Bài 28. Tia X

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO YÊN BÁI
Tiết 46 Tia X
TRƯỜNG THPT HOÀNG QUỐC VIỆT
Giáo viên: Nguyễn Thị Hằng
WILHELM.CONRAD. ROENTGEN
(1845- 1923)
Giải thưởng Noben 1901
Năm 1895, nhà bác học người Đức Rơnghen đã phát minh ra tia Rơnghen(tia x)với dụng cụ có tên gọi là ống Rơnghen.
May mắn xảy ra vào tối ngày 8/11/1895, sau khi rời phòng thí nghiệm một quãng, sực nhớ quên chưa ngắt cầu dao điện cao thế dẫn vào ống tia catod, Wilhelm Conrad Roentgen (1845-1923) quay lại phòng và nhận thấy một vệt sáng màu xanh lục trên bàn tuy phòng tối om.
Với đầu óc nhạy bén, đầy kinh nghiệm của một nhà vật lý học, việc này đã lôi cuốn ông và 49 ngày sau ông liên tục ở lỳ trong phòng thí nghiệm, cơm nước do bà vợ tiếp tế, mỗi ngày ông chỉ ngừng công việc nghiên cứu ít phút để ăn uống, vệ sinh và chợp mắt nghỉ ngơi vài giờ. Nhờ thế, ông đã tìm ra tính chất của thứ tia bí mật mà ông tạm đặt tên là tia X và mang lại cho ông giải Nobel về vật lý đầu tiên vào năm 1901.
Sau khi nhà khoa học Roentgen chụp được bàn tay vợ bằng tia X, khi tráng ảnh đã thấy rất rõ từng đốt xương và cả chiếc nhẫn cưới trên ngón tay bà. Ảnh này đã được đưa ra trong hội nghị của Hội vật lý học thành phố Wurtzbourg (Đức) có sự tham dự đông đảo của các nhà khoa học nhiều nước nhằm chứng minh khả năng đâm xuyên của tia X qua cơ thể con người, tiến hành vào ngày 23/11/1896.
I) Phát hiện tia X
Catốt
Anốt
Đối catốt
Ống Rơnghen có cấu tạo như thế nào ?
Kết luận
Mỗi khi một chùmtia ca tốt –tức là một chùm electron có năng lượng lớn đập vào một vật rắn thì vật đó phát ra tia x.


Đối âm cực
+
-
Ca tốt
Anốt
Dòng electron
Ống cơ- rúc- xơ
II) Cách tạo tia X

F
F’
BT
N
220V

Nước làm nguôị
CT
A
F
F’
K
Ống Cu – lít - giơ
F
F’
BT
N
220V

Nước làm nguôị
CT
A
F
F’
K
Ống Cu – lít - giơ
Là ống thủy tinh bên trong là chân không, gồm một dây nung bằng vonfram dùng làm nguồn e và 2 điện cực
K làm bằng kim loại hình chỏm cầuđể electron phóng ra đều hội tụ vào a nốt A
A làm bằng KL có nguyên tử lượng lớn và điểm nóng chảy cao nên được làm nguội bằng nước khi ống hoạt động.
Dây F được nung nóng bằng nguồn điện cỡ vài chục kilovôn. Các e bay ra từ dây F chuyển động trong điện trường mạnh đến đập vào A làm A phát ra tia X
xem thí nghiệm mô phỏng tìm ra tia X cho nhận xét kết quả nhận được?

