Bài 29. Cấu trúc các loại virut

Bệnh SARS
Bệnh cúm gà
Tác nhân gây bệnh là:
Virut
Virut là gì?
Đặc điểm chung của các bệnh này là gì?
CHƯƠNG III
VIRUT VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
BÀI 29: CẤU TRÚC CÁC LOẠI VIRUT
1892 nhà sinh lý thực người Nga D.I. Ivanovski đã tìm ra nguyên nhân gây bệnh đốm thuốc lá bằng thí nghiệm rất đơn giản sau đây:

Dịch chiết
Dịch lọc
Quan sát dưới KHV quang h?c
Nuôi cấy trên MT thạch
Không thấy mầm bệnh
Không thấy khuẩn lạc
Lọc qua nến lọc vi khuẩn
Nghiền
Nhiễm vào cây lành
 Ông cho rằng mầm bệnh là một loại vi sinh vật nhỏ hơn vi khuẩn.
* Năm 1898 người ta gọi là virut “nghĩa là mầm độc”.
Naêm 1898, nhaø vi sinh vaät hoïc Haø lan M.W Beijerinck cuõng nghieân cöùu moät caùch ñoäc laäp maàm beänh cuûa beänh khaûm thuoác laù vaø oâng ñaõ goïi ñoù laø virut (nghóa laø maàm beänh).

Năm 1940, lần đầu tiên nhà khoa học Đức Kausche chụp hình dạng virut khảm thuốc lá dưới kính hiển vi điện tử. Nhờ có kính hiển vi điện tử mà virut học đã phát triển như ngày nay.
Virus khảm thuốc lá (TMV)
Acid nucleic
Vỏ
protein
(capsit)
? Virut là thực thể chưa có cấu tạo t? b�o
1/Khái niệm:
I. Cấu tạo
 Virut coù kích thöôùc sieâu nhoû (ño baèng nanomet - nm).
I. Cấu tạo
1/Khái niệm:
 Virut coù caáu taïo ñôn giaûn goàm moät loõi axit nucleâic ñöôïc bao bôûi voû proâteâin.
Vỏ prôtêin
Axit nuclêic
Cấu tạo chung của virut
I. Cấu tạo
1/Khái niệm:
1/Khái niệm:
-Là thực thể chưa có cấu tạo tế bào
-Có kích thước siêu nhỏ(10-vài trăm nm)
-Có cấu tạo đơn giản:Axit nucleic+vỏ prôtêin
I. Cấu tạo
1/Khái niệm:
2/Cấu tạo chung:
I. Cấu tạo
2/Cấu tạo chung:
ARN
Prôtêin
Ch?ng B
Ch?ng A
Tỏch
Tỏch
Nếu phân lập lá cây bị bệnh sẽ thu được chủng virut nào?
Thí nghiệm chứng tỏ thành phần nào của virut có vai trò quyết định đến sự di truyền?
Kết luận: Mọi tính trạng của virut đều do hệ gen của virut quy định.
Thí nghiệm của Franken và Conrat
 a) Lõi axit nuclêic (Hệ gen)
Bộ gen của virut có đặc điểm gì?và có chức năng là gì?
 -Hệ gen của virut chỉ chứa AND (chuỗi đơn hoặc chuỗi kép) hoặc ARN (chuỗi đơn hoặc chuỗi kép)
 -Chức năng: là vật chất mang thông tin di truyền
 - Vỏ capsit được cấu tạo từ các đơn vị prôtêin gọi là capsome.
 - Virut càng lớn,số lượng capsôme càng nhiều
Vỏ capsit của virut được cấu tạo như thế nào?
Kích thước của virut và số lượng capsôme có quan hệ như thế nào?
b.Vỏ prôtêin (capsit)
Vỏ capsit có tác dụng gì?
 -Vỏ capsit mang các thành phần kháng nguyên và có tác dụng bảo vệ lõi axit nuclêic
Gai glicôprôtêin có tác dụng gì?
c.Vỏ ngoài:
Vỏ ngoài của virut được cấu tạo như thế nào?
 -Vỏ ngoài được tạo bởi lipit kép và prôtêin
 Làm nhiệm vụ kháng nguyên và giúp virut bám lên bề mặt tế bào chủ
Nuclêôcapsit
Axit nuclờic
Capsit
Phức hợp gồm axit nuclêic và vỏ capsit gọi là gì?
Virut trần
(virut đơn giản)
Virut có vỏ bọc
(virut phức tạp)
So sánh cấu tạo virut trần và virut có vỏ ngoài?
Đều gồm hai thành phần cơ bản:
* Lõi axit nuclêic
* Vỏ capsit
Đều gồm hai thành phần cơ bản:
* Lõi axit nuclêic
* Vỏ capsit
Không có vỏ bao bên ngoài vỏ capsit
Có vỏ bao bên ngoài vỏ capsit
Axit nuclêic
Capsit
Capsome
Vỏ ngoài
Gai glicôprôtêin
 Phaân loaïi virut döïa vaøo: axit nucleâic, caáu truùc voû capsit, coù hay khoâng coù voû ngoaøi…..
3/ Phân loại virut:
 Döïa vaøo axit nucleâic chia virut laøm hai nhoùm lôùn:
* Virut AND (virut đậu mùa, viêm gan B, hecpet…
* Virut ARN (virut cúm, virut viêm não Nhật Bản
3/ Phân loại virut:
ARN
Vỏ capsit
Virut viêm não Nhật Bản
Vỏ ngoài
3/ Phân loại virut:
Thí nghiệm của Franken và Conrat
Khi ở ngoài tế bào chủ,virut biểu hiện đặc tính như một thể vô sinh hay hữu sinh ?
Ở ngoài tế bào chủ, virut biểu hiện như một thể vô sinh
4/ Đặc điểm sống của virut:
Thí nghiệm của Franken và Conrat
Khi kí sinh trong tế bào chủ (nhiễm vào lá cây),virut có biểu hiện như thế nào?
Chúng thể hiện như một thể hữu sinh, có thể nhân lên, tạo thế hệ virut mới có được những đặc điểm di truyền của virut ban đầu
 Kết luận về đặc điểm sống của virut:
 Ở ngoài tế bào chủ,virut biểu hiện như một thể vô sinh
 Khi ở trong tế bào chủ, virut mới hoạt động như một thể sống
4/ Đặc điểm sống của virut:
II. HÌNH THÁI
Virut chưa có cấu tạo tế bào nên được gọi hạt virut hay virion.
Dựa vào cấu trúc vỏ capsit hạt virut chia làm 3 loại:
Xoắn
Khối
Hỗn hợp
1. Cấu trúc xoắn
2. Cấu trúc khối
3. Cấu trúc hỗn hợp
Khối đa diện
Khối cầu
Dựa vào hình thái ngoài,virut được chia làm 3 loại:
II. HÌNH THÁI
Virus đốm thuốc lá
Một số virus thường gặp
Virut khảm thuốc lá
Sợi ARN
Vỏ prôtêin
(capsit)
II. HÌNH THÁI
1. Cấu trúc xoắn
Virut có cấu trúc xoắn.Trình bày cấu trúc xoắn của virut? Ví dụ?
 - Capsome sắp xếp theo chiều xoắn của axit nucleic.
 -Hình dạng:Hình que,hình sợi, hình cầu…
 - Ví dụ: Virut khảm thuốc lá, virut cúm, virut dại, virut cúm…..
II. HÌNH THÁI
2. Cấu trúc khối
Virut Ađênô (20 mặt)
 -Cấu trúc khối.
-Capsome sắp xếp theo hình khối đa diện 20 mặt tam giác đều.
- Hình dạng: Khối đa diện 20 mặt, hình cầu
 - Ví dụ: Virut bại liệt, virut HIV, virut Ađênô….
Virut Ađênô (20 mặt)
II. HÌNH THÁI
2. Cấu trúc khối
Virut này có hình dạng gì? Cấu trúc của nó ra sao? Ví dụ?
Phage T2 có cấu trúc như thế nào?
Có cấu trúc hỗn hợp
-Đầu có cấu trúc khối chứa axit nucleic gắn với đuôi có cấu trúc xoắn
II. HÌNH THÁI
3. Cấu trúc hỗn hợp
II. HÌNH THÁI
3. Cấu trúc hỗn hợp
Phage T2 có cấu trúc như thế nào?
- Có cấu trúc hỗn hợp
-Đầu có cấu trúc khối chứa axit nucleic gắn với đuôi có cấu trúc xoắn
- Ví dụ: Phagơ hay còn gọi là thể thực khuẩn
Em hãy so sánh sự khác biệt giữa virut và vi khuẩn bằng cách điền chữ “có” hoặc “không” vào bảng dưới đây:

Tính chất
Virut
Vi khuẩn
Có cấu tạo tế bào
Không
Có
Có
Không
Không
Không
Chỉ chứa AND hoặc ARN
Chứa cả AND và ARN
Chứa ribôxôm
Sinh sản độc lập
Không
Có
Có
Có
1
2
3
4
1. Gai glicôprôtêin
2. Vỏ ngoài
3. Vỏ capsit
4. Axit nuclêic
Câu hỏi kiểm tra
1. Điều nào sau đây đúng khi nói về virus:
a. Là dạng sống đơn giản nhất
b. Là dạng sống chưa có cấu tạo tế bào
c. Chỉ cấu tạo từ hai thành phần cơ bản là protein và nucleic acid
d. Cả a, b, c đều đúng.
2.Hình thức sống của virus là:
-a. Sống kí sinh không bắt buộc
-b. Sống cộng sinh
-c. Sống hoại sinh
-d. Sống kí sinh bắt buộc
3.Capsome được cấu tạo từ:
a) Các đơn vị prôtein
b) Các đơn vị capsit
c) Các lõi axit nucleic
d) Các glicôprôtêin
Hãy phân biệt các thuật ngữ: capsit. Capsôme, nuclêôcapsit, vỏ ngoài.
Nêu 3 đặc điểm cơ bản của virut.
Capsit: vỏ bao bọc bên ngoài axit nuclêic.
Capsôme là đơn vị prôtêin cấu tạo nên vỏ capsit.
Nuclêôcapsit là phức hợp gồm vỏ capsit và axit nuclêic.
Vỏ ngoài là vỏ bao bên ngoải vỏ capsit có bản chất là lipit và prôtêin.
3 đặc điểm cơ bản của virut:
- Kí sinh nôi bào bắt buộc.
- Kích thước vô cùng nhỏ.
- Hệ gen chỉ chứa một loại axit nuclêic ADN hoặc ARN.
Em hãy kể tên một số bệnh và dịch bệnh do virut gây nên từ đó có biện pháp phòng tránh thích hợp.
Một số bệnh ở thực vật
Bệnh thối rữa ở khoai tây
Bệnh vàng lụi ở lúa
Bệnh ở động vật
Bệnh lở da ở chuột
Một số bệnh ở người
Bệnh viêm phổi
Cúm gia cầm
Một số bệnh ở người
Bệnh đậu mùa
Bệnh viêm miệng