Bài 28. Tia X

2/6/2012
1
Trân trọng kính chào quí Thầy Cô
và các em học sinh tham dự tiết học này
Kiểm tra bài cũ
Câu nào dưới đây là sai:
Tia hồng ngoại do các vật bị nung nóng phát ra.
Tia hồng ngoại có tác dụng lên kính ảnh.
Tia hồng ngoại là sóng điện từ có bước sóng lớn hơn bước sóng của ánh sáng đỏ.
Tia hồng ngoại có tác dụng nhiệt rất mạnh.
Chọn câu sai: tia tử ngoại
Là các bức xạ không nhìn thấy được, có bước sóng dài hơn bước sóng của ánh sáng tím.
Có bản chất là sóng điện từ.
Bị thủy tinh và nước hấp thụ mạnh.
Tất cả các vật bị nung nóng trên 3000 C đều phát ra tia tử ngoại.
3) Tính chất nào sau đây không phải của tia catốt :
Có khả năng đâm xuyên qua các lá kim loại mỏng
Làm phát quang một số chất
Không có khả năng ion hóa không khí
Tia catốt có vận tốc lớn đập vào chất có nguyên tử lượng lớn thì làm phát ra tia X
Hãy kể tên những bức xạ không nhìn thấy mà chúng ta đã học?
Sóng điện từ
Tia hồng ngoại
Tia tử ngoại
TIA RƠNGHEN
(TIA X)
BÀI : 28
NỘI DUNG BÀI MỚI

1) ỐNG RƠNGHEN
2) BẢN CHẤT TIA RƠNGHEN
3) TÍNH CHẤT VÀ CÔNG DỤNG
4) THANG SÓNG ĐIỆN TỪ
WILHELM.CONRAD. ROENTGEN
(1845- 1923)
Giải thưởng Noben 1901
Năm 1895, nhà bác học người Đức Rơnghen đã phát minh ra tia Rơnghen(tia x)với dụng cụ có tên gọi là ống Rơnghen.
May mắn xảy ra vào tối ngày 8/11/1895, sau khi rời phòng thí nghiệm một quãng, sực nhớ quên chưa ngắt cầu dao điện cao thế dẫn vào ống tia catod, Wilhelm Conrad Roentgen (1845-1923) quay lại phòng và nhận thấy một vệt sáng màu xanh lục trên bàn tuy phòng tối om.
Với đầu óc nhạy bén, đầy kinh nghiệm của một nhà vật lý học, việc này đã lôi cuốn ông và 49 ngày sau ông liên tục ở lỳ trong phòng thí nghiệm, cơm nước do bà vợ tiếp tế, mỗi ngày ông chỉ ngừng công việc nghiên cứu ít phút để ăn uống, vệ sinh và chợp mắt nghỉ ngơi vài giờ. Nhờ thế, ông đã tìm ra tính chất của thứ tia bí mật mà ông tạm đặt tên là tia X và mang lại cho ông giải Nobel về vật lý đầu tiên vào năm 1901.
Sau khi nhà khoa học Roentgen chụp được bàn tay vợ bằng tia X, khi tráng ảnh đã thấy rất rõ từng đốt xương và cả chiếc nhẫn cưới trên ngón tay bà. Ảnh này đã được đưa ra trong hội nghị của Hội vật lý học thành phố Wurtzbourg (Đức) có sự tham dự đông đảo của các nhà khoa học nhiều nước nhằm chứng minh khả năng đâm xuyên của tia X qua cơ thể con người, tiến hành vào ngày 23/11/1896.
Lịch sử phát hiện ra tia RƠNGHEN
1. Ống RƠNGHEN
Catốt
Anốt
Đối catốt
Ống Rơnghen có cấu tạo như thế nào ?
Áp suất trong ống là bao nhiêu?
Hiệu điện thế giữa các điện cực là bao nhiêu ?
2/6/2012
11
a. Cấu tạo ống Rơnghen : là một ống phóng tia catốt , giữa anốt và catốt có lắp thêm một điện cực thứ 3 làm bằng kim loại có nguyên tử lượng lớn gọi là đối âm cực. Đối âm cực nối với anoát .
Áp suất trong ống vào khoảng
10-3mmHg.
Hiệu điện thế giữa anốt và catốt khoảng vài vạn vôn.
2/6/2012
12
xem thí nghiệm mô phỏng tìm ra tia X cho nhận xét kết quả nhận được?
Tia rơnghen có nhìn thấy không nhờ vào kết quả nào mà ta nhận biết được nó?
Nêu nguyên tắc tạo ra tia rơn ghen?
2/6/2012
13
+
Anốt
Đối âm cực
Catốt
-
Kính ảnh
2/6/2012
14
+
Anốt
Đối âm cực
Catốt
-
Chất có khả năng phát quang
b. Nguyên tắc: cho chùm êlectrôn chuyển động với vận tốc rất lớn đập vào tấm kim loại có nguyên t
2/6/2012
15
2. Bản chất của tia rơnghen
Tia rơnghen là gì?
-Tia Rơnghen là loại sóng điện từ có bước sóng ngắn hơn bước sóng của tia tử ngoại.
-Trong khoảng 10-12m (Tia Rơnghen cứng) đến 10-8m (tia Rơnghen mềm)
- Tia Rơnghen không mang điện tích
a. Bản chất của tia Rơnghen:
2/6/2012
16
Xem đoạn phim và thí nghiệm mô phỏng về cơ chế phát sinh ra tia Rơnghen.
+
Anốt
Đối âm cực
Tia Rơnghen
Catốt
-
Giải thích cơ chế phát ra tia Rơnghen?
b. Giải thích cơ chế:
- Các electron trong Katốt được tăng tốc trong Điện trường mạnh, nên thu được động năng lớn. Khi đến đối âm cực chúng xuyên sâu vào lớp bên trong vỏ nguyên tử và tương tác với hạt nhân nguyên tử và các electron ở lớp này .
- Kết qủa của sự tương tác này là phát ra sóng điện từ có bước sóng rất ngắn mà ta gọi là bức xạ hãm, hay tia X.
Tia X được ứng dụng trong cuộc sống ở những lĩnh vực nào?
2/6/2012
19
2/6/2012
20
ỨNG DỤNG CỦA TIA RƠNGHEN
CHỤP ĐIỆN
CHỤP HÌNH BÔNG HOA BẰNG TIA X
2/6/2012
24
Chụp các thiên thể trong vũ trụ
ỨNG DỤNG CỦA TIA RƠNGHEN
Dò các khuyết tật trong sản phẩm
a. Tính chất
-Tính chất nổi bật của tia Rơnghen là Khả năng đâm xuyên
- Có tác dụng mạnh lên kính ảnh
- Làm phát quang một số chất
- Có khả năng ion hoá chất khí.
- Có tác dụng sinh lí, huỷ hoại tế bào diệt khuẩn.
3. Các tính chất và ứng dụng của tia Rơnghen.
Nêu các tính chất va ung dung của tia Rơnghen?
2/6/2012
28
b.Công dụng
-Trong y học: chụp điện, chiếu điện, chữa bệnh ung thư
Trong công nghiệp: Để dò các lỗ hổng khuyết tật nằm bên trong các sản phẩm.
Làm các máy đo liều lượng tia Rơnghen
Dựa vào các tính chất trên.Nêu các công dụng của tia rơnghen?
2/6/2012
29
2/6/2012
30
Sóng điện từ có các loại nào hãy kể từ sóng có bước sóng ngắn đến dài?
C1. Tia Rơnghen , tia tử ngoại , ánh sáng thấy được , tia hồng ngoại và các sóng vô tuyến giống nhau và khác nhau như thế nào ?
- Chúng đều có chung bản chất là sóng điện từ.
Điểm khác nhau cơ bản giữa chúng là có bước sóng dài ngắn khác nhau
4. Thang sóng điện từ.
Nhìn thang sĩng di?n t? cho nh?n x�t v? ranh gi?i c?a ch�ng?
Ánh sáng thấy được
2/6/2012
32
C2. Các tia có bước sóng dài , ngắn khác nhau thì tính chất và tác dụng của nó khác nhau như thế nào ?
Bước sóng càng ngắn thì khả năng đâm xuyên càng mạnh, dễ tác dụng lên kính ảnh, dễ làm phát quang các chất và dể Ion hóa không khí
Bước sóng càng dài, ta càng dễ quan sát hiện tượng giao thoa.
Chúng không có ranh giới rõ rệt. Do bước sóng khác nhau thì tính chất khác nhau.
2/6/2012
33
Cấu tạo và hoạt động của ống rơnghen?
Tia rơnghen là gì?
Nêu tính chất tác dụng của tia rơnghen?
a. Cấu tạo ống Rơnghen : là một ống phóng tia catốt , giữa anốt và catốt có lắp thêm một điện cực thứ 3 làm bằng kim loại có nguyên tử lượng lớn gọi là đối âm cực. Đối âm cực nối với anoát .
Áp suất trong ống vào khoảng
10-3mmHg.
Hiệu điện thế giữa anốt và catốt khoảng vài vạn vôn.


2/6/2012
34
2. Bản chất tia X
Tia Rơnghen là loại sóng điện từ có bước sóng ngắn hơn bước sóng của tia tử ngoại.
-Trong khoảng 10-12m (Tia Rơnghen cứng) đến 10-8m (tia Rơnghen mềm)
- Tia Rơnghen không mang điện tích
3. Tính chất tia X
-Tính chất nổi bật của tia Rơnghen là Khả năng đâm xuyên
- Có tác dụng mạnh lên kính ảnh
- Làm phát quang một số chất
- Có khả năng ion hoá chất khí.
- Có tác dụng sinh lí, huỷ hoại tế bào diệt khuẩn.
1. Tia Rơnghen là
A. dòng hạt mang điện tích B. sóng điện từ có bước sóng rất ngắn
C. sóng điện từ có bước sóng dài D. Bức xạ nhìn thấy được.
10
09
08
07
06
05
04
03
02
01
00
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11



B. sóng điện từ có bước sóng rất ngắn
CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM
2. Tính chất nào sau đây không là tính chất chung của tia Rơnghen và tia tử ngoại ?
A. có khả năng đâm xuyên
B. làm ion hóa chất khí
C. làm phát quang một số chất
D. có tác dụng lên kính ảnh
10
09
08
07
06
05
04
03
02
01
00
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11



A. có khả năng đâm xuyên
3. Tính chất nào sau đây là sai đối với tia Rơnghen ?
A. Tia Rơnghen mang năng lượng B. Tia Rơnghen làm hủy diệt tế bào
C. Trong chân không tia Rơnghen cứng và tia Rơnghen mềm có cùng vận tốc
D. Tia X cứng có bước sóng dài hơn tia X mềm
10
09
08
07
06
05
04
03
02
01
00
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11



D.
4. Sắp xếp Đúng thứ tự của các tia theo sự giảm dần của bước sóng trên thang sóng điện từ
A. Tia hồng ngọai , ánh sáng nhìn thấy , tia Rơnghen, tia từ ngoại
B. Tia tử ngoại, ánh sáng nhìn thấy, tia Rơnghen, tia hồng ngoại
C. Tia tử ngoại , tia hồng ngoại , ánh sáng nhìn thấy , tia Rơnghen
D. Tia hồng ngoại. ánh sáng nhìn thấy, tia tử ngoại, tia Rơnghen
10
09
08
07
06
05
04
03
02
01
00
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11



D. Tia hồng ngoại. ánh sáng nhìn thấy, tia tử ngoại, tia Rơnghen
2/6/2012
39
Tia Rơnghen có nhiều ứng dụng vậy nó có hại hay không?
Các nhà nghiên cứu Anh cho biết, khoảng 0,6% nguy cơ ung thư có thể là do tiếp xúc với tia X-quang tại bệnh viện. Hiện toàn thế giới có gần 14% dân số phải tiếp xúc với tia xạ từ các nguồn nhân tạo và tự nhiên. Tỷ lệ ung thư do tia X-quang khác nhau khá nhiều giữa các nước. Tỷ lệ các ca ung thư do tia X-quang được chẩn đoán ở Mỹ là gần 0,9%, Đức 1,3% và Nhật Bản cao nhất 2,9% với hơn 7.500 trường hợp mỗi năm. Ở Anh, các nghiên cứu cho thấy tới 30% số trường hợp chụp X-quang ngực thực sự là không cần thiết và một số trường hợp chụp CT cũng vậy. Những lần chụp CT không cần thiết có thể kéo dài thời gian nằm viện cũng như gây tiếp xúc với tia xạ.
Lợi ích của tia X-quang rất lớn, cho phép phát hiện sớm và kiểm soát các bệnh nghiêm trọng như ung thư. Tuy nhiên, các bác sĩ nên tránh chụp X-quang và chụp cắt lớp vi tính (CT) những trường hợp không cần thiết.
2/6/2012
40
Chiều 21/8, lần đầu tiên tại Việt Nam, phương pháp xạ phẫu bằng dao tia X (X - Knife) đã được áp dụng trên một bệnh nhân ung thư phổi, di căn hai ổ trên não. Kỹ thuật này do ê kíp bác sĩ, kỹ sư của khoa Ung Bướu - Bệnh viện Chợ Rẫy, thực hiện dưới sự hỗ trợ chuyên môn của tiến sĩ Holger Hof (Đức).
Bác sĩ Nguyễn Ngọc Anh, Trưởng khoa Ung bướu của Bệnh viện Chợ Rẫy, cho biết, kỹ thuật này áp dụng cho các u đặc, có đường kính dưới 3,5 cm ở não, đầu, cổ, phổi, gan, cạnh cột sống, vùng chậu (ví dụ tuyến tiền liệt), tủy, dị dạng mạch máu não.
Lập kế hoạch xạ phẫu theo không gian ba chiều.Từ trước đến nay các khối u này thường được mổ hở, gây nhiều tai biến và rủi ro. Nhiều trường hợp không xử lý triệt để được sang thương đó.
Theo bác sĩ Lê Tuấn Anh, toàn bộ ca phẫu thuật này được điều khiển bằng một hệ thống computer. Bệnh nhân được làm một mặt nạ để định vị chùm tia (mặt nạ sẽ che kín toàn bộ đầu bệnh nhân, chỉ để chừa chỗ cần chiếu xạ). Sau khi có các kết quả chẩn đoán bằng CT MRI, CT Multi Slide, DSA, dữ liệu được chuyển qua mạng đưa vào hệ thống lập kế hoạch theo không gian ba chiều.
Tiếp đó, các bác sĩ bắn một chùm tia X năng lượng cao theo nhiều hướng khác nhau tập trung vào khối u, làm cho nó trở nên bất hoạt và chết trong vòng từ 12 đến 24 tháng mà không ảnh hưởng đến mô lành xung quanh.
Bệnh nhân chỉ chịu cuộc xạ phẫu một lần, không đau đớn, và cũng không cần gây mê hay gây tê, có thể về ngay sau khi xạ phẫu. Giá của một lần xạ phẫu hiện nay khoảng 4.000 USD, trong khi đó ở Singapore là 18.000 USD; Trung Quốc - 9.500
2/6/2012
41
Sử dụng trong Y tế
Từ khi Wilhelm Conrad Röntgen phát hiện ra tia X có thể chẩn đoán cấu trúc xương, tia X được phát triển để sử dụng cho chụp hình y tế. Khoa tia X là một lĩnh vực chuyên biệt trong y tế sử dụng ảnh tia X và các kĩ thuật khác để chẩn đoán hình ảnh.
Việc sử dụng tia X đặc biệt hữu dụng trong việc xác định bệnh lý về xương, nhưng có thể giúp ích dò ra các bệnh tật về phần mềm. Một vài ví dụ đáng chú ý như là khảo sát ngực, có thể dùng để chẩn đoán bệnh về phổi như là viêm phổi, ung thư phổi hay phù nề phổi, và khảo sát vùng bụng, có thể dò ra sự tắc ruột (tắc ống thực quản), tràn khí (từ lủng nội tạng), tràn dịch (trong các khoang bụng). Trong vài trường hợp, sử dụng tia X gây tranh cãi, như là sỏi mật (ít khi cản tia X) hay sỏi thận (thường thấy nhưng không phải luôn luôn). Hơn nữa, các tư thế chụp tia X truyền thống ít sử dụng trong việc họa hình các phần mềm như não hay cơ. Việc họa hình được thay thế cho phần mềm bằng kĩ thuật chụp hình tính toán quanh trục (computed axial tomography, CAT hay CT scanning) họa hình bằng chụp ảnh cộng hưởng từ (MRI) hay siêu âm.
Phẫu thuật "không chảy máu" bằng tia X. và gamma
Chuẩn bị điều trị bằng tia gamma.Trước đến nay, khi nói tới phẫu thuật, người ta nghĩ ngay tới việc dùng dao mổ cắt phần tổn thương rồi may lại. Bây giờ, việc này có thể được thực hiện bằng một cách hoàn toàn khác nhờ hai loại "dao mổ" mới là tia X và tia gamma. Đó là các kỹ thuật dùng tia bắn vào vùng tổn thương để khối u teo đi và biến mất.
Tia gamma được phát ra từ nguồn cobalt tụ vào khối u. Sau khi vị trí khối u được định vị trong không gian 3 chiều chính xác bằng kỹ thuật chụp ảnh MRI (cộng hưởng từ) hay CT xoắn ốc, các bác sĩ và kỹ thuật viên mới cho tia hướng vào khối u. Liều tia được tính toán làm sao cho các mạch máu và các tế bào khối u không thể phát triển. Sau 3 tháng, khối u sẽ teo lại và biến mất
2/6/2012
42
XIN CHÂN THÀNH CÁM ƠN !
Kính chúc các thầy cô và các em học sinh
vui vẻ, mạnh khoẻ

CHÀO TẠM BIỆT!