Nêu nguyên tắc tạo ra tia rơn ghen?
+
Anốt
Đối âm cực
Catốt
-
Kính ảnh
+
Anốt
Đối âm cực
Catốt
-
Chất có khả năng phát quang
III). Bản chất của tia rơnghen
Tia rơnghen là gì?
-Tia Rơnghen là loại sóng điện từ có bước sóng ngắn hơn bước sóng của tia tử ngoại.
-Trong khoảng 10-11m (Tia Rơnghen cứng) đến 10-8m (tia Rơnghen mềm)
- Tia Rơnghen không mang điện tích
1). Bản chất của tia Rơnghen:
Xem đoạn phim và thí nghiệm mô phỏng về cơ chế phát sinh ra tia Rơnghen.
+
Anốt
Đối âm cực
TiaX
Catốt
-
Tia X có những tính chất gì
2) Tính chất
Tia X có khả năng đâm xuyên. Đi qua được các vật không trong suốt đối với ánh sáng như gỗ ,giấy , kim loại ( Kim loại có nguyên tử lượng lớn thì khó qua hơn)
Tia X có bước sóng ngắn thì khả năng đâm xuyên càng lớn
Làm đen kính ảnh
Làm phát quang một số chất
Làm ion hóa không khí
Có tác dụng sinh lý: Hủy diệt tế bào
3)Công dụng
CHỤP ĐIỆN
CHỤP HÌNH BÔNG HOA BẰNG TIA X
Chụp các thiên thể trong vũ trụ
Dò các khuyết tật trong sản phẩm
Sự đồng nhất giữa sóng điện từ và sóng ánh sáng là chúng truyền được trong chân không với cùng một vận tốc
Tia Rơnghen , tia tử ngoại , ánh sáng thấy được , tia hồng ngoại và các sóng vô tuyến giống nhau và khác nhau như thế nào ?
- Chúng đều có chung bản chất là sóng điện từ.
Điểm khác nhau cơ bản giữa chúng là có bước sóng dài ngắn khác nhau. Các sóng này tạo thành một quang phổ liên tục gọi là thang sóng điện từ
IV. Thang sóng điện từ.
Nhìn thang sĩng di?n t? cho nh?n x�t v? ranh gi?i c?a ch�ng?
Ánh sáng thấy được
Các tia có bước sóng dài , ngắn khác nhau thì tính chất và tác dụng của nó khác nhau như thế nào ?

Bước sóng càng ngắn thì khả năng đâm xuyên càng mạnh, dễ tác dụng lên kính ảnh, dễ làm phát quang các chất và dể Ion hóa không khí
Bước sóng càng dài, ta càng dễ quan sát hiện tượng giao thoa.
Chúng không có ranh giới rõ rệt. Do bước sóng khác nhau thì tính chất khác nhau.
1. Tia Rơnghen là
A. dòng hạt mang điện tích B. sóng điện từ có bước sóng rất ngắn
C. sóng điện từ có bước sóng dài D. Bức xạ nhìn thấy được.
10
09
08
07
06
05
04
03
02
01
00
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11



B. sóng điện từ có bước sóng rất ngắn
2. Tính chất nào sau đây không là tính chất chung của tia Rơnghen và tia tử ngoại ?
A. có khả năng đâm xuyên
B. làm ion hóa chất khí
C. làm phát quang một số chất
D. có tác dụng lên kính ảnh
10
09
08
07
06
05
04
03
02
01
00
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11



A. có khả năng đâm xuyên
4. Sắp xếp Đúng thứ tự của các tia theo sự giảm dần của bước sóng trên thang sóng điện từ
A. Tia hồng ngọai , ánh sáng nhìn thấy , tia Rơnghen, tia từ ngoại
B. Tia tử ngoại, ánh sáng nhìn thấy, tia Rơnghen, tia hồng ngoại
C. Tia tử ngoại , tia hồng ngoại , ánh sáng nhìn thấy , tia Rơnghen
D. Tia hồng ngoại. ánh sáng nhìn thấy, tia tử ngoại, tia Rơnghen
10
09
08
07
06
05
04
03
02
01
00
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11



D. Tia hồng ngoại. ánh sáng nhìn thấy, tia tử ngoại, tia Rơnghen
Tia Rơnghen có nhiều ứng dụng vậy nó có hại hay không?
Các nhà nghiên cứu Anh cho biết, khoảng 0,6% nguy cơ ung thư có thể là do tiếp xúc với tia X-quang tại bệnh viện. Hiện toàn thế giới có gần 14% dân số phải tiếp xúc với tia xạ từ các nguồn nhân tạo và tự nhiên. Tỷ lệ ung thư do tia X-quang khác nhau khá nhiều giữa các nước. Tỷ lệ các ca ung thư do tia X-quang được chẩn đoán ở Mỹ là gần 0,9%, Đức 1,3% và Nhật Bản cao nhất 2,9% với hơn 7.500 trường hợp mỗi năm. Ở Anh, các nghiên cứu cho thấy tới 30% số trường hợp chụp X-quang ngực thực sự là không cần thiết và một số trường hợp chụp CT cũng vậy. Những lần chụp CT không cần thiết có thể kéo dài thời gian nằm viện cũng như gây tiếp xúc với tia xạ.
Lợi ích của tia X-quang rất lớn, cho phép phát hiện sớm và kiểm soát các bệnh nghiêm trọng như ung thư. Tuy nhiên, các bác sĩ nên tránh chụp X-quang và chụp cắt lớp vi tính (CT) những trường hợp không cần thiết.