Bài 24. Hoán dụ

Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên.
(Tố Hữu)


Áo nâu
Áo xanh
Người nông dân
Người công nhân
Áo và người có quan hệ gần gũi
Nông thôn
Thị thành
Những người sống ở nông thôn
Những người sống ở thành phố
Nơi sống và người sống có quan hệ gần gũi.
Vật chứa đựng
Vật bị chứa đựng
Đặc điểm, tính chất
Sự vật có đặc điểm, tính chất
Cách nói ngắn gọn, tăng sức
gợi hình, gợi cảm cho sự
diễn đạt
Thông báo sự kiện,
không có giá trị biểu cảm.

*Ghi nhớ :
Hoán dụ là gọi tên sự vật hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt .
Bài tập nhanh
? Tìm từ ngữ hoán dụ trong ví dụ sau:
“ Cả lớp đều im lặng , lắng nghe cô giáo giảng bài”
-> Cả lớp là hoán dụ dùng để chỉ những học sinh có mặt trong lớp học
a. Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cùng thành cơm.
(Hoàng Trung Thông)
b. Một cây làm chẳng lên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
(Ca dao)
c. Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.
(Tố Hữu)
d. Vì sao? Trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên người : Hồ Chí Minh
( Tố Hữu )
CÂU HỎI THẢO LUẬN NHÓM BÀN ( 3 PHÚT )
1. Em hiểu từ ngữ in đậm trong các vd có nghĩa như thế nào?
2. Dựa vào ngữ cảnh tìm hiểu các mối quan hệ sau:

a. Giữa bàn tay với sự vật mà nó biểu thị có quan hệ gì?

b. Giữa một và ba với số lượng mà nó biểu thị có quan hệ gì?

c. Giữa đổ máu với hiện tượng mà nó biểu thị có quan hệ gì?

d. Giữa trái đất với sự vật mà nó biểu thị có quan hệ gì?



Bàn tay
Chỉ người lao động
Một
Chỉ số ít
Ba
Chỉ số nhiều
Đổ máu
Chiến tranh
Trái đất
Chỉ những người sống trên trái đất
Lấy bộ phận để chỉ toàn thể
Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Lấy dấu hiệu của hiện tượng để gọi hiện tượng
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng

Vì sao? Trái đất nặng ân tình
Nhắc mãi tên Người : Hồ Chí Minh.
( Tố Hữu )
Một cây làm chẳng nên non.
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
( Ca dao )

Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.
( Hoàng Trung Thông )


Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
( Tố Hữu )

Lấy cái cụ thể
để gọi cái trừu tượng.

Lấy dấu hiệu của hiện tượng để gọi hiện tượng
Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng
Lấy một bộ phận để gọi toàn thể
Ghi nhớ:
Có 4 kiểu hoán dụ thường gặp là :
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể ;
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứađựng ;
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật ;
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
Bài 1 (sgk/84)
Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì

a. Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bón mùa nhộ nhịp cảnh làm ăn tập thể.
(Hồ Chí Minh)
Vì lợi ích mười năm phải trồng cây
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.
(Hồ chí Minh)
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
(Tố Hữu)


a) Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể.
( Hồ Chí Minh )
Làng xóm
Làng xóm
Làng xóm
người nông dân.
vật bị chứa đựng.
vật chứa đựng
Quan hệ
b) Vì lợi ích mười năm phải trồng cây ,
Vì lợi ích trăm năm phải trồng người.
( Hồ Chí Minh )

mười năm
trăm năm
Mười năm
Trăm năm
thời gian trước mắt
thời gian lâu dài.
Quan hệ
cái cụ thể
cái trừu tượng

c) Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay.
( Tố Hữu)

sự vật.
Áo chàm
Áo chàm
người dân Việt Bắc.
Quan hệ
dấu hiệu của sự vật
- Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng sự vật, hiện tượng khác.
- Đều có bốn kiểu.
2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ :

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.
- Gọi tên sự vật, hiện tượng bằng tên sự vật, hiện tượng khác;
- Có tác dụng tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt
Dựa vào quan hệ tương đồng
(giống nhau)
D?a v�o quan h? tuong c?n
(g?n gui)
Cụ thể:
- Hình thức
- Cách thức thực hiện
- Phẩm chất
- Chuyển đổi cảm giác
Cụ thể:
- Bộ phận - toàn thể
- Vật chứa đựng -vật bị chứa đựng
- Dấu hiệu của sự vật - sự vật
- Cụ thể - trừu tượng
Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm
1
14

Điền từ còn thiếu vào dấu …để hoàn chỉnh đoạn
khái niệm Hoán dụ sau đây ?
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiên tượng, khái niệm
bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác
có quan hệ … với nó nhằm tăng sức gợi hình,
gợi cảm cho sự diễn đạt.
gần gũi
2
15
Hãy kể các kiểu hoán dụ thường gặp?

Có 4 kiểu hoán dụ là :
- Lấy một bộ phận để gọi toàn thể;
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng;
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật;
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.
3
Mồ hôi  chỉ sự lao động nặng nhọc, vất vả
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật .