Bài 4: Sinh lý

Thân não
1.Thân não
Gồm: hành não, cầu não và cuống nãochứa các nhân vân động và cảm giác của mặt ,vùng đầu ,chạy dài từ sưng trước tuỷ sống tới vỏ não.
Trong đó hành não kiểm soát các chức năng quan trọng như:
1.1.kiểm soát hô hấp
ở mỗi bên hành não có các trung khu hô hấp, đam bảo nhịp thở điều hoà.Đó trung khu hít vào, thở ra,trung khu kích thích hô hấp, và trung khu gây ngưng thở.Giữa các trung khu này mỗi bên của hành não và đối bên có liên hệ với nhau. Mọi nguyên nhân làm thay đổi nhịp thở đều phải thông qua trung khu hô hấp.
1.2.Kiểm soát hệ thống tim mạch
Ở hành não có nhân của dây thần kinh X, trực tiếp chi phối nhịp tim và sức co bóp của tim. Trung tâm động mạch cũng nằm ở hành não.
1.3.Kiểm soát chức năng hệ thống tiêu hoá
Hành não là trung tâm của nhiều phản xạ về tiêu háo như:
-phản xạ nhai: dây hàm dưới,VII,XII.
-phản xạ nuốt: dây V,IX,XII.
-cử động dạ dày -ruột:dây X.
-phản xạ nôn: dây hoành (đi ra) và dây X đi vào.
-phản xa bài tiết nước bọt: dây VII,X.
-phản xạ bài tiết dịch vị, dịch tụy, dịch mật: dây X.
1.4.Kiểm soát chức năng vân động của mắt
Ở hành não có:
-phản xạ chớp mắt: dây V( đi vào) và dây VII( đi ra).
-phản xạ chảy nước mắt: ( đi vào là dây V, đi ra là các sợi thần kinh bài tiết nước mắtcủa dây VII).
Ngoài ra còn có các phản xạ nhằm bào vệ cơ thể như: phnả xạ ho, hắt hơi bảo vệ đường ruột.
1.5.Kiểm soát sự thăng bằng
Nhờ phản xạ điều hoà trương lực cơ. Bình thường nhân tiền đình trong hành não dẫn truyền những xung động làm tăng trương lực cơ xuống sừng trước tuỷ sống, làm cho các cơ co cứng, còn nhân đỏ nằm phía trên của cột sống não, là trung tâm ức chế trương lực cơ. Do đó, nếu cắt đường liên lạc giữa nhân đỏ và tuỷ sống , chỉ còn đường bó sợi tiền đình- tuỷ sống, sẽ gây tăng trương lực cơ, nên các cơ lâm vào trạng thái co cứng. Hai nhân này co tác dụng đối lập nhau , nhưng thăng bằng lẫn nhau nhằm mục đích điều hoà trương lực cơ.
1.6.Kiểm soát nhiều cử động dập khuôn( Stereotypes)
Như: uốn thân về phía trước, duỗi, quay thân, quay vòng. Những cử động này được kiểm soát bởi một số nhân nằm ở cuống não.
2. Thân nãokiểm soát vận động và thăng bằng
Vai trò quan trọng nhất như:
-Nhân lưới
-Nhân tiền đình.
-Bộ máy tiền đình: phát ra xung động chủ yếu đén nhân tiền đình, một số ít xung đến thân lưới.
2.1.Vai trò nhân lưới và nhân tiền đình
Nhân lưới đuợc chia làm 2 phần:
+Nhân lưới - cầu não: ở phía sau và trên của cầu não chạy dài đến não giữa.
+Nhân lưới- hành não: nằm ở mặt bụng và giữa hành não.
Hai nhân này có chức năng đối kháng nhau:
Nhân lưới -cầu não phát ra xung động thần kinh đến kích thích cơ duỗi chống trọng lực, nhân lưới -hành não thì phát ra xung động thần kinh ức chế cơ này.
Nhân lưới- cầu não phát ra xung động thần kinh đến tủy sống kích thích cơ trục của cơ thể, giúp cơ thể chống lại trọng lực, đó là cơ cột sống và các cơ duỗi của các chi, giúp cho cơ thể ở vị trí đứng. Trong khi nhân lưới -hành não có tác dụng ngược lại , ức chế các xung do nhân lưới- cầu não phát ra gây giãn cơ.
