Bài 3. Điều hoà hoạt động gen

Tiết 3
Ví dụ :
- Ở thú, các gen tổng hợp prôtêin sữa chỉ hoạt động ở cá thể cái, vào giai đoạn sắp sinh và nuôi con bằng sữa.
- Ở E.coli các gen tổng hợp enzim chuyển hoá đường lactôzơ chỉ hoạt động khi môi trường có lactôzơ.
Điều hòa hoạt động của gen là gì?
- Điều hoà hoạt động gen là điều hoà lượng sản phẩm của gen, giúp tế bào điều chỉnh sự tổng hợp protein.
1. Opêron
Các gen có liên quan về chức năng, phân bố thành cụm, có chung một cơ chế điều hoà gọi là opêron.
Opêrôn là gì?
Vùng vận hành
Vùng khởi động
Z
Y
A
Gen điều hoà
ADN
O
P
R
Ví dụ: opêron Lac ở E.Coli
P
5
2. Cấu tạo của opêron Lac
Vùng vận hành
Vùng khởi động
Z
Y
A
ADN
O
P
R
Opêron Lac gồm:
+ Nhóm gen cấu trúc (Z, Y, A)
+ Vùng vận hành (O)
+ Vùng khởi động (P)
P
3. Cơ chế hoạt động của opêron Lac ở E.Coli


TỪ ĐỂ CHỌN: không hoạt động; kết hợp; prôtêin ức chế; lipit ; phiên mã; tương tác; tổng hợp; lactôzơ; prôtêin; hoạt động; không tổng hợp.
a. Ức chế (Khi môi trường không có lactôzơ)
a. Hoạt động (Khi môi trường có lactôzơ)
3. Cơ chế hoạt động của opêron Lac ở E.Coli
Không phiên mã
Vùng vận hành (O)
(Khi môi trường không có lactôzơ)
(Khi môi trường có lactôzơ)


TỪ ĐỂ CHỌN: không hoạt động; kết hợp; prôtêin ức chế; lipit ; phiên mã; tương tác; tổng hợp; lactôzơ; prôtêin; hoạt động; không tổng hợp.
prôtêin ức chế
tương tác
phiên mã
tổng hợp
hoạt động
lactôzơ
a. Ức chế (Khi môi trường không có lactôzơ)
a. Hoạt động (Khi môi trường có lactôzơ)
3. Cơ chế hoạt động của opêron Lac ở E.Coli
Điểm khác nhau cơ bản của gen trên NST ở TB nhân sơ và TB nhân thực?

ADN
Gen trên NST ở tế bào nhân thực
ADN
Tế bào nhân sơ (vi khuẩn)
NST
ADN
mARN sơ khai
mARN ở trong nhân TB
NST THÁO XOẮN
PHIÊN MÃ
BIẾN ĐỔI
SAU PHIÊN MÃ
mARN trưởng thành
Polypeptit
DỊCH MÃ
Phân huỷ mARN
BIẾN ĐỔI
SAU DỊCH MÃ
PHÂN HUỶ
PROTEIN
Prôtêin hoạt động
- Cơ chế điều hoà phức tạp hơn.
Qua nhiều mức điều hòa, qua nhiều giai đoạn: tháo xoắn, phiên mã, biến đổi sau phiên mã, dịch mã, biến đổi sau dịch mã.
+ Gen tăng cường  tăng phiên mã.
+ Gen bất hoạt  ngừng phiên mã.
- SV nhân thực có gen tăng cường, gen bất hoạt tham gia cơ chế điều hoà.
Điểm khác nhau trong cơ chế điều hòa hoạt động của gen ở SV nhân thực và nhân sơ?
1. Các tế bào trong cùng 1 cơ thể chứa bộ gen giống nhau và trong mỗi tế bào, các gen hoạt động như nhau.
2. Ôpêrôn Lac ở E.coli gồm các thành phần:
- Nhóm gen cấu trúc tổng hợp các enzim giúp E,coli sử dụng đường lactôzơ.
- Vùng chỉ huy (O): Nằm trước các gen cấu trúc
- Vùng khởi động (P): Nằm trước vùng chỉ huy
3.Ôpêrôn Lac ở E.coli hoạt động khi không có đường lactôzơ.
4. Điều hoà hoạt động của gen ở SV nhân thực giống với SV nhân sơ
5. Điều hoà hoạt động của gen ở SV nhân thực được thực
hiện ở nhiều giai đoạn: NST tháo xoắn, phiên mã, biến đổi
sau phiên mã, dịch mã, biến đổi sau dịch mã
6. Ỏ SV nhân thực còn có các yếu tố điều hoà như gen gây tăng cường, gen gây bất hoạt