GV hỏi: em có nhận xét gì về hai chuỗi thức ăn trên.
+ Chuỗi thức ăn (a ) bắt đầu bằng sinh vật tự dưỡng, sau đến là động vật ăn sinh vật tự dưỡng, và tiếp nữa là các động vật ăn động vật.
+ Chuỗi thức ăn (b ) bắt đầu bằng sinh vật phân giải mùn bã hữu cơ, sau đến các loài động vật ăn sinh vật phân giải và tiếp nữa là các loài động vật ăn động vật
GV hỏi: Trong hệ sinh thái có mấy loại chuỗi thức ăn? Cho VD minh họa từng loại?
I/ Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn: VD –SGK – HĐ
Khái niệm
b. Phân loại
+ Chuỗi thức ăn phản ánh điều gì? (phản ánh mối quan hệ dinh dưỡng giữa các loài sinh vật)
+ Có phải tất cả các chuỗi thức ăn đều bền vừng theo thời gian không?
GV nhận xét và giúp học sinh tự hoàn thiện kiến thức về chuỗi thức ăn.
Vd: Một QXSV có các loài SV sau:
Hãy thiết lập các chuỗi thức ăn từ các loài sinh vật này?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn: VD –SGK – HĐ
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
Quan sát các chuỗi thức ăn trên, hãy cho biết các chuỗi đó có mối quan hệ dinh dưỡng với nhau như thế nào?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
Lưới thức ăn là gì?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
Trong quần xã sinh vật, một loài sinh vật không chỉ tham gia vào một chuỗi thức ăn mà còn tham gia đồng thời vào các chuỗi thức ăn khác tạo thành một lưới thức ăn.
Trăn
Rắn
Cầy
Hạt dẻ
Đại bàng
Diều hâu
Chim
Nai
Sâu
Sóc
Hổ
Thực vật
Hãy thiết lập lưới thức ăn trong quần xã sau?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
Hình 43.1 Một lưới thức ăn trong hệ sinh thái rừng
+ Yêu cầu học sinh nhận biết các chuỗi thức ăn có trên hình
+ Hãy chỉ ra những loài sinh vật tham gia vào nhiều chuỗi thức ăn?
+ Nếu một loài sinh vật trong 1 chuỗi thức ăn bị tuyệt chùng hoặc số lượng giảm sút thì có gây hậu quả gì không? Vì sao?
Quan sát số lượng, thành phần loài trong 2 quần xã trên.
Cho biết quần xã nào có lưới thức ăn phức tạp hơn
- Quần xã sinh vật càng đa dạng về thành phần loài thì lưới thức ăn càng phức tạp.
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
A
B
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn: VD –SGK – HĐ
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ – HĐ

3. Bậc dinh dưỡng: SGK – TQ – HĐ
Hỏi: Thế nào là bậc dinh dưỡng?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
3. Bậc dinh dưỡng: SGK – TQ – HĐ
a. Khái niệm:
Trong một lưới thức ăn, tất cả các loài có cùng mức dinh dưỡng hợp thành một bậc dinh dưỡng.
Hãy cho biết trong một lưới thức ăn có bao nhiêu bậc dinh dưỡng.
Hãy ghi chú tên các bậc dinh dưỡng thay cho các chữ a, b, c,…
SV SX
SV TT1
SV TT2
SV TT3
SV TT
BCN
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
3. Bậc dinh dưỡng: SGK – TQ – HĐ
a. Khái niệm
b. Các bậc dinh dưỡng
Hình 43.1 Một lưới thức ăn trong hệ sinh thái rừng
Hãy Xác định các loài ở cùng 1 bậc dinh dưỡng
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
3. Bậc dinh dưỡng: SGK – TQ – HĐ
a. Khái niệm
b. Các bậc dinh dưỡng
GV Yêu cầu HS tự lấy ví dụ về chuỗi, lưới hức ăn và chỉ rõ các bậc dinh dưỡng
I. TRAO ĐỔI VẬT CHẤT TRONG QUẦN XÃ SINH VẬT
II. THÁP SINH THÁI: SGK – TQ -HĐ
+ Lưới thức ăn và bậc dinh dưỡng được xây dựng nhằm mục đích gì?
+ Căn cứ để xác định độ lớn của các bậc dinh dưỡng
1. Khái niệm:
II. THÁP SINH THÁI
1. Khái niệm:
Thế nào là tháp sinh thái?
- Tháp sinh thái: bao gồm nhiều hình chữ nhật xếp chồng lên nhau, có chiều cao bằng nhau, còn chiều dài khác nhau biểu thị độ lớn của mỗi bậc dinh dưỡng.
Nghiên cứu Tháp sinh thái để làm gì?
- Để xem xét mức độ dinh dưỡng ở từng bậc dinh dưỡng và toàn bộ quần xã, người ta xây dựng các tháp sinh thái.
II. THÁP SINH THÁI
b. Phân loại
Quan sát các dạng tháp, hãy cho biết có bao nhiêu dạng tháp sinh thái? Đặc điểm của từng loại?
+ Tháp năng lượng:
+ Tháp số lượng:
+ Tháp sinh khối:
II. THÁP SINH THÁI
b. Phân loại
Hỏi: hãy cho biết ưu, nhược điểm của từng loại tháp.
II. THÁP SINH THÁI
b. Phân loại
GV nhấn mạnh: Trong 3 loại tháp, tháp năng lượng là hoàn thiện nhất. Tuy nhiên, xây dựng tháp năng lượng khá phức tạp, đòi hỏi nhiều công sức, thời gian.
GV liên hệ:
- Tại sao trong một chuỗi thức ăn ít khi có 5 - 6 mắc xích thức ăn?
- Trong chăn nuôi tháp sinh thái có ý nghĩa gì? (dự đóan khối lương thức ăn cho vật nuôi, đặc biệt là thức ăn dự trữ)
CỦNG CỐ, LUYỆN TẬP
Câu 1. Quan sát lưới thức ăn bên cạnh, hãy cho biết có bao nhiêu mắt xích chung trong lưới thức ăn đó?
A. 3
B. 4
C. 5
D. 6


Câu 2: trong một chuỗi thức ăn có 3 thành phần sinh vật nào?


