Bài 28. Tia X

Giáo viên : Nguyễn Văn Phương
Tổ : Vật Lí
1.Trình bày các tính chất của tia hồng ngoại, tia tử ngoại ?
2. Quan sát các ứng dụng sau đây, em hãy cho biết : Ứng dụng nào của tia tử ngoại, hồng ngoại; dựa trên tác dụng nào của nó ?
Máy tiệt trùng nước
Bộ điều khiển từ xa
Phân biệt tiền thật, tiền giả
Chụp ảnh ban đêm
Phim ảnh về xương người ?
BÀI 28 :TIA X (TIA RƠN-GHEN)

PHÁT HIỆN TIA X
CÁCH TẠO TIA X
BẢN CHẤT VÀ TÍNH CHẤT TIA X
THANG SÓNG ĐIỆN TỪ
NỘI DUNG
1. Lịch sử khám phá:
Tia X được khám phá khá ngẫu nhiên, vào năm 1895, trong qúa trình nghiên cứu dòng điện trong ống tia katot, Roentgen nhận thấy từ vỏ thủy tinh đối diện với katot có 1 bức xạ được phóng ra, mắt không trông thấy nhưng làm đen kính ảnh → Tia X
BÀI 28 : TIA X
I. Phát hiện tia X :
2. Kết luận:
Mỗi khi một chùm tia catôt - tức là một chùm electron có năng lượng lớn - đập vào một vật rắn thì vật đó phát ra bức xạ không trông thấy gọi là tia X.
II. CÁCH TẠO TIA X :
Dùng ống RơnGhen :


Dùng ống Cu-lit-giơ
Nước làm nguội
A
F
F’
K
Ống Cu – lít - giơ
1.Cấu tạo :
II. CÁCH TẠO TIA X ( dùng ống Cu-lit-giơ)
Đọc SGK và trình bày cấu tạo của ống Cu-lit-giơ
Vài chục KV

Nước làm nguội
A
F
F’
K
2. Hoạt động :
Vì sao tia X phát ra không liên tục ? Làm thế nào để tia X phát ra 1 cách liên tục
III. Bản chất và tính chất của tia X
1. Bản chất
Tia X (tia Rơn-ghen) là sóng điện từ có bước sóng vào khoảng 10-11 m  10-8 m.
2. Tính chất
a. Có khả năng đâm xuyên
c. Làm đen kính ảnh  chụp điện.
d. Làm phát quang một số chất  quan sát màn hình khi chiếu điện
e. Làm ion hoá không khí  đo liều lượng tia X
f. Có thể gây ra hiện tượng quang điện
b. Không mang điện
g. Có tác dụng sinh lí : hủy diệt tế bào
? Với những tính chất của tia X, tia X được ứng dụng như thế nào trong đời sống ?
Tia X có λ càng ngắn thì khả năng đâm xuyên càng mạnh, ta nói nó càng “cứng”
3. Công dụng :
- Trong y học : Chiếu điện, chụp điện để chẩn đoán và chữa trị một số bệnh
- Trong công nghiệp: Tìm khuyết tật trong các vật đúc bằng kim loại và trong các tinh thể.
- Trong ngành hàng không: Kiểm tra hành lí của các hành khách đi máy bay.
- Trong phòng thí nghiệm: Nghiên cứu thành phần và cấu trúc của các vật rắn.
1
2
Kể tên một số công dụng của tia X mà em biết ?


Kể tên các bức xạ ( sóng ) có bản chất là sóng điện từ mà em đã học. Điểm khác nhau cơ bản giữa chúng là gì ?

tia gamma
+ Sóng vô tuyến, tia hồng ngoại, tia tử ngoại, ánh sáng thông thường, tia Rơn-ghen,

+ Khác nhau về tần số ( hay bước sóng)  Tính chất và tác dụng khác nhau
Trong sự phân rã hạt nhân của một số nguyên tử, có một loại tia được phát ra, có cùng bản chất với tia X nhưng bước sóng ngắn hơn : Tia gamma
1. Tổng quát về sóng điện từ :
+ Sóng điện từ và sóng ánh sáng có sự đồng nhất, sóng điện từ có đủ mọi tính chất của sóng ánh sáng.
+ Sóng vô tuyến, tia hồng ngoại, tia tử ngoại, ánh sáng thông thường, tia Rơn-ghen và tia gamma, đều có cùng bản chất là sóng điện từ, chỉ khác nhau về tần số ( hay bước sóng)  Tính chất và tác dụng khác nhau.
IV. Thang sóng điện từ :
Các tia có λ càng ngắn có tính đâm xuyên càng mạnh, dễ làm phát quang, ion hóa không khí… Các tia có λ càng dài , càng dễ quan sát hiện tượng giao thoa
Kể tên một số tính chất của sóng ánh sáng ?

So sánh khả năng đâm xuyên của các bức xạ nêu trên ?
2. Thang sóng điện từ :
Tia hồng ngoại
Tia tử ngoại
Là bảng sắp xếp tất cả các loại sóng điện từ theo thứ tự tần số ( hoặc bước sóng ).
Hãy sắp xếp các vùng của thang sóng điện từ theo thứ tự bước sóng giảm dần ?
Sóng vô tuyến
Tia X
Tia gamma
Củng cố
Hãy lựa chọn phương án trả lời đúng theo yêu cầu của các câu sau
Câu 1 : Việc chụp X quang trong y học dựa vào tính chất nào của tia X?
A. Tính đâm xuyên và tác dụng sinh lý
B. Tính đâm xuyên và tác dụng lên phim ảnh
C. Tác dụng sinh lý và tác dụng lên phim ảnh
D. Tác dụng đâm xuyên và tác dụng làm phát quang.

Củng cố
Câu 2 : Tia X có bước sóng :
A. lớn hơn bước sóng của tia hồng ngoại.
A. lớn hơn bước sóng của tia tử ngoại.
A. nhỏ hơn bước sóng của tia tử ngoại.
A. không thể đo được.
Củng cố
Câu 3 : Ống Cu-lit-giơ :
chỉ hoạt động được với điện áp xoay chiều.
A. chỉ hoạt động được với điện áp một chiều.
A. hoạt động được với điện áp xoay chiều vài vôn
A. có thể hoạt động với cả hai loại nguồn.
Củng cố
Câu 4 : Tính chất quan trọng nhất của tia X, phân biệt nó với các bức xạ điện từ khác ( không kể tia gamma ) là :
Khả năng đâm xuyên
A. Làm đen kính ảnh

A. Làm phát quang một số chất
A. Hủy diệt tế bào

Củng cố
Câu 5 : Sắp xếp các loại sóng điện từ theo thứ tự tần số giảm dần :
A. AS nhìn thấy , hồng ngoại , tử ngoại ,tia X.
A. Hồng ngoại, AS nhìn thấy,tử ngoại, tia X .
A. Tia X, tử ngoại , AS nhìn thấy , hồng ngoại
A. Hồng ngoại, tử ngoại , AS nhìn thấy ,tia X
Củng cố
Câu 6 : Trong việc chiếu và chụp ảnh nội tạng bằng tia X, người ta phải hết sức tránh tác dụng nào dưới đây ?
A. Khả năng đâm xuyên
A. Làm đen kính ảnh
A. Hủy diệt tế bào
A. Làm phát quang một số chất
Nhiệm vụ về nhà
Bài 6; 7SGK trang 146
Bài 28.3; 28.4; 28.5 BTVL 12 trang 46
Ôn lại công thức đo bước sóng ánh sáng
Tiết sau : Thực hành : Đo λ
+
-
Tia X đi qua điện trường
N
S
Tia X đi qua từ trường

Qua 2 thí nghiệm trên cho ta 1 tính chất của tia X, đó là tính chất gì ?
Chiếu điện, chụp điện để chẩn đoán bệnh.
Tìm khuyết tật trong các vật đúc

Với những thành công trong việc tìm ra tia X, Rơnghen là người đầu tiên trong lịch sử được trao tặng giải thưởng Nobel về vật lí năm 1901.


Vinhem Conrat Rontgen
(1845 – 1923)