Bài 41. Diễn thế sinh thái

KIỂM TRA BÀI CŨ
Đáp án:
Khái niệm: Quần xã sinh vật là một tập hợp các quần thể sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau, cùng sống trong một không gian và thời gian nhất định. Các sinh vật trong quần xã có mối quan hệ gắn bó với nhau như một thể thống nhất và do vậy quần xã có cấu trúc tương đối ổn định.
Câu hỏi:
Quần xã sinh vật là gì? Nêu sự khác nhau giữa quan hệ hỗ trợ và quan hệ đối kháng?
Sự khác nhau giữa quan hệ hỗ trợ và quan hệ đối kháng:
- Quan hệ hỗ trợ: đem lại lợi ích hoặc ít nhất không có hại cho các loài khác, gồm các mối quan hệ: cộng sinh, hội sinh, hợp tác.
- Quan hệ đối kháng: là quan hệ giữa một bên là loài có lợi và bên kia là các loài bị hại, gồm các mối quan hệ: cạnh tranh, kí sinh, ức chế - cảm nhiễm, sinh vật này ăn sinh vật khác.
Bài 41: DIỄN THẾ SINH THÁI
Quan sát hình ảnh sau:
Hình 41.1. Diễn thế sinh thái hình thành rừng cây gỗ lớn
? Đọc thông tin ví dụ 1 SGK kết hợp quan sát hình 41.1 trang 181, hãy chỉ ra sự biến đổi của quần xã sinh vật qua các giai đoạn?
Giai đoạn khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
(Giai đoạn tiên phong)
(Giai đoạn đỉnh cực)
Hình 41.1. Diễn thế sinh thái hình thành rừng cây gỗ lớn
Chưa có
sinh vật
Trảng cỏ
Cây bụi,
cây gỗ nhỏ
Rừng cây gỗ lớn
Giai đoạn khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
(Giai đoạn tiên phong)
(Giai đoạn đỉnh cực)
Hình 41.1. Diễn thế sinh thái hình thành rừng cây gỗ lớn
? Dựa vào hiểu biết của bản thân hãy nhận xét sự thay đổi về điều kiện tự nhiên của môi trường (độ ẩm không khí, độ ẩm và chất dinh dưỡng trong đất) qua các giai đoạn?
Giai đoạn khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
(Giai đoạn tiên phong)
(Giai đoạn đỉnh cực)
Hình 41.1. Diễn thế sinh thái hình thành rừng cây gỗ lớn
Khí hậu khô, nóng;
đất khô và nghèo
dinh dưỡng
Độ ẩm của không
khí và đất tăng dần,
lượng chất dinh
dưỡng trong đất
tăng cao dần
Độ ẩm đất và
không khí tăng
cao, đất màu mỡ
Giai đoạn khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
(Giai đoạn tiên phong)
(Giai đoạn đỉnh cực)
Hình 41.1. Diễn thế sinh thái hình thành rừng cây gỗ lớn
Khí hậu khô, nóng;
đất, khô và nghèo
dinh dưỡng
Độ ẩm của không
khí và đất tăng dần,
lượng chất dinh
dưỡng trong đất
tăng cao dần
Độ ẩm đất và
không khí tăng
cao, đất màu mỡ
Giai đoạn khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
(Giai đoạn tiên phong)
(Giai đoạn đỉnh cực)
Chưa có
sinh vật
Trảng
cỏ
Cây bụi,
cây gỗ nhỏ
Rừng cây gỗ lớn
MTA: Đầm nước mới xây dựng
MTB: Nước sâu, ít mùn đáy
MTC: Nước nông dần, mùn đáy nhiều
MTD: Vùng đất trũng
MT E: Vùng đất trên cạn.

