Bài 31. Tập tính của động vật

GV: Trần Thị Mai

NĂM HỌC: 2018- 2019
SINH HỌC 11
CƠ BẢN
Theo em hoạt động nào dưới đây sinh ra đã có, hoạt động nào do học tập mà có được? Các hoạt động sống trên có ý nghĩa gì đối với đời sống của động vật ?
H1:vừa đánh kẻng vừa cho cá ăn.
H2: Chim mẹ mớn mồi cho chim con
H3. Sự gặp gỡ của chuồn chuồn đực và chuồn chuồn cái
H4.Khỉ sử dụng ống hút để uống nước dừa
H5.Nhện giăng tơ
H6: Khi tham gia giao thông thấy đèn đỏ thì dừng lại
CHUYÊN ĐỀ
TẬP TÍNH CỦA ĐỘNG VẬT
(3 tiết)
I. Tập tính là gì.
II. Phân loại tập tính.
III. Cơ sở thần kinh của tập tính.
IV. Một số hình thức học tập ở ĐV
V. Một số dạng tập tính phổ biến ở ĐV
VI. Ứng dụng những hiểu biết về tập tính vào đời sống và sản xuất
VII. Thực hành : xem phim về tập tính của động vật.
I- ĐỊNH NGHĨA TẬP TÍNH
THẢO LUẬN
1- Hãy quan sát các video sau và cho biết khi bắt chuột mèo thực hiện những động tác gì?
2 -Tập tính động vật là gì ? Tập tính có vai trò gì trong đời sống ĐV?
TẬP TÍNH ĐỘNG VẬT
I. Định nghĩa tập tính.
Tập tính là chuỗi phản ứng của động vật trả lời kích thích từ môi trường (bên trong hoặc bên ngoài cơ thể) nhờ đó giúp động vật thích nghi với môi trường sống và tồn tại.
TẬP TÍNH ĐỘNG VẬT

II. Phân loại tập tính:

TẬP TÍNH ĐỘNG VẬT
? Em hóy cho bi?t cú m?y lo?i t?p tớnh ?
Phiếu học tập : Phân loại tập tính
N/c sgk ho�n th�nh phi?u h?c t?p sau:
II. PHÂN LOẠI TẬP TÍNH
- Loại tập tính sinh ra đã có
- Được di truyền từ bố, mẹ.
- Đặc trưng cho loài.
- Loại TT hình thành trong đời sống cá thể, thông qua học tập, rút kinh nghiệm
- Không được di truyền
- Đặc trưng cho từng cá thể.
Vịt con mới nở biết bơi,
Nhện giăng lưới,...
- Trẻ em mới sinh ra biết bú me

- Khỉ biết xiếc
- Vẹt biết nói tiếng người

II. PHÂN LOẠI TẬP TÍNH
- Là chuỗi phản xạ không điều kiện.
- Là chuỗi phản xạ có điều kiện
Do gen quy định
→ bền vững và không thay đổi
- Do quá trình hình thành mối liên hệ mới giữa các notron→ không bền vững và có thể thay đổi.

TT Bẩm sinh ?
TT Học được ?
Hãy phân loại
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
TT Bẩm sinh
TT Học được
(1)
(3)
(6)
(2)
(4)
(5)
Hãy cho biết tập tính nào dưới đây là tập tính bẩm sinh, tập tính học được:
- Đến thời kì sinh sản, tò vò cái đào một cái hố trên mặt đất để làm tổ rồi bay đi bắt một con sâu bướm, đốt cho sâu bị tê liệt, rồi bỏ vào tổ. Tiếp đó tò vò cái đẻ trứng vào tổ và bịt tổ lại, sau một thời gian, tò vò con nở từ trứng ra và ăn con sâu. Các tò vò cái con lớn lên lặp lại trình tự đào hố và đẻ trứng như tò vò mẹ (dù không nhìn thấy các tò vò cái khác làm tổ và sinh đẻ) (1)
- Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng, bay vừa thì râm (ca dao) (2)
- Khi nhìn thấy đèn giao thông chuyển sang màu đỏ, những người qua đường dừng lại. (3)
 (1) và (2) là tập tính bẩm sinh; (3) là tập tính học được.
Tập tính của động vật rất đa dạng.
Ngoài 2 tập tính trên còn có tập tính
khác đó là tập tính hỗn hợp.
TẬP TÍNH ĐỘNG VẬT
Thế nào là tập tính hỗn hợp? Hãy lấy ví dụ?
TẬP TÍNH ĐỘNG VẬT
Tập tính hỗn hợp
là tập tính vừa là tập tính bẩm sinh
Vừa là tập tính học được
Mèo bắt chuột
Chim xây tổ
Cơ sở của tập tính là các phản xạ. Các phản xạ thực hiện qua cung phản xạ.
Kích thích ngoài
hoặc trong
Cơ quan thụ cảm
Hệ thần kinh
Cơ quan thực hiện
Hành động
III. CƠ SỞ THẦN KINH CỦA TẬP TÍNH
Cơ sở thần kinh của tập tính là gì?
Sơ đồ cơ sở thần kinh của tập tính
III. CƠ SỞ THẦN KINH CỦA TẬP TÍNH

Khi mới sinh em bé biết khóc
Là phản xạ không điều kiện.
Bền vững và không thay đổi
Khi tham gia giao thông gặp tín hiệu đèn đỏ  dừng lại.


Là phản xạ có điều kiện.
Không bền vững và có thể thay đổi


III. CƠ SỞ THẦN KINH CỦA TẬP TÍNH

1. Tại sao ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới và hệ thần kinh chuỗi hạch, các tập tính của chúng hầu hết là tập tính bẩm sinh?
2. T?i sao ? ngu?i v� d?ng v?t cú h? th?n kinh phỏt tri?n cú r?t nhi?u t?p tớnh h?c?
III. CƠ SỞ THẦN KINH CỦA TẬP TÍNH
20
III. CƠ SỞ THẦN KINH CỦA TẬP TÍNH
Số lượng TBTK ít, cấu tạo HTK
đơn giản  Khả năng học tập, rút
kinh nghiệm kém.

Tuổi thọ thường ngắn  Không
có nhiều thời gian cho việc học tập.
Hầu hết tập tính là tập tính
bẩm sinh.
Hầu hết tập tính là tập
tính học được.
HTK phát triển  Thuận lợi
cho học tập và rút kinh nghiệm.


- Tuổi thọ dài
Lưu ý:
Sự hình thành tập tính học được ở động vật phụ thuộc vào:
+ Mức độ tiến hoá của hệ thần kinh.
+ Tuổi thọ.
TẬP TÍNH CỦA ĐỘNG VẬT

Cơ sở thần kinh
CỦNG CỐ
TẬP TÍNH CỦA ĐỘNG VẬT
Chuỗi các phản ứng trả lời kích thích từ môi trường
(bên trong hoặc ngoài cơ thể)
→ động vật thích nghi và tồn tại
Tập tính bẩm sinh
+ Sinh ra đã có
+ Di truyền từ bố mẹ
+ Đặc trưng cho loài
Tập tính học được
+ Hình thành trong quá trình sống, thông qua học tập, rút kinh nghiệm
Cơ sở thần kinh
Chuỗi phản xạ
không điều kiện
Chuỗi phản xạ có điều kiện
d. vịt con bơi 
3. Các hiện tượng sau thuộc loại tập tính nào?
c. Chuồn chuồn bay thấp thì mưa,bay cao thì nắng,bay vừa thì râm 
e. Khi thấy đèn giao thông chuyển màu đỏ thì người tham gia giao thông dừng lại 

bẩm sinh
bẩm sinh
học được
a. Chó sủa khi nghe thấy tiếng động 
bẩm sinh
b. Gõ kẻng khi cho cá ăn 
học được
f. Báo bắt mồi
hỗn hợp
Câu 1: Tập tính bẩm sinh ở động vật không có đặc điểm:
A. Sinh ra đã có, không cần học hỏi
B. Mang tính bản năng
C. Có thể thay đổi theo hoàn cảnh sống
D. Được quyết định bởi yếu tố di truyền
Câu 2: Tập tính học được ở động vật có chung đặc điểm:
Sinh ra đã có
B. Được truyền từ đời trước sang đời sau
C. Phải học trong đời sống mới có được
D. Suốt đời không đổi
cnjstr
Trong các tập trên, đâu là tập tính học được?
6,7,8


Cơ sở khoa học của việc huấn luyện động vật là kết quả của quá trình thành lập:
Cung phản xạ
Phản xạ không điều kiện
Phản xạ có điều kiện
Các tập tính
c
TẬP TÍNH ĐỘNG VẬT
IV. Một số hình thức học tập ở ĐV:

1- Quen nhờn
2- In vết
3- Điều kiện hóa
4- Học khôn
5- Học ngầm

TẬP TÍNH ĐỘNG VẬT
IV. Một số hình thức học tập ở ĐV:

1- Quen nhờn:
Là đơn giản nhất. Động vật phớt lờ, không trả lời những kích thích lặp lại nhiều lần nếu những kích thích đó không kèm theo nguy hiểm.
2- In vết:
In vết có ở nhiều loài động vật,
dễ thấy nhất là ở chim.
- Con non mới ra đời có tính bám và đi theo các vật chuyển động mà chúng nhìn thấy lần đầu tiên.

TẬP TÍNH ĐỘNG VẬT
IV. Một số hình thức học tập ở ĐV:

3- Điều kiện hóa:
Điều kiện hóa đáp ứng:là hình thành mối liên kết mới trong thần kinh trung ương dưới tác động của các kích thích kết hợp đồng thời
( Kiểu Paplop)
B. Điều kiện hóa hành động:
là kiểu liên kết một hành vi của động với một phần thưởng(hoặc phạt), sau đó động vật chủ động lặp lại các hành vi đó ( Kiểu Skinno)
5- Học ngầm:
Là kiểu học không có ý thức, không biết mình đã học được.Khi có nhu cầu thì kiến thức đó tái hiện Giúp ĐV tìm thức ăn,tránh thú săn mồi
Học khôn
- Kiểu học phối hợp các kinh nghiệm cũ để tìm cách giải quyết nhũng tình huống mới
V. Một số dạng tập tính phổ biến ở động vật
Các tập tính
Tập tính di cư
Tập tính bảo vệ lãnh thổ
Tập tính sinh sản
Tập tính kiếm ăn
Tập tính xã hội
1.Tập tính kiếm ăn
-Tập tính này tùy thuộc vào động vật khác nhau
-Đối với động vật có hệ thần kinh chưa phát triển, tập tính kiếm ăn là bẩm sinh.
-Đối với động vật có hệ thần kinh phát triển, tập tính này là tập tính học được.
2. Tập tính bảo vệ lãnh thổ
-Là tập tính bảo vệ lãnh thổ của mình, chống các cá thể khác xâm phạm đến nguồn thức ăn, nơi ở, sinh sản.
-Tập tính bảo vệ lãnh thổ của mỗi loài rất khác nhau.
Hổ quyết chiến bảo vệ lãnh thổ
Bảo vệ lãnh thổ ở voi và tê giác
3. Tập tính sinh sản
Phần lớn các tập tính sinh sản là tập tính bẩm sinh, mang tính bản năng
5. Tập tính xã hội
-Tập tính xã hội là đời sống thành bầy, thành đàn gồm các cá thể chung sống với nhau
a.Tập tính thứ bậc 
-Trong mỗi bầy đàn đều có phân chia thứ bậc
b) Tập tính vị tha
-Là tập tính hi sinh quyền lợi bản thân vì lợi ích sinh tồn của bầy đàn.
Khỉ đi xe đạp
Cá heo diễn xiếc
VI- Những ứng dụng tập tính trong đời sống và sản xuất :
Voi đi trên dây
Ứng dụng
trong bảo
vệ mùa
màng
Tập tính ở người
Con người có những tập tính bẩm sinh nhờ vào giáo dục, học tập, rèn luyện…
VD: Em bé mới sinh ra đã biết bú, biết khóc,…
Con người có hệ thần kinh rất phát triển→ rất nhiều tập tính học được trong đời sống. 

- Thói quen xấu như: lười biếng, cẩu thả, nói bậy,đánh nhau…
Học bài
Tập thể dục
VD: 
- Thói quen tốt như chăm học, nề nếp, đúng giờ, tập thể dục,..
BÀI TẬP VỀ NHÀ
- Học bài và trả lời các câu hỏi trang 132/SGK.
- Tìm thêm các ví dụ về tập tính của động vật.
- Đọc mục “Em có biết?” – trang 132/SGK.
KẾT LUẬN
1-Tập tính là chuỗi các phản ứng của ĐV trả lời các kích thích của môi trường.Có hai loại tập tính là TT bẩm sinh và TT học được ( Ngoài ra còn có TT hỗn hợp)
2-Cơ sở thần kinh của TT là các phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện
3-Các hình thức học tập chủ yếu của ĐV l à: quen nhờ, in vết,ĐK hóa đáp ứng, ĐK hóa hành động học ngầm và học khôn
CHÚC CÁC EM HỌC TỐT