Bài 28. Tia X

Tia tử ngoại là gì ? Nó do nguồn nào phát ra và phát ra trong điều kiện nào ? Nêu những tính chất và công dụng của tia tử ngoại.
ư
KT BÀI CŨ:
Hỡnh ?nh n�y du?c ch?p b?ng cỏch n�o ?
Bài 28
TIA X
I. PHÁT HIỆN TIA X:
Mỗi khi một chùm tia catôt - tức là một chùm electron có năng lượng lớn - đập vào một tấm kim loại có nguyên tử lượng lớn như: Platin hay Vonfram thì vật đó phát ra bức xạ không trông thấy gọi là tia X hay tia Rơn- ghen.
Tia X là gì ?
Tia X được tạo ra như thế nào ?
Tia catốt thực chất là dòng êlectron phát ra từ catôt và bay trong chân không
TIA X


Năm 1895, nhà bác học người Đức Rơnghen đã làm thí nghiệm cho dòng tia catốt đập vào một miếng kim loại có nguyên tử lượng lớn (Platin, Vonfram …)
Kết quả: Ông thu được những bức xạ không nhìn thấy, có tính chất xuyên qua thủy tinh, làm phát quang 1 số chất và làm đen phim ảnh. Những bức xạ này được gọi là tia Rơnghen hay tia X.
Roentgen (1845 - 1923),
nhà Vật Lý người Đức, người đoạt giải Nobel Vật Lý đầu tiên
Đối âm cực
+
-
Ca tốt
Anốt
Dòng electron
Tia Rơnghen
II. CÁCH TẠO TIA X :
Ống Cu-lít-giơ
+ Cấu tạo
+ Hoạt động
F
F’
BT
N
220V

Nước làm nguôị
CT
A
F
F’
Tia X
K
Ống Cu-lít-giơ
Tia X có bản chất như thế nào ?
Tia X có những tính chất như thế nào?
* Tia X có tác dụng làm phát quang nhiều chất
* Tia X làm ion hóa không khí
* Tia X có tác dụng sinh lý mạnh: diệt khuẩn, diệt tế bào …
* Tia X có thể gây ra hiện tượng quang điện
III. BẢN CHẤT VÀ TÍNH CHẤT CỦA TIA X
* Tia X có khả năng đâm xuyên. Tia X có bước sóng càng nhỏ thì khả năng đâm xuyên càng lớn .
* Tia X tác dụng mạnh lên phim ảnh
1. Bản chất :
Tia X ( Tia Rơn- ghen ) là bức xạ điện từ có bước sóng từ 10-11m đến 10-8 m( ngắn hơn bước sóng của tia tử ngoại )
2. Tính chất :
Dựa vào khả năng đâm xuyên, có bao nhiêu loại tia X ?
Hãy quan sát hai bức ảnh sau và nêu cách chụp của từng tấm ảnh.
a
Chụp bằng ánh sáng nhìn thấy (ánh sáng trắng)
r
Chụp bằng tia X (tia Rơn-ghen)
Vì sao hai các chụp với các bức xạ khác nhau đó lại cho kết quả khác nhau ?
?
Hãy quan sát hai bức ảnh sau và nêu cách chụp của từng tấm ảnh.
p
x
Tia X khi gặp vật cản có thể xuyên qua vật cản .
Ánh sáng nhìn thấy khi gặp vật cản có thể bị hấp thụ hoặc phản xạ.
F
F’
BT
N
220V

Nước làm nguôị
CT
A
F
F’
Tia X (tia Rơn-ghen) kích thích làm phát quang nhiều chất
Thí nghiệm này chứng tỏ tia X có tính chất gì ?
?
F
F’
BT
N
220V

Nước làm nguôị
CT
A
F
F’
Tia X
K
+
-
Tia X tác động vào không khí giữa hai bản cực của tụ điện đang tích điện
Thí nghiệm này cho thấy tia X có tính chất gì ?
?
Tia X làm iôn hoá không khí.
a.Tia tử ngoại tác dụng lên kính ảnh.
b. Tia tử ngoại kích thích tính phát huy ánh sáng của một số chất.
C. Tia tử ngoại gây ra một số phản ứng quang hoá quang hợp.
d. Tia tử ngoại làm ion hoá không khí và các chất khí khác.
e. Có tác dụng sinh học.
f. Gây ra hiệu ứng quang điện ngoài với hầu hết các kim loại.
d. Tia X làm ion hoá không khí.
e. Tia X có tác dụng sinh lí
f. Gây ra hiện tượng quang điện ngoài với tất cả các kim loại.
a. Tia X có khả năng đâm xuyên
b. Tia X làm đen kính ảnh.
c. Tia X làm phát huy ánh sáng một số chất.
Tia X có đầy đủ các tính chất của tia tử ngoai. Đó là một băng chứng về sự đồng nhất về bản chất giữa hai loại tia ấy.
? So sánh hai loại tia: tia X và tia tử ngoại ta rút ra nhận xét gì ?

Hãy so sánh tính chất của tia X với tính chất tia tử ngoại.
? Với những tính chất của tia X, tia X được ứng dụng như thế nào trong đời sống ?
TIA X
Ứng dụng trong y học
Tìm những vật lạ trong cơ thể
Phát hiện bệnh bằng chụp X quang
Điều trị ung thư
Tại sao không dùng tia tử ngoại mà phải dùng tia X trong những ứng dụng này?
TIA X
Ứng dụng trong công nghiệp: Kiểm tra chất lượng các vật đúc, tìm các vết nứt trong vật bằng kim loại
Các ứng dụng khác: Kiểm tra hành lý, nghiên cứu cấu trúc của vật rắn
- Trong y học: Chiếu điện, chụp điện để chuẩn đoán bệnh.
- Trong công nghiệp: Tìm khuyết tật trong các vật đúc. bằng kim loại và trong các tinh thể.
- Trong ngành hàng không: Kiểm tra hành lí của các hành khách đi máy bay.
- Trong phòng thí nghiệm: Nghiên cứu thành phần và cấu trúc của các vật rắn.
3.Công dụng:
Ánh sáng nhìn thấy, tia hồng ngoại, tia tử ngoại, tia X đều là sóng. Vậy chúng là sóng gì? Có phải là sóng đàn hồi như sóng cơ hay là sóng điện từ như sóng vô tuyến?
Cung cấp thông tin:
Sóng ánh sáng và sóng điện từ có cùng vận tốc khi truyền trong một môi trường ( c = 3.108 m/s trong chân không)
Sóng ánh sáng và sóng điện từ đều lan truyền được trong chân không trong khi sóng đàn hồi thì không
Theo Mắc – xoen, ánh sáng là sóng điện từ có bước sóng rất ngắn
IV. THANG SÓNG ĐIỆN TỪ :
1. Nhìn tổng quát về sóng điện từ
Sóng vô tuyến điện, tia hồng ngoại, ánh sáng thông thường, tia tử ngoại, tia Rơn-ghen và tia gamma, đều có cùng bản chất là sóng điện từ, chỉ khác nhau về tần số (hay bước sóng) mà thôi.
Sóng điện từ, ánh sáng trông thấy, với các bức xạ mà ta đã học liên quan với nhau như thế nào ?
Ghi chú:
Tia gamma : - do sù ph©n r· h¹t nh©n.
- lµ sãng ®iÖn tõ cã b­íc sãng ng¾n h¬n b­íc sãng cña tia X.
1. Nhìn tổng quát về sóng điện từ
2. Thang sóng điện từ
Thang sóng điện từ là bảng sắp xếp tất cả các loại sóng điện từ theo thứ tự tần số, hoặc bước sóng.
Nhìn hình hình ảnh mô tả thang sóng điện từ, em có nhận xét gì về thang sóng điện từ ?
Nhận xét:
+Kh«ng cã ranh giíi râ rÖt gi÷a c¸c vïng tia .
+Kh«ng cã giíi h¹n ë hai ®Çu .
+C¸ch ph¸t vµ thu còng kh¸c nhau .
+ C¸c tia cã b­íc sãng cµng dµi cµng dÔ quan s¸t thÊy hiÖn t­îng giao thoa.
Kiểm tra kiến thức
1. Tia X có bước sóng
A. lớn hơn bước sóng của tia hồng ngoại.
B. lớn hơn bước sóng của tia tử ngoại.
C. nhỏ hơn bước sóng của tia tử ngoại.
D. không thể đo được.
Rất đáng tiếc, bạn đã trả lời sai, cần cố gắng hơn.
Rất đáng tiếc, bạn đã trả lời sai, cần cố gắng hơn.
Rất đáng tiếc, bạn đã trả lời sai, cần cố gắng hơn.
Xin chúc mừng, bạn đã trả lời đúng
Hãy lựa chọn phương án trả lời đúng theo yêu cầu của các câu sau
Kiểm tra kiến thức
Rất đáng tiếc, bạn đã trả lời sai, cần cố gắng hơn.
Xin chúc mừng, bạn đã trả lời đúng
Hãy lựa chọn phương án trả lời đúng theo yêu cầu của các câu sau
2. Ống tia X
A. chỉ hoạt động được với một nguồn hiệu điện thế xoay chiều.
B. chỉ hoạt động được với một nguồn hiệu điện thế một chiều.
D. có thể hoạt động với cả hai loại nguồn.
C. chỉ có thể hoạt động với một trong hai loại nguồn trên.
Rất đáng tiếc, bạn đã trả lời sai, cần cố gắng hơn.
Rất đáng tiếc, bạn đã trả lời sai, cần cố gắng hơn.
CỦNG CỐ:
Tia X là gì ? Tính chất,công dụng ?
Nguyên tắc tạo ra tia X
Nêu những nét khái quát về thang sóng điện từ
XIN CẢM ƠN VÀ CHÚC VUI VẺ