Cỏ và cây bụi.
Rừng cây bụi và
cây gỗ.
ĐV phong phú
Chưa có TV, ĐV (môi trường trống trơn)
? Quan sát hình ảnh về sơ đồ diễn thế ở đầm nước nông, hãy cho biết: cùng với quá trình biến đổi của quần xã, các điều kiện tự nhiên của môi trường đã thay đổi như thế nào?
Nhiều sinh vật thủy sinh: tôm, cá, cua, ốc, thực vật nổi…
Sinh vật thủy sinh ít dần. TV chuyển vào sống trong lòng đầm
Diễn thế ở đảo Krakatoa (Diễn thế nguyên sinh)
Diễn thế ở rừng lim Hữu Lũng.
(Diễn thế thứ sinh)
Rừng lim nguyên sinh
Rừng thưa cây gỗ nhỏ ưa sáng
Cây gỗ nhỏ và cây bụi
Cây bụi và cỏ chiếm ưu thế
Trảng cỏ
Giai đoạn khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
Giai đoạn
khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
(Giai đoạn tiên phong)
(Giai đoạn đỉnh cực)
Chặt hết các cây lim
Các loại diễn thế
Các giai đoạn của diễn thế
Diễn thế nguyên sinh
Diễn thế thứ sinh
Giai đoạn khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
PHIẾU HỌC TẬP:
Quan sát sơ đồ quá trình diễn thế nguyên sinh và diễn thế thứ sinh trên máy chiếu kết hợp đọc thông tin SGK mục II trang 182, 183, thảo luận nhóm hoàn thành bảng sau trong thời gian 4 phút
Các loại
diễn thế
Các giai
đoạn của DT
Diễn thế nguyên sinh
Diễn thế thứ sinh
Giai đoạn khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
Từ môi trường trống trơn hình thành QX tiên phong
Gồm một dãy các QX biến đổi tuần tự thay thế lẫn nhau (còn gọi là giai đoạn hỗn hợp)
Hình thành quần xã đỉnh cực ( QX tương đối ổn định trong một thời gian dài)
Đã có QX ổn định sau đó bị hủy hoại bởi tự nhiên hoặc con người
Gồm một dãy các QX biến đổi tuần tự, thay thế lẫn nhau
Hình thành QX tương đối ổn định hoặc QX bị suy thoái
Rừng thông trưởng thành
Diễn thế thứ sinh ở 1 rừng thông
Giai đoạn
khởi đầu
Giai đoạn giữa
Giai đoạn cuối
? Điểm khác nhau giữa diễn thế nguyên sinh và diễn thế thứ sinh là gì?
? Thời gian hình thành diễn thế nguyên sinh khoảng bao lâu? Diễn thế nguyên sinh hình thành có ý nghĩa gì?
? Thời gian hình thành diễn thế thứ sinh khoảng bao lâu? Diễn thế thứ sinh hình thành có ý nghĩa gì?
? Quan sát các nhóm hình ảnh sau kết hợp đọc thông tin SGK mục III trang 183, 184 hãy khái quát thành các nguyên nhân chính gây ra diễn thế sinh thái?
Núi lửa phun
Hạn hán
Rừng sau mưa bão
Lũ lụt
Nhóm nguyên nhân 1
Sự cạnh tranh giữa cây trồng và cỏ dại  gây biến đổi QX
Sự cạnh tranh giữa thỏ, cừu và thú có túi  gây biến đổi QX
Nhóm nguyên nhân 2
Sự gia tăng quá nhanh và hoạt động mạnh mẽ của nhóm loài ưu thế (bò rừng Bizon) đã tàn phá nặng nề nhiều khu rừng ở Châu Âu, Nam Mỹ,… bò rừng bizon đang là loài ưu thế lại bị tiêu diệt. Các nhóm loài
khác lại có cơ hội trở thành
loài ưu thế mới.
Nhóm nguyên nhân 2
Chặt cây lấy gỗ
Đốt rừng
Phá rừng làm nương rẫy
Xây dựng nhà máy thủy điện
Nhóm nguyên nhân 3
Chăm sóc cây
Trồng rừng ngập mặn
Khơi thông dòng chảy kênh rạch
Nhặt rác
Nhóm nguyên nhân 3
Nhóm nguyên nhân 1
Nhóm nguyên nhân 2
Nhóm nguyên nhân 3
?Trong các nguyên nhân trên, nguyên nhân nào là quan trọng hơn cả? Nguyên nhân nào gây tác động mạnh mẽ nhất?
Tại sao nói hoạt động mạnh mẽ của nhóm loài ưu thế là hành động “Tự đào huyệt chôn mình?
Khai thác quặng ở Trại Cau
? Hãy dự đoán quần xã tồn tại trước đó và quần xã sẽ thay thế trong tương lai?
?Qua đó hãy cho biết việc nghiên cứu diễn thế có ý nghĩa gì về mặt lí luận và về mặt thực tiễn?
? Hãy đề xuất một số biện pháp điều khiển sự phát triển của diễn thế giúp trở lại quần xã gần như ban đầu?
? Qua hình ảnh trên hãy cho biết việc trồng rừng ngập mặn ở huyện ven biển này sẽ góp phần khắc phục những biến đổi bất lợi của môi trường như thế nào?
Trồng rừng ngập mặn ở huyện ven biển Kim Sơn, Ninh Bình
. 
- Tạo nên sự đa dạng sinh học, bảo vệ môi trường vùng ven biển, làm chuyển biến môi trường sinh thái ở các khu vực lân cận, tăng số lượng thủy sản như tôm, cua, cá.
- Hạn chế ảnh hưởng thiên tai, thảm họa, che chở cho đất liền mỗi khi có triều cường, mưa bão xảy
Củng cố
Câu 1: Quan sát 2 quá trình diễn thế sau và cho biết chúng thuộc loại diễn thế nào?
Diễn thế thứ sinh
Diễn thế nguyên sinh
A
B
Câu 2: Đặc điểm cơ bản nhất để phân biệt diễn thế nguyên sinh với diễn thế thứ sinh là:
D. Tác nhân gây diễn thế
A. Môi trường khởi đầu.
B. Môi trường cuối cùng.
C. Diễn biến diễn thế.
Câu 3. Diễn thế sinh thái có thể hiểu là:

A. Sự biến đổi cấu trúc quần thể.
B. Thay quần xã này bằng quần xã khác.
C. Mở rộng phần vùng phân bố.
D. Thu hẹp vùng phân bố.
Câu 4: Nhân tố sinh thái quan trọng làm biến đổi quần xã sinh vật dẫn đến sự diễn thế sinh thái là:
Sự cạnh tranh gay gắt giữa các loài trong quần xã.
B. Sự thay đổi của khí hậu như lũ lụt, hạn hán, cháy rừng
C. Hoạt động khai thác tài nguyên của con người
D. Hoạt động mạnh mẽ của nhóm loài ưu thế.
? Hoạt động khai thác tài nguyên không hợp lí của con người có thể coi là hành động “tự đào huyệt chôn mình” của diễn thế sinh thái được không? Tại sao?
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
Học bài, trả lời câu hỏi cuối bài trang 185 SGK
Chuẩn bị bài tiếp theo (Bài 42)
Tìm hiểu về các hệ sinh thái trên Trái đất