Bài 26. Cảm ứng ở động vật

Biên soạn: Nguy?n Th? KHiờn
H?i Duong 12/2008
I- Khái niệm cảm ứng ở động vật.
1
Khái niệm
Hãy nhắc lại khái niệm Cảm ứng ở thực vật
I- Khái niệm cảm ứng ở động vật.
1
Khái niệm
Xét ví dụ sau
Hãy phân tích hiện tượng
xù lông ở mèo khi trời lanh?
Hãy phát biểu "Cảm ứng ở động vật"?
I- Khái niệm cảm ứng ở động vật.
ví dụ:
- Khả năng tiếp nhận kích và trả lời kích thích từ môi trường sống đảm bảo cho sinh vật tồn tại và phát triển
I- Khái niệm cảm ứng ở động vật.
Sự khác biệt về cảm ứng
giữa động vật và thực vât?
I- Khái niệm cảm ứng ở động vật.

- C?m ?ng ? d?ng v?t thu?ng di?n ra nhanh m?c d? chinh xỏc c?a ph?n ?ng tựy thu?c v�o m?c d? t? ch?c h? th?n kinh
- C?m ?ng ? d?ng v?t phong phỳ hon v? hỡnh th?c
- C?m ?ng ? th?c v?t thu?ng di?n ra ch?m v� bi?u hi?n b?ng cỏc c? d?ng dinh du?ng ho?c sinh tru?ng.
C?m ?ng ? th?c v?t
C?m ?ng ? d?ng v?t
2. Phân biệt cảm ứng TV và ĐV.
3. cơ chế hoạt động của cảm ứng.

D? dỏp ?ng l?i tỏc d?ng c?a mụi tru?ng, d?ng v?t da b�o thu?ng phõn hoỏ cỏc h? co quan sau dõy.
- H? co quan th? c?m cú ch?c nang ti?p nh?n kớch thớch.
- H? co quan phõn tớch v� t?ng h?p thụng tin, h? th?n kinh cú ch?c nang quy?t d?nh hỡnh th?c v� m?c d? ph?n ?ng.
- H? co v� tuy?n cú ch?c nang th?c hi?n ph?n ?ng d? dỏp ?ng l?i cỏc kớch thớch.
Nhu v?y, d? c?m ?ng, d?ng v?t cú h? co quan th? c?m, h? th?n kinh, h? co (ho?c tuy?n). Trong dú h? th?n kinh dúng vai trũ ch? d?o. M?c d? ti?n hoỏ c?a h? th?n kinh quy?t d?nh kh? nang c?m ?ng ? d?ng v?t.
I- Khái niệm cảm ứng ở động vật.
II- Cỏc hỡnh th?c c?m ?ng ? d?ng v?t
Quan sát tranh và cho biết đại diện nhóm động vật chưa có hệ thần kinh
A. Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh
A.Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh
Các nhóm ĐV chưa có HTK (H1&H6) và có HTK (H2-H5)
II- Cỏc hỡnh th?c c?m ?ng ? d?ng v?t
A.Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh
- Các động vật nguyên sinh: Trùng biến hình, Trùng đế giày, Trùng roi xanh.
II- Cỏc hỡnh th?c c?m ?ng ? d?ng v?t
I- Khái niệm cảm ứng ở động vật.
II- Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh
Khả năng cảm ứng của động vật chưa có tổ chức thần kinh ntn?
- Phản ứng lại các kích thích bằng cách co rút chất nguyên sinh hoặc chuyển động cả cơ thể
3. Đặc điểm cảm ứng
Hình thức này gọi là hướng động. Chúng chuyển động đến các kích thích có lợi (hướng động dương) hoặc tránh xa các kích thích bất lợi ( hướng động âm).
Ví dụ: trùng giầy bơi đến chỗ có nhiều oxi, trùng biến hình thu chân giả để tránh ánh sáng chói.
II- Cỏc hỡnh th?c c?m ?ng ? d?ng v?t
A.Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh
B. cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh
-Sự phản ứng diễn ra nhanh hơn và ngày càng chính xác hơn tùy thuộc vào mức độ tiến hóa của tổ chức thần kinh .
1. Cảm ứng ở động vật có thần kinh dạng lưới và chuỗi hạch.
II- Cỏc hỡnh th?c c?m ?ng ? d?ng v?t
A.Cảm ứng ở động vật chưa có tổ chức thần kinh
Người
(lớp thú)
Giun dẹp
Thuỷ tức
Đỉa
D?ng v?t có HTK d?ng lu?i
D?ng v?t có HTK d?ng chu?i h?ch
a. D?i di?n
DV ng�nh ru?t khoang
DV cú HTK d?ng lu?i
DV cú HTK d?ng chu?i h?ch
các ngành giun, thân mềm chân khớp.
b. D?c di?m h? th?n kinh
-Tổ chức thần kinh bao gồm các tế bào cảm giác và tế bào thần kinh liên kết với nhau tạo thành mạng lưới. Các tế bào thần kinh có nhánh liên hệ với các tế bào mô cơ hoặc các tế bào gai.
Hệ thần kinh chuỗi: các tế bào thần kinh tập trung thành dạng chuỗi hạch thần kinh bụng( chuỗi hạch bậc thang) có não ở phía đầu, từ đó phát đi hai chuỗi hạch thần kinh ở phía bụng.
Hệ thần kinh hạch: gồm hạch não, hạch ngực và hạch bụng. trong đó hạch não đặc biệt phát triển liên hệ với sự phát triển và phân hoá của
Khi tế bào cảm giác bị kích thích sẽ chuyển thành xung thần kinh truyền qua mạng lưới thần kinh →tế bào mô cơ ( hay tế bào gai )cơ thể co lại để tránh kích thích hay phóng gai vào con mồi
Cơ thể đã có phản ứng định khu nhưng chưa hoàn toàn chinh xác (Động vật thuộc các ngành giun). Mỗi hạch thần kinh là trung tâm điều khiển hoạt động của một vùng cơ thể xác định.



Dạng thần kinh hạch (thần mềm,giáp xác,sâu bọ -động vật không xương sống) có tổ chức cao, có dạng thần kinh hạch trong đó hạch não phát triển và phân hóa. hạch não tiếp nhận kích thích từ các giác quan và điều khiển các hoạt động phức tạp của cơ thể chính xác hơn

Con vật có phản ứng nhanh kịp thời nhưng chưa chính xác( PU toàn thân), còn tiêu tốn nhiều năng lượng

phản ứng đã mang tính định khu, tiêu tốn ít năng lượng.

a. Đại diện sinh vật.
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống

ở động vật có dây sống như cá lưỡng tiêm, cá, lưỡng cư, bò sát, chim, thú.
b. C?u t?o h? th?n kinh ?ng.
1. Cảm ứng ở động vật có thần kinh dạng lưới và chuỗi hạch.
b. Cấu tạo:
2. C¶m øng ë ®éng vËt cã hÖ thÇn kinh d¹ng èng
Quan sát một số hình ảnh sau và cho biết
hệ thần kinh dạng ống ở động vật có những
thành phần cấu tạo nào?

* Cấu tạo:
Tập trung ở phía lưng
Có nguồn gốc từ lá phôi ngoài
Gồm có 2 phần:
Thần kinh trung ương
Thần kinh ngoại biên
Thần kinh trung ương:
Não
Tuỷ sống
Thần kinh ngoại biên:
Bao gồm:
Dây thần kinh não
Dây thần kinh tuỷ
Các hạch thần kinh
Nối giữa trung ương thần kinh với cơ quan thụ cảm và cơ quan phản ứng
c. Chức năng:
Chức năng của hệ thần kinh vận động và
hệ thần kinh sinh dưỡng?
Quan sát tranh và nghiên cứu nội dung SGK cho biết:
Điều khiển hoạt động của các cơ vân trong hệ vận động(Các hoạt động có ý thức)
Hệ thần kinh vận động:
Trung ương phụ trách: Vỏ não, chất xám tuỷ sống
Hệ thần kinh sinh dưỡng:
Trung ương phụ trách: nằm trong trụ não và đoạn cùng tuỷ
Điều khiển và điều hoà hoạt động của các nội cơ quan(Các hoạt động không theo ý muốn)
Bao gồm: - Thần kinh giao cảm:
- Thần kinh đối giao cảm:
Qua các nội dung trên hãy hoàn thiện sơ đồ sau đây:
Các bộ phận
Trung ương
Ngoại biên


Các bộ phận
Trung ương
Ngoại biên
đối Giao cảm

-Trụ não
-Đoạn cùng
tuỷ sống
Hệ thần kinh
Sinh dưỡng
Vận động
Giao cảm
S?ng bờn
chất xám tuỷ
sống
Vỏ não

Chất xám
tuỷ sống
Dây thần kinh
não
Dây thần kinh
tuỷ
Sợi trước hạch H¹ch thÇn kinh

Sợi sau hạch

Một số hình ảnh về sự phát triển và cấu tạo của não người
Tủy sống:
III. Phản xạ-Một thuộc tính cơ bản của mọi cơ thể có tổ chức thần kinh
Hãy lấy các ví dụ về phản xạ?
Chạm phải vật nóng
Rụt tay lại
Chim, thú thời tiết lạnh
Xù lông
Gõ xoong và cho gà ăn nhiều lần
Gõ xoong
Gà về
qua các ví dụ trên, em hóy cho bi?t th? n�o l� ph?n x??
1. Khái niệm phản xạ.
III. Phản xạ-Một thuộc tính cơ bản của mọi cơ thể có tổ chức thần kinh
2. Co ch? ph?n x?.
Phản xạ thực hiện phải có cung phản xạ và thực hiện nhờ 2 cơ chế chủ yếu.
cơ chế thần kinh và cơ chế thể dịch
Mọi hoạt động từ đơn giản đến phức tạp của động vật có hệ thần kinh đều được thực hiện nhờ cơ chế phản xạ. ph?n x? l� thu?c tớnh cơ bản của mọi cơ thể có hệ thần kinh
Ph?n x?: ph?n ?ng c?a co th? thụng qua h? th?n kinh tr? l?i l?i cỏc kớch thớch bờn ngo�i ho?c bờn trong co th?. Tr? l?i dú cú th? l� s? v?n d?ng hay m?t hi?n tu?ng ti?t

1.Kích thích
2.Bộ phận tiếp nhận kích thích( th? quan)
3.Bộ phận phân tích kích thích và tổng hợp thông tin( TWTK)
4.Bộ phận thực hiện phản ứng( co ho?c tuy?n)
Quan sát tranh và thiết kế sơ đồ cung phản xạ?
Hãy làm bài tập :
phân tích lệnh
Trong Sgk trang 107
Gai
nhọn
Thụ quan
đầu ngón
tay
Tuỷ
sống
Cơ tay
Cơ chế thần kinh.
Thực hiện qua hệ thần kinh, nhờ các xung thần kinh lan truyền trên các nơron.
Trên thực tế, mọi phản xạ đều có sự tham gia của xung điện chạy trên những sợi trục của các nơron và của chất môi giới tại các diện tiếp hợp (xinap) giữa nơron trước và nơron sau cùng như giữa nơron và cơ quan thực hiện trả lời
Cơ chế thể dịch.
thực hiện qua đường máu, nhờ các chất môi giới hoá học hoặc các hoóc môn.Vdaxetincolin làm tim đập chậm và yếu, ađrênalin làm tim đập nhanh và mạnh.
III. Phản xạ-Một thuộc tính cơ bản của mọi cơ thể có tổ chức thần kinh
Cấu tạo của hệ thần kinh có liên quan như thế nào đến việc thực hiện phản xạ ở động vật?
Cấu tạo của hệ thần kinh càng phức tạp thì phản xạ càng chính xác, số lượng phản xạ càng nhiều.
Có mấy loại phản xạ, đó là những phản xạ nào?
phân biệt phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện
Phản xạ không điều kiện
ph?n x? cú di?u ki?n
:
ý nghĩa của phản xạ có điều kiện?
ý nghĩa: Phản xạ có điều kiện còn gọi là phản xạ học được, có tính mềm dẻo, thích nghi với điều kiện sống giúp cơ thể tồn tại và phát triển được
Cách thành lập phản xạ có điều kiện.
gồm 3 bước:
+ Xác định mục tiêu của phản xạ muốn thành lập. VD. Khi vỗ tay thì cá bơi đến.
+ Tìm kích thích đặc trưng có hiệu quả cao. đối với cá, kích thích đặc trưng là ném thức ăn uống từ chỗ người vỗ tay. thức ăn là kích thích không điều kiện.
+ Kết hợp nhiều lần 2 loại kích thích nói trên.
Củng cố:
Nêu đặc điểm của các hình thức cảm ứng ở động vật có liên quan đến sự tiến hoá của hệ thần kinh từ lớp động vật bậc thấp đến các lớp động vật bậc cao?
Phản ứng chính xác, mau lẹ, phức tạp.
Cảm ứng bằng sự co rút của chất nguyên sinh
Phản ứng toàn thân, thiếu chính xác.
Phản ứng định khu, thiếu chính xác.
Phản ứng định khu, chính xác hơn.
Hệ thần kinh có sự tập trung dần:
Chưa có hệ thần kinh ở động vật nguyên sinh
Thần kinh dạng lưới ở ruột khoang
Thần kinh dạng chuỗi hạch ở giun
Hệ thần kinh tập trung thành 3 khối: hạch não, hạch ngực,hạch bụng(sâu bọ)
Thần kinh dạng ống
Sự tiến hóa của hệ thần kinh ở các nhóm động vật thể hiện như thế nào?
Thể hiện ở chỗ sự tập trung hóa và đầu hóa.
+ sự tập trung hoá: thể hiện ở chỗ các tế bào thần kinh phân tán thành thần kinh dạng lưới ở ruột khoang, tập trung lại thành chuỗi hạch thần kinh ơ giun dẹp, tới chuỗi hạch bụng ở giun đốt, sau tập trung thành 3 khối hạch là hạch não, hạch ngực và hạch bụng.
+ Hiện tượng đầu hoá:

Trước hết thể hiện ở sự tập trung của các tế bào thần kinh não ở động vật có đối xứng hai bên, cơ thể phân hoá thành đầu – đuôi, di chuyển có định hướng rõ ràng, các giác quan và cơ quan miệng được hình thành và phát triển.
Não phát triển qua các ngành động vật từ thấp tới cao, từ giun dẹp, giun tròn tới giun đốt, thân mềm và chân khớp. ở động vật có xương sống với sự xuất hiện hệ thần kinh dạng ống, sự tập trung hoá và hiện tượng đầu hoá tăng rõ rệt từ cá tới chim và thú.
Hoàn thành bảng:động vật đa bào bậc thấp→ Động vật đa bào bậc cao