A. Động vật, thực vật và vi sinh vật.
B. Sinh vật trên cạn, dưới nước và phân giải.
C. Sinh vật SX, sinh vật tiêu thụ, SV phân giải.
D. Sinh vật tự dưỡng, dị dưỡng và phân giải.
B
Câu 3: Lưới thức ăn là:
A. trường hợp quần xã có nhiều chuỗi thức ăn.
B. Các chuỗi thức ăn có nhiều mắc xích chung.
C. mối quan hệ dinh dưỡng giữa các loài trong quần xã.
D. độ đa dạng về thành phần loài của quần xã.
Câu 4. Trong hệ sinh thái của Trái đất, loài nào sau đây có bậc dinh dưỡng cấp 1?

A. Thực vật.
B. Động vật.
C. Con người.
D. Câu A, B, C.
A
4. Phân tích bảng, sơ đồ, hình ảnh
HS khái quát được thế nào là chuỗi thức ăn.
Sơ đồ
a. Cây ngô -> Sâu ăn lá ngô -> Nhái -> Rắn hổ mang -> Diều hâu
b. Tảo lục đơn bào -> Tôm -> cá rô -> Chim bói cá
HS phân biệt được hai loại chuỗi thức ăn.
Lưới thức ăn là gì?
4. Phân tích bảng, sơ đồ, hình ảnh
Hình 43.1 Một lưới thức ăn trong hệ sinh thái rừng
+ Chỉ các chuỗi thức ăn có trên hình
+ Chỉ ra những loài sinh vật tham gia vào nhiều chuỗi thức ăn?
+ Nếu một loài sinh vật trong 1 chuỗi thức ăn bị tuyệt chùng hoặc số lượng giảm sút thì có gây hậu quả gì không? Vì sao?
So sánh được QXSV nào có lưới thức ăn phức tạp hơn.
A
B
4. Phân tích bảng, sơ đồ, hình ảnh
4. Phân tích bảng, sơ đồ, hình ảnh
+ Thế nào là bậc dinh dưỡng
+ Trong một lưới thức ăn có bao nhiêu bậc dinh dưỡng?
Thế nào là tháp sinh thái?
Nghiên cứu Tháp sinh thái để làm gì?
4. Phân tích bảng, sơ đồ, hình ảnh
Cho biết có bao nhiêu dạng tháp sinh thái.
Đặc điểm của từng loại
+ Tháp năng lượng:
+ Tháp số lượng:
+ Tháp sinh khối:
4. Phân tích bảng, sơ đồ, hình ảnh
5. Xây dựng bài tập giáo viên để đổi mới phương pháp dạy học
VD: Một QXSV ven rừng có các loài sau:
Hãy dùng mũi tên thể hiện mối quan hệ dinh dưỡng giữa các loài sinh vật trên?
Hổ
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn: VD –SGK – HĐ
a. Khái niệm
Chuỗi thức ăn là gì?
Vd: Một QXSV có các loài SV sau:
Hãy thiết lập các chuỗi thức ăn từ các loài sinh vật này?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
1. Chuỗi thức ăn: VD –SGK – HĐ
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
Quan sát các chuỗi thức ăn trên, hãy cho biết các chuỗi đó có mối quan hệ dinh dưỡng với nhau như thế nào?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
Lưới thức ăn là gì?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
Trăn
Rắn
Cầy
Hạt dẻ
Đại bàng
Diều hâu
Chim
Nai
Sâu
Sóc
Hổ
Thực vật
Hãy thiết lập lưới thức ăn trong quần xã sau?
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
- Quần xã sinh vật càng đa dạng về thành phần loài thì lưới thức ăn càng phức tạp.
Trao đổi vật chất trong Quần xã sinh vật:
2. Lưới thức ăn: SGK – TQ - HĐ
A
B
Quan sát số lượng, thành phần loài trong 2 quần xã trên.
Cho biết quần xã nào có lưới thức ăn phức tạp hơn
II. THÁP SINH THÁI
1. Khái niệm:
Thế nào là tháp sinh thái?
6. Những kỹ năng được xây dựng trong bài
Khái quát hóa kiến thức
Vận dụng lí thuyết vào thực tiễn
Kĩ năng so sánh.
Kĩ năng sử dụng ngôn ngữ tiếng việt để trình bày
7. Tài liệu tham khảo
SGV sinh học lớp 12
Sách thiết kế bài giảng sinh học lớp 12
Sách sinh học lớp 12 nâng cao
8. Hệ thống khái niệm theo sơ đồ
Chuỗi thức ăn
Lưới thức ăn
Bậc dinh dưỡng
Tháp sinh thái
Tháp số lượng
Tháp năng lượng
Tháp sinh khối
Bậc dinh dưỡng cấp 1
Bậc dinh dưỡng cấp 2
Bậc dinh dưỡng cấp 3,4 ..
Bậc dinh dưỡng cấp cao nhất
CẢM ƠN SỰ LẮNG NGHE CỦA THẦY VÀ TẤT CẢ MỌI NGƯỜI
CHÚC BUỔI HỌC THÀNH CÔNG TỐT ĐẸP