Bài 28. Tia X

TIA X
Bài 28


Thang sóng điện từ

Phát hiện tia X
I


Cách tạo tia X


Bản chất và tính chất của tia X
II
III
IV
Ai là người phát hiện tia X?
I. Phát hiện tia X
Nhà Vật Lý người Đức
(1845-1923)
Đã tìm ra tia Rơnghen (Tia X). Được giải thưởng Nobel 1901
Khi làm thí nghiệm với ống phóng tia Catot, ông phát hiện có 1 bức xạ phát ra. Bức xạ này mắt không nhìn thấy, nhưng làm đen tấm kính ảnh được gói kín và đặt trong hộp.
Thí nghiệm của Rơnghen -1895
 Kết luận: Mỗi khi một chùm tia catôt – tức một chùm electron có năng lượng lớn – đập vào một vật rắn thì vật đó phát ra tia X.
II. Cách tạo tia X
Ống Cu – lít – giơ (Coolidge):
Catot K
Anot A
Dây nung vonfam
Ống thủy tinh rút chân không
a) Dùng ống cu-lít-giơ (là ống chân không có gắn điện cực)
- Bình chân không hình cầu bằng thủy tinh,
Ống chân không
- Dây FF’ bằng wolfam mục đích để đốt nóng tạo nguồn elecron.
F
F’
- Catot kí hiệu K hình chõm cầu nối với cực âm của nguồn điện
Catôt (K)
- A nốt; kí hiệu A nối với cực dương của nguồn điện làm bằng platin hoặc wolfam
A nốt (A)
- Hệ thống làm mát
Nước làm nguội
- Hiệu điện thế U­­ giữa A và K khoảng 20 000 V trở lên để tạo điện trường lớn.
+
-
b) Hoạt động.
Ống chân không
F
F’
A nốt (A)
Nước làm nguội
+
-
Đốt nóng sợi dây FF’
- Dây FF’ nối với cuộn thứ cấp N của biến thế. Khi cho máy biến thế hoạt động thì nó sẽ nung nóng dây FF’ với nhiệt độ rất lớn;
(Cuộn thứ cấp của biến thế tạo một hiệu điện thế cao, có thể điều chỉnh được từ 10kV tới 50kV, hoặc hơn)
- Khi nhiệt độ tăng => các electron chuyển động nhiệt hỗn loạn với tốc độ rất nhanh
=> có đủ động năng cần thiết bứt ra khỏi mặt kim loại làm xuất hiện các hạt tải điện tự do.
=> tương tác với các e- ở các lớp trong cùng => làm phát ra sóng điện từ  có bước sóng rất ngắn gọi là bức xạ hãm hay tia  X.
Ống chân không
F
F’
A nốt (A)
Nước làm nguội
+
-
b) Hoạt động.
- Các e- này dưới tác dụng của lực điện trường rất lớn
=> có động năng rất lớn => mang theo năng lượng rất lớn, đến đập vào (A)
=> có động năng rất lớn => mang theo năng lượng rất lớn, đến đập vào (A)
- Vì e- được tăng tốc mạnh và đến đập vào anốt, xuyên sâu vào lớp vỏ nguyên tử của chất làm anốt.
III. Bản chất và tính chất của tia X
1. Bản chất
- Tia X là sóng điện từ có bước sóng từ 10-11m đến 10-8m
2. Tính chất
a. Tính chất nổi bật và quan trọng nhất là khả năng đâm xuyên.
b. Làm đen kính ảnh.
-> chụp điện
c. Làm phát quang một số chất.
-> chiếu điện
d. Làm ion hóa không khí.
e. Có tác dụng sinh lý: Hủy diệt tế bào…
->Dùng chữa trị ung thư nông
=> Tia X có đủ các tính chất của tia tử ngoại, đó là bằng chứng về sự đồng nhất bản chất giữa 2 loại tia này.
3. Công dụng
- Trong y học: chiếu điện, chụp điện, chuẩn đoán, chữa bệnh ung thư, diệt khuẩn…
-Trong công nghiệp: Tìm khuyết tật bên trong các vật đúc bằng kim loại, tinh thể
- Trong giao thông: Kiểm tra hành lí của các hành khách đi máy bay.
- Trong PTN: nghiên cứu thành phần, cấu trúc vật rắn
IV. THANG SÓNG ĐIỆN TỪ
Sóng vô tuyến
Máy phát vô tuyến
Tia hồng
ngoại
Vật nóng
dưới 5000C
Ánh sáng khả kiến
Tia tử
ngoại
Vật nóng
trên 20000C
Tia X
ống Rơnghen
Sự phân hủy
hạt nhân
IV. THANG SÓNG ĐIỆN TỪ
- Sóng vô tuyến điện, tia hồng ngoại, ánh sáng thông thường, tia tử ngoại, tia X và tia gamma, đều có cùng bản chất là sóng điện từ, chỉ khác nhau về tần số (hay bước sóng).
- Các sóng này tạo thành một phổ liên tục gọi là thang sóng điện từ.
- Giống nhau: có chung bản chất là sóng điện từ
- Khác nhau: tần số hay bước sóng => khác nhau về tính chất và tác dụng.
*Đặc điểm:
Cảm ơn quý thầy cô và các bạn
đã lắng nghe!!!