2.2.Vai trò nhân tiền đình
Nhân tiền đình ở mỗi bên của hành não, chia ra bốn nhóm nhỏ. Nhóm nhân phía trên và ở giữa nhận các xung động thần kinh chủ yếu từ các ống bán khuyên, gay ra các cử động của mắt, cổ, đầu. Nhóm nhân tiền đình bên nhận tín hiệu thần kinh từ xoan nang, cầu nang truyền đến tiều não và cấu trúc lưới của cuống não.
Nhân tiền đình phối hợp với nhân lưới-cầu não kích thích cơ chống trọng lực, chủ yếu do nhân tiền đình bên truyền xung động thần kinh đến cột trước tuỳ sống bằng thần kinh tiền đình tuỷ bên và tiền đình tuỷ giữa. Vai trò đặc biệt của nhân tiền đình là kiêm soát tiền đình là kiểm soátcác tín hiệu kích thích có chọn lọc, từ bộ máy tiền đình tới các cơ duỗi chống trọng lực , để duy trì sụ thăng bằng cho cơ thể.
2.3. Vai trò cơ quan tiền đình
Tiền đình là cơ quan cảm giác thăng bằng. Gồm :
-Tiền đình ( soan nang và cầu nang).
-Ba ống bán khuyên trên, sau và ngoài được xếp theo ba hướng không gian .
-Các xung động khử cực được tạo ra ở tế bào lông (nằm ở thụ thể trong ống bán khuyên). Từ nhân tiền đình có nơ-ron tiếp theo lên tiểu não ( đường dẫn truyền hướng tâm)
-Từ nhân tiền đình và từ tiểu não có các đường ly tâm như sau:
+Đi tới thể lưới thân bào.
+Đi tới nhân vận động nhãn cầu
+Đi tới nhân vận động ngoại tháp: nhờ sự liên hệ này mà cơ thể có thể thực hiện được những phản xạ điều tiết trương lực cơ, và điều chỉnh lại tư thế thăng bằng mà không cần sự tham gia của vỏ não.
+Đi tới nhân thực vật , chủ yếu là nhân dây X.
Do đặc điểm cấu trúc và mối liên hệ kể trên , cơ quan tiền đình có các chức năng sau:
+Cảm giác và chỉnh lại tư thế cơ thể( đặc biệt vùng đầu) bị thay đổi trạng thái thăng bằng , thay đổi tư thế, thay đổi tốc độ vận động trong không gian.
+Các phản xạ tiền đình
Phản xạ chỉnh thế
Phản xạ trung giật nhan cầu (đây à phản xạ đặc trưng)
Hiện tượng này có 2 chiều:
Chiều vận động nhãn chậm
Chiều vận động nhãn nhanh
Phàn xạ thực vật liên quan tới tiền đình. Khi tiền đình bị kích thích, thì gây ra những phản ứng thực vật về hô hấp, tim mạch tiêu hoá. Trong đó phản ứng của hệ tim mạch (thay đổi nhịp tim, giảm huyết áp, thay đổi trương lực mạch máu.) và những phản ứng tiêu hoá ( buồn nô, nôn) có vai trò thực tiễn quan trọng.
Vai trò tiền đình trong việc định hướng không gian, để duy trì vị trí trương lực, chống lại sức hút trái đất, đảm bảo một tư thế bình thường.
Hiện tượng thích nghi tiền đình do luyện tập. Khi lập đi lập lại nhiề tác nhân kích thích vào bộ may tiền đình, thì các phnả xạ rung giật nhãn cầu, các phản xạ thực vật sẽ giảm dần đi.Điều này hấy rõ ở những người rèn luyện. Kha năng thích nghi này cơ bản giống như cơ chế thích nghi cùa các cơ quan phân tích khác, nó phụ thuộc vào các thụ thể, khả năng tự điều chỉnh của hệ thần kinh trung ương và vào ình trạng chung cua toàn cơ thể.