Bài 39. Quá trình hình thành các đặc điểm thích nghi

Ví dụ

Quan sát hình
đặc điểm nào là đặc điểm thích nghi của sâu trên cây sồi? Giải thích ? Thế nào là đặc điểm thích nghi?
38§. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH CÁC ĐẶC ĐiỂM THÍCH NGHI
Quan sát một số hình ảnh về hình dạng và màu sắc tự của sinh vật
Con bọ que
Con bọ lá
? So sánh hình ảnh công tr?ng - và công mái
I. Khái niệm đặc điểm thích nghi:
Đặc điểm thích nghi là những đặc điểm giúp sinh vật tăng khả năng sống sót và sinh sản trước môi trường.
Ví dụ: Cá bơn có màu sắc giống với môi trường nên không bị kẻ thù phát hiện.
Cá sấu ngụy trang chẳng khác gì một thân cây gỗ
nằm trong khu đầm lầy.
Theo các em thì đặc điểm trên của sâu sồi mang tính cá thể hay quần thể?
Đặc điểm trên có được di truyền không? Hay chỉ xuất hiện ở một vòng đời cá thể rồi biến mất?
Vậy quần thể thích nghi có đặc điểm gì?
* Đặc điểm của quần thể thích nghi :
- Hoàn thiện dần dần khả năng thích nghi của các cá thể trong quần thể từ thế hệ này sang thế hệ khác .
- Làm tăng số lượng cá thể có kiểu gen quy định kiểu hình thích nghi trong quần thể từ thế hệ này sang thế hệ khác
1 Thí nghiệm chứng minh vai trò của CLTN trong quá trình hình thành quần thể thích nghi
Môi bị ô nhiễm
Môi trường không bị ô nhiễm
II. Giải thích hình thành đặc điểm thích nghi
II. Giải thích quá trình hình thành đặc điểm thích nghi
Ví dụ 2. Màu sắc và hình dạng tự vệ của sâu bọ:
1) Màu sắc tự vệ:
a) Màu sắc ngụy trang:
 Ví dụ: Các loài sâu ăn lá thường có màu lục  hòa lẫn với màu lá  chim sâu khó phát hiện để tiêu diệt
+ Theo Lamác:
 Sinh vật biến đổi từ từ phù hợp với sự biến đổi của điều kiện sống.
 Do ảnh hưởng trực tiếp của thức ăn là lá cây.
 Bị bác bỏ  vì không di truyền được
+ Theo Darwin:
Quá trình hình thành màu xanh lục ở các loài sâu này như thế nào ?
+ Theo Darwin:
 Là biến dị di truyền và CLTN trong đó CLTN là chính, nhân tố chọn lọc là chim ăn sâu.
 Đó là quá trình tích lũy những biến dị có lợi, đào thải những biến dị có hại dưới tác dụng của CLTN
Theo Darwin, các nhân tố tiến hóa chính tham gia vào quá trình hình thành đặc điểm thích nghi là gì ? Nhân tố nào là chủ yếu ?
+ Quan niệm tiến hóa hiện đại đã bổ sung, củng cố cho quan niệm của Darwin như thế nào ?
Quần thể giao phối là đa hình về KG và KH. Quá trình đột biến và quá trình giao phối làm cho các cá thể trong quần thể không đồng nhất về màu sắc.
Củng cố quan điểm Darwin về tính vô hướng của biến dị và vai trò sáng tạo của CLTN
Vậy, màu sắc ngụy trang của sâu ăn lá là kết quả quá trình chọn lọc những BD có lợi cho sâu đã phát sinh ngẫu nhiên, sẵn có trong lòng quần thể, không phải là kết quả biến đổi cơ thể sâu cho phù hợp với sự thay đổi điều kiện thức ăn.
Trước nhân tố gây ra sự chọn lọc là chim ăn sâu thì hướng BD màu sắc nào là có lợi cho sâu, hướng BD nào là bất lợi ?
Đặc điểm thích nghi

màu xanh lục
Biến dị màu sắc của sâu (vô hướng)
Xanh lục
Xanh nhạt
Xám
Nâu
Vàng….
Nền xanh lục lá rau
Chim ăn sâu
Biến dị có lợi
Biến dị bất lợi
Sống sót, sinh sản ưu thế, con cháu ngày một đông
Sinh sản kém, con cháu giảm dần và bị tiêu diệt
Nguyên nhân của CLTN
Nội dung của CLTN
Kết quả của CLTN
Quá trình tích lũy BD có lợi, đào thải BD bất lợi đã diễn ra như thế nào ?

* Màu sắc của sâu bọ có khả năng ngụy trang trốn tránh được kẻ thù
Quá
Trình
Hình
Thành
Quần
Thể
Thích
Nghi
Quá trình sinh sản (quá trình giao phối)
Áp lực chọn lọc tự nhiên
Quá trình phát sinh và tích lũy các gen đột biến
Cơ sở di truyền
II. Quá trình hình thành quần thể thích nghi.
Ví dụ 3: Sự tăng cường sức đề kháng của sâu bọ và vi khuẩn:
DDT là loại thuốc diệt ruồi muỗi, lần đầu tiên sử dụng có hiệu lực rất mạnh, sau đó giảm dần, như ở Nga:
+ Năm 1950, dùng DDT diệt được 95% số ruồi.
+ Năm 1953, DDT diệt được 5 – 10% số ruồi, mặc dù đã tăng nồng độ DDT
▪ Phải chăng khi tiếp xúc với DDT, ruồi đã tiếp thu được đặc tính chống DDT ?
▪ Đặc tính này được tăng cường từ thế hệ này sang thế hệ khác ?
Kết quả thí nghiệm Những dòng ruồi giấm tạo ra trong phòng thí nghiệm chứng tỏ tỉ lệ sống sót khi xử lí DDT lần đầu tiên đã biến thiên từ 0%100% tùy từng dòng
Vậy khả năng chống DDT, phải chăng có liên quan tới các đột biến và tổ hợp đột biến đã phát sinh từ trước trong quần thể ruồi?
AABBCCDD
AaBBCCDD
AABbCCDD
a
b
aaBBCCDDAAbbCCDDaabbCCDD
AABBCCDD


a ↑
A 
b ↑
B 
AABBCCDD
aabbCcDD
aabbCCDd
aabbCcDd
aabbccdd…
Dạng kháng DDT chiếm ưu thế
Quần thể gốc đa hình đã xuất hiện đột biến gen lặn a và b
Giao phối tạo ra các tổ hợp gen kháng DDT
CLTN làm thay đổi tần số các alen
Giao phối
b
a
c
d
aabb
c
aabb
d
Nếu khi hiệu lực DDT đã giảm nhiều, người ta ngừng phun thuốc DDT thì sự phản ứng của quần thể ruồi đó như thế nào ?
 Tỉ lệ dạng ruồi kháng được DDT giảm dần, chúng sinh trưởng và phát triển chậm, sinh sản kém dần
Giải thích sự giảm dần đó như thế nào ?
 Khi môi trường thay đổi , thể đột biến có thể thay đổi giá trị thích nghi của nó.
Vậy, có nhận xét gì về ưu thế của 1 quần thể có vốn gen đa dạng trong thích nghi với điều kiện sống ?
 Quần thể càng có vốn gen đa dạng, càng có khả năng thích ứng cao khi điều kiện sống thay đổi.
+ Vấn đề đặt ra là khi dùng 1 loại thuốc trừ sâu mới với liều lượng cao, thì có thể tiêu diệt được hết sâu hại cùng một lúc không ? Vì sao ?
 Không thể tiêu diệt hết sâu hại cùng một lúc, vì quần thể sâu đa hình về kiểu gen và kiểu hình.
AABBCCDD <
aaB-C-D-<
aabbC-D- <
aabbccD--
< aabbccdd ……
Liên hệ thực tế
Thảo luận cặp đôi trong 2 phút
Trong trồng trọt nên sử dụng thuốc trừ sâu như thế nào?
Trong y học cần sử dụng thuốc kháng sinh như thế nào?
- Dùng đúng thuốc Đạt hiệu quả cao, bảo vệ môi trường, an toàn nông phẩm.
- Dùng đúng liều lượng Tránh lãng phí, ô nhiễm môi trường.
- Dùng đúng lúc để đạt hiệu quả cao.
- Theo đơn của bác sĩ, theo hướng dẫn của dược sĩ.
+ Đúng liều lượng, đủ thời gian, đều.
- Không nên dùng một loại thuốc.
III. Sự hợp lí tương đối của các đặc điểm thích nghi
1. Ví dụ
Một số quần thể rắn có khả năng kháng độc của con mồi nhưng khi đó bò chậm
Một số quần thể rắn không khả năng kháng độc của con mồi nhưng lại bò nhanh

Loài rắn Thamnophis sirtalis
III. Sự hợp lí tương đối của các đặc điểm thích nghi
? Kỳ nhông có thể sống dưới nước được không.
? Cá khi đem ra khỏi môi trường nước có thể sống được không
III. Sự hợp lí tương đối của các đặc điểm thích nghi
III. Sự hợp lý tương đối của các ĐĐTN:
+ Mỗi ĐĐTN là sản phẩm của CLTN trong hoàn cảnh nhất định. Khi hoàn cảnh thay đổi, một đặc điểm vốn có lợi có thể trở thành bất lợi và bị thay thế bởi đặc điểm khác thích nghi hơn
+ Ngay trong điều kiện ổn định thì các đột biến, biến dị tổ hợp vẫn không ngừng phát sinh, CLTN không ngừng tác động và sinh vật xuất hiện sau càng thích nghi hợp lý hơn sinh vật trước nó.
2. Kết luận
Quá trình giao phối
Quá trình đột biến
1
2
3
Quá trình CLTN
CỦNG CỐ
2. Tính kháng thuốc ở sâu bọ, ruồi muỗi được giải thích là:
Các loài này có khả năng hình thành tính kháng thuốc khi tiếp xúc với thuốc trừ sâu
Các quần thể này rất đa dạng về kiểu gen và kiểu hình
Áp lực chọn lọc đã đào thải những dạng kháng thuốc kém
Cả B và C đúng
3. Để tránh hiện tượng “ lờn thuốc” ở sâu bọ, vi khuẩn, ta phải:
Dùng thuốc phải đúng liều lượng
Không dùng lâu một thứ thuốc
Phải thay đổi thuốc
Tất cả đều đúng
4. Vì sao ở các loài sâu ăn lá, thường có màu xanh lục, hòa lẫn với màu lá ?
Do ăn lá cây màu xanh nên sâu có màu xanh giống lá cây.
Do chúng được sống sót vì không bị chim ăn sâu phát hiện
Do biến dị này có lợi, được CLTN giữ lại, sinh sản ngày một đông
Cả A, B, C đúng
5. Nếu QT không có vốn gen đa dạng sẽ dẫn đến những hậu quả gì ?
Sinh vật sẽ dễ dàng bị tiêu diệt hàng loạt khi hoàn cảnh sống thay đổi.
Sinh vật không có tiềm năng thích ứng.
Câu A, B đúng
Câu A, B sai