Bài 26. Câu trần thuật đơn

CÂU TRẦN THUẬT ĐƠN
Tiết: 110
GV: Thạch Hoàng Xuân
I. Câu trần thuật đơn là gì?
1. Ví dụ: SGK/101
Đọc các câu sau đây và trả lời câu hỏi:
(1) Chưa nghe hết câu, tôi đã hếch răng lên, xì một hơi rõ mạnh. (2) Rồi, với bộ điệu khinh khỉnh, tôi mắng:
- (3) Hức! (4) Thông ngách sang nhà ta? (5) Dễ nghe nhỉ! (6) Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được. (7) Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi. (8) Đào tổ nông thì cho chết!
(9) Tôi về, không một chút bận tâm.
(Tô Hoài)
Câu hỏi: Các câu trong đoạn văn trên dùng để làm gì?

Gợi ý:
Chú ý tới mục đích nói của mỗi câu.
Trả lời:
- Câu (1), (2), (6), (9): kể + tả + nhận xét;
- Câu (4): hỏi;
- Câu (3), (5), (8): biểu cảm, bộc lộ thái độ, cảm xúc;
- Câu (7): cầu khiến.
2. Với những kiến thức đã học ở Tiểu học, em hãy cho biết trong các câu trên, đâu là câu trần thuật ?

Trả lời:
Câu (1), (2), (6), (9) là câu trần thuật (còn gọi là câu kể).
3. Xác định thành phần chủ ngữ, vị ngữ của các câu (1), (2), (6), (9).
Trả lời:

Tôi đã hếch răng lên xì một hơi rõ dài.

Tôi mắng

Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được.


Tôi về, không một chút bận tâm
 2. Ghi nhớ:
Câu trần thuật đơn là loại câu do một cụm chủ - vị tạo thành, dùng để giới thiệu, tả hoặc kể về một sự việc, sự vật hay để nêu một ý kiến.
II. LUYỆN TẬP
Bài tập 1: SGK/101
Gợi ý:
Xác định thành phần chủ ngữ, vị ngữ của từng câu. Loại những câu có nhiều hơn một cụm chủ - vị ra, vì câu trần thuật đơn là câu chỉ có một cụm chủ - vị. Về mục đích nói, câu trần thuật đơn là câu dùng để giới thiệu, tả hoặc kể về một sự việc, sự vật hay để nêu lên một ý kiến.
 Trả lời:
Câu (1), gồm một cụm C - V, dùng để giới thiệu và tả, là câu trần thuật đơn.
Câu (2), gồm một cụm chủ vị làm thành phần chính (C: bầu trời Cô Tô; V: cũng trong sáng như vậy.), dùng để nêu ý kiến nhận xét, là câu trần thuật đơn.
Các câu (3), (4) cũng là câu trần thuật nhưng không phải là câu trần thuật đơn vì có nhiều hơn một cụm chủ vị làm thành phần chính của câu, đây là câu trần thuật ghép.
2. Bài tập 2: SGK/102
Gợi ý:
Xác định tác dụng (mục đích nói) của từng câu để xem nó có phải là câu trần thuật không. Phân tích chủ ngữ, vị ngữ của từng câu để xác định nó có phải là câu trần thuật đơn không.
 Trả lời:
Các câu trong bài tập 2 đều là câu trần thuật đơn dùng để giới thiệu nhân vật.
3. Bài tập 3: SGK/102
Gợi ý:
Chú ý đến sự khác nhau trong cách giới thiệu nhân vật chính. Để xác định được điều này cần nhớ lại nhân vật trong các truyện đã được học, nhân vật nào là nhân vật chính? (Nhân vật chính trong truyện Thánh Gióng là Gióng; trong truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh là Sơn Tinh và Thuỷ Tinh; trong truyện Em bé thông minh là em bé). Sau khi nắm được nhân vật chính trong các truyện rồi, hãy đọc các câu và so sánh. 
 Trả lời:
Các câu trong bài tập 2 giới thiệu thẳng vào nhân vật chính khác với các câu ở bài tập này, người kể không giới thiệu ngay vào nhân vật chính mà giới thiệu các nhân vật phụ trước.
4. Bài tập 4: SGK/103
Gợi ý:
Người kể chuyện chỉ giới thiệu nhân vật hay còn kể, tả về những gì của nhân vật?
- Không chỉ giới thiệu người thợ mộc - nhân vật chính của truyện (có một người thợ mộc), tác giả dân gian còn kể chuyện anh ta "dốc hết vốn trong nhà ra mua gỗ để làm nghề đẽo cày".
- Không chỉ giới thiệu một người nào đó "ở huyện Lạng Giang", mà còn cho ta thấy người này "đang bổ củi", trông "thấy một con hổ"; và miêu tả hình dạng, hoạt động của con hổ - nhân vật chính của truyện: trán trắng, cúi đầu cào bới, nhảy lên, vật xuống,…
Trả lời:
Như vậy, ngoài tác dụng giới thiệu, đồng thời, các câu trần thuật trên còn dùng để tả, kể về hành động, hình dạng của nhân vật.
CỦNG CỐ - DẶN DÒ