Bài 29. Cấu trúc các loại virut

Chương 3 : VIRUT VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
�29.CẤU TRÚC CÁC LOẠI VIRUT
I/ Khái niệm
1. Khái niệm
2. Kích thước
II/ Cấu tạo
1. Phần lõi
2. Phần vỏ
III/ Hình thái
Từ cổ xưa cách đây 1500 năm trước CN, người ta đã tìm thấy bằng chứng về các bệnh bại liệt, bệnh dại, bệnh đậu mùa ở Ai Cập, Hy Lạp, Ấn Độ và Trung Hoa.
Bệnh đậu mùa ở Ấn Độ và bệnh dại ở Trung Hoa
1892 nhà sinh lý thực người Nga Dimitri Ivanopxkii đã tìm ra nguyên nhân gây bệnh đốm thuốc lá bằng thí nghiệm rất đơn giản sau đây:
Caây thuốc laù bị bệnh ÑoámThuoác Laù
D?ch l?c


Nhi?m v�o cõy thu?c lỏ l�nh

Nuụi c?y trờn MT th?ch
Khụng th?y gỡ
Khụng th?y khu?n l?c
Tỏc nhõn gõy b?nh du?c g?i l� virut, chỳng cú kt nh? hon r?t nhi?u so v?i VK
D?ch chi?t





Ép
Lọc qua nến lọc VK
Quan sỏt du?i kớnh hi?n vi
Cõy b? b?nh DTL
Vào những năm 40 của thế kỷ này, sự ra đời của kính hiển vi điện tử giúp con người nhận biết được hình thái, cấu trúc và bản chất của virut.
I/ Khái niệm :
? Virut là m?t thực th? s?ng chua có c?u t?o t? bào, kích thu?c siêu nhỏ(đo bằng nm) có cấu tạo đơn giản chỉ gồm 1 loại axit nuclêic và vỏ prôtêin. Sống kí sinh nội bào bắt buộc.
Virut ADN
VR đậu mùa
VR hecpet
VR viêm gan
Virut ARN
VR viêm não Nhật bản
VR H5N1
VR đốm thuốc lá
VR dại
Loừi (ADN)
Voỷ proõteõin
VR hecpet
VR ñoám thuoác laù
Virut cấu tạo gồm những thành phần chính nào ?
Vỏ ngoài
Lõi (ARN)
Vỏ prôtêin
II/ Cấu tạo :
- Tất cả các virut đều bao gồm 2 thành phần cơ bản :
+ Phần lõi : axit nuclêic (hệ gen)
+ Phần vỏ : prôtêin (capsit)
- Phức hợp gồm axit nuclêic và vỏ capsit gọi là nuclêôcapsit
1/ Phần lõi (hệ gen) :
Phần lõi là axit nuclêic, mỗi loại virut chỉ chứa ADN hoặc ARN có thể là mạch đơn hay mạch kép
Phần lõi có cấu tạo như thế nào ?
ADN
Phagô T2
ARN
VR khảm thuốc lá
VR HIV


Chức năng :

- Mang thông tin di truyền đặc trưng cho từng virut
- Axit nuclêic có vai trò quyết định và qui định mọi đặc điểm của virut
Phần lõi có chức năng gì ?
Vỏ ngoài
Gai glicôprôtêin
Phần vỏ có cấu tạo như thế nào ?
Virut hecpet
Virut bại liệt
Vỏ capsit
2/ Vỏ prôtêin (capsit) :

- Cấu tạo từ các đơn vị prôtêin liên kết với nhau tạo thành capsôme
- Các capsôme liên kết với nhau tạo thành vỏ capsit
? Một số virut có vỏ ngoài :
- Cấu tạo giống màng sinh chất (lipit kép và prôtêin)
- Trên vỏ ngoài có gai glicôprôtêin

Chức năng :
- Chứa đựng và bảo vệ phần lõi
- Gai glicôprôtêin làm nhiệm vụ kháng nguyên và giúp virut bám lên bề mặt tế bào chủ.
Phần vỏ có chức năng gì ?
VR tr?n VR có vỏ ngoài
So sánh cấu tạo virut trần và virut có vỏ ngoài ?
III/ Hình thái :
Virut ủoỏm thu?c lỏ
Virut dại
Cấu trúc xoắn
Virut b?i li?t
Cấu trúc khối
Phagơ T2
Caáu
truùc
hoãn
hôïp
Đầu
Đuôi
PHIẾU HỌC TẬP
Hình thái
Capsôme sắp xếp theo chiều xoắn của axit nuclêic
Capsôme sắp xếp theo hình khối đa diện với 20 mặt tam giác đều
Đầu có cấu trúc khối chứa axit nuclêic gắn với đuôi có cấu trúc xoắn
Virut khảm thuốc lá, virut bệnh dại
Virut bại liệt
Virut phagơ T2 (thể thực khuẩn)
ARN
Prôtêin
Chủng A
Chủng B
Virut lai
Sơ đồ thí ngiệm của Franken và Conrat
Sự nhân lên của virut
Chủng A
Virut phân lập được là chủng A vì có lõi ARN là của chủng A.
Mọi tính trạng của virut đều do bộ gen của virut quyết định
1/ Em hãy giải thích tại sao virut phân lập được không phải là chủng B ?
2/ Em có đồng ý với ý kiến cho rằng virut là thể vô sinh ?
3/ Theo em có thể nuôi virut trên môi trường nhân tạo như nuôi vi khuẩn được không ?
4/ So sánh sự khác biệt giữa virut và vi khuẩn bằng cách điền chữ "có" hoặc "không" vào bảng.

Thảo luận nhóm
Sự khác biệt giữa virut và vi khuẩn
Thảo luận nhóm
1/ Em hãy giải thích tại sao virut phân lập được không phải là chủng B ?
2/ Em có đồng ý với ý kiến cho rằng virut là thể vô sinh ?
3/ Theo em có thể nuôi virut trên môi trường nhân tạo như nuôi vi khuẩn được không ?

Virut nhận được không phải chủng B vì virut lai mang hệ gen của chủng A
Không thể nuôi cấy được vì virut kí sinh nội bào bắt buộc, chúng chỉ nhân lên được trong tế bào sống.
Khi ở ngoài tế bào chủ, virut biểu hiện như là thể vô sinh. Có thể tách ARN (hệ gen) ra khỏi vỏ prôtêin (capsit) để được 2 chất riêng như các hợp chất hóa học. Khi trộn 2 thành phần này với nhau, chúng trở lại hạt virut hoàn chỉnh. Khi xâm nhập vào tế bào chủ, chúng có thể nhân lên, tạo thế hệ virut mới mang đầy đủ đặc điểm di truyền của virut ban đầu
Sự khác biệt giữa virut và vi khuẩn
Có
Không
Không
Không
Không
Có
Không
Có
Có
Có
? Trong lịch sử loài người số người chết trong các trận dịch bệnh do virut lớn hơn tất cả các cuộc chiến tranh, xung đột sắc tộc, tôn giáo, nạn đói, động đất, lũ lụt, tai nạn giao thông cộng lại. Tuy nhiên nhiều loại virut cũng phục vụ lợi ích con người (chế phẩm diệt sâu, chữa bệnh di truyền ...)
? Năm 1918, xảy ra đại dịch cúm ở Tây Ban Nha do virut cúm A H1N1.
? Virut cúm gây bệnh cho động vật lông vũ gọi chung là cúm gia cầm. Ở Việt Nam, dịch cúm bùng phát vào cuối năm 2003




H1N1
? Virut đã tiêu hủy hàng chục triệu gia cầm, gây kinh hoàng cho nông dân. Virut truyền trực tiếp từ gia cầm sang người hoặc do hít phải các giọt tiết từ đường hô hấp hoặc hít phải bụi phân khô của gia cầm hay chim di cư. Các nhà khoa học cho rằng nếu chúng tìm được con đường biến đổi gen của con người, có thể lây từ người sang người sẽ là thảm họa đối với loài người.
? Đặc điểm chung của virut
Các đặc điểm của virut khác với các cơ thể sống khác :
? Kí sinh nội bào bắt buộc. Trong tế bào chủ virut hoạt động như là một thể sống, ngoài tế bào chúng lại như một thể vô sinh.
? Kích thước vô cùng nhỏ, chỉ thấy được dưới kính hiển vi điện tử
? Hệ gen chỉ chứa một loại axit nuclêic : ADN hoặc ARN
Virut có những đặc điểm nào khác với cơ thể khác ?
? Capsôme : các đơn vị prôtêin liên kết với nhau
? Capsit : các capsôme liên kết với nhau
? Nuclêôcapsit : phức hợp giữa axit nuclêic và vỏ capsit
? Virion : hạt virut, virut ngòai tế bào chủ
? Vỏ ngoài : bao bên ngoài vỏ capsit, vỏ ngoài thực chất là màng sinh chất của tế bào chủ nhưng bị virut cải tạo và mang kháng nguyên đặc trưng cho virut
Phân biệt các khái niệm : capsôme, capsit, nuclêôcapsit, virion, vỏ ngoài ?
Câu hỏi trắc nghiệm
1/ Lần đầu tiên virut được phát hiện trên :
a. Cây dâu tây
b. Cây cà chua
c. Cây thuốc lá
d. Cây đậu Hà Lan
2/ Cấu tạo vỏ ngoài (capsit) của virut ?
a. Là lớp lipit kép và prôtêin
b. Trên mặt ngoài có các gai glicôprôtêin
c. Mặt ngoài được cấu tạo bằng photpho lipit
d. Cả a và b
3/ Dựa vào hình thái ngoài, virut được phân chia thành các dạng nào sau đây :
a. Dạng que, dạng xoắn
b. Dạng cầu, dạng khối đa diện, dạng que
c. Dạng xoắn, dạng khối đa diện, dạng que
d. Dạng xoắn, dạng khối đa diện, dạng hỗn hợp
4/ Virut nào vừa có cấu trúc khối vừa có cấu trúc xoắn :
a. Virut HIV
b. Virut cúm
c. Thể thực khuẩn
d. Virut dại
CHÀO TẠM BIỆT !
Kính chúc các cô nhiều sức khỏe
Chúc các em học tập tốt