Bài 41. Quá trình hình thành loài

BẢN CHẤT QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH LOÀI MỚI (theo quan niệm hiện đại)
Hình thành loài mới là một quá trình lịch sử cải biến thành phần kiểu gen của quần thể ban đầu theo hướng thích nghi, tạo ra kiểu gen mới, cách ly sinh sản với quần thể gốc.

1. Hình thành loài bằng con đường địa lí

- Loài mở rộng khu phân bố, chiếm thêm những vùng lãnh thổ có điều kiện địa chất, khí hậu khác nhau hoặc khu phân bố bị chia cắt bởi các vật cản địa lí (sông rộng, núi cao, dải đất liền…) làm cho các quần thể trong loài bị cách li nhau.
- Trong những điều kiện sống khác nhau, chọn lọc tự nhiên đã tích luỹ những các di truyền biến dị theo những hướng khác nhau, dần dần tạo thành nòi địa lí rồi tới loài mới.
VÍ DỤ 1 - SỰ HÌNH THÀNH LOÀI BẰNG CON ĐƯỜNG ĐỊA LÝ
LOÀI CHIM SẺ
NGÔ CÓ 3 NÒI
-Nòi châu Âu
-Nòi Ấn Độ
-Nòi Trung Quốc
VÍ DỤ 1 - SỰ HÌNH THÀNH LOÀI BẰNG CON ĐƯỜNG ĐỊA LÝ
CÓ
DẠNG LAI
CÓ
DẠNG LAI
KHÔNG CÓ
DẠNG LAI
ĐÂY LÀ DẤU HIỆU
CHO BIẾT ĐÃ CÓ
SỰ CHUYỂN TIẾP
TỪ NÒI ĐỊA LÝ SANG
LOÀI MỚI
Nơi tiếp giáp giữa nòi châu Âu và nòi Ấn Độ
Nơi tiếp giáp giữa nòi Ấn Độ và nòi Trung Quốc
Nơi tiếp giáp giữa nòi châu Âu và nòi Trung Quốc
Luu ý
Điều kiện địa lí không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra những biến đổi tương ứng trên cơ thể sinh vật mà là do chọn lọc tự nhiên đã giữ lại những cá thể có kiểu gen thích nghi với môi trường, đào thải những cá thể có kiểu gen có hại đối với cá thể.
Cách li địa lí là nhân tố tạo điều kiện cho cách li loài.
2. Hình thành loài bằng con đường sinh thái.
Trong cùng một khu phân bố địa lí, các quần thể của loài được chọn lọc theo hướng thích nghi với những điều kiện sinh thái khác nhau, hình thành các nòi sinh thái rồi đến loài mới.
Thường gặp ở thực vật và động vật ít di chuyển xa như t thân mềm.
VÍ DỤ 2 - SỰ HÌNH THÀNH LOÀI BẰNG CON ĐƯỜNG SINH THÁI
SÔNG VÔN GA
CỎ BĂNG BỜ SÔNG
CỎ BĂNG BÃI BỒI
Ra hoa kết quả sớm
Chờ lũ hết mới ST và ra hoa kết quả (muộn hơn)
Nòi sinh thái bờ sông không giao phối được với nòi sinh thái bãi bồi
3. Hình thành loài bằng đột biến lớn
Đa bội hoá khác nguồn
X
Loài lúa mì hoang dại
(Triticum monococcum)
2n(AA) = 14
Loài cỏ dại
(T. speltoides)
2n(BB)
Con lai bất thụ
n + n(AB) = 14
Tế bào cơ thể lai khác loài chứa bộ NST của hai loài bố mẹ. Do 2 bộ NST này không tương đồng nên trong kì đầu lần phân bào I của giảm phân không xảy ra sự tiếp hợp. Vì vậy, cơ thể lai xa chỉ có thể sinh sản dinh dưỡng mà không sinh sản hữu tính được.
Lai xa và đa bội hoá là con đường hình thành loài thường gặp ở động vật, ít gặp ở động vật vì ở ĐV cơ chế cách li sinh sản giữa 2 loài rất phức tạp, sự đa bội hoá, sự đa bội hoá lại thường gây nên rồi loạn về giới tính.
Gấp đôi bộ NST
Lúa mì hoang dại
4n(AABB) = 28
b. Đa bội hoá cùng nguồn
Loài lúa mì hoang dại
4n(AABB) = 28
Loài cỏ dại
(T.tauschii)
2n(DD) = 14
X
Con lai bất thụ
3n(ABD) = 21
Gấp đôi bộ NST
Lúa mì
(T. aestivum)
6n(AABBDD) = 42a
Hình thành loài bằng cơ chế đa bội hoá cùng nguồn (tự đa bội hóa) phổ biến ơ thực vật.
Thể tự đa bội còn có thể được hình thành thông qua nguyên phân (NST nhân đôi nhưng không phân li) và được tồn tại chủ yếu bằng sinh sản vô tính.
c. Cấu trúc lại bộ NST
Đây là phương thức hình thành loài có liên quan với các thể đột biến cấu trúc NST, đặc biệt là đột biến đảo đoạn và chuyển đoạn, làm thay đổi chức năng của gen trong nhóm liên kết mới làm thay đổi kích thước hình dạng NST.
Đầu tiên xuất hiện một số cá thể mang đột biến đảo đoạn hay chuyển đoạn NST, nếu tỏ ra thích nghi, chúng sẽ phát triển và chiếm môt phần trong khu phân bố dạng gốc, sau đó lan rộng ra.
Kết luận :
Nhìn chung, dù theo phương thức nào, loài mới cũng không xuất hiện với 1 cá thể duy nhất mà phải là 1 quần thể hay một nhóm quần thể tồn tại và phát triển như một mắt xích trong hệ sinh thái, đứng vững qua thời gian dưới sự tác động của chọn lọc tự nhiên.

Người sưu tầm và thiết kế :
Lê Văn Quyền Lớp